Robin Sloan: «Το παράξενο βιβλιοπωλείο του κυρίου Πενάμπρα»
Ο αρχετυπικός μύθος που θέλει τον Δία να δένει για χίλια χρόνια τον Προμηθέα στον Καύκασο, επειδή έδωσε τη γνώση στον άνθρωπο, αποτελεί την αρχή μιας μακράς αλυσίδας τιμωρίας για όσους αποκαλύπτουν τα μυστικά που κρύβουν τα βιβλία και έπρεπε να παραμείνουν μυστικά. Από ιδιοτέλεια και φόβο, μήπως σηκώσουν κεφάλι οι πολλοί, όσο μπόρεσαν, τα παρέδωσαν στο πυρ το εξώτερον, αρχής γενομένης από την περίφημη Βιβλιοθήκη της Αλεξανδρείας, μέχρι τη σύγχρονη εποχή- πυρά, λογοκρισία, απαγόρευση και συνακόλουθη εξαφάνισή τους. Το βιβλίο του Ρέι Μπράντμπερι Φαρενάιτ 451 (βαθμός θερμοκρασίας στην οποία καίγεται το χαρτί),το οποίο επιτυχώς μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο, δείχνει τη μεγάλη σημασία που έχει το βιβλίο και την απελπισμένη προσπάθεια για τη σωτηρία της παγκόσμιας γνώσης.
Κι επειδή η γνώση δεν είναι για τους πολλούς, η υπό έλεγχο πρόσβαση σ’ αυτήν δημιουργεί ομάδες με επίλεκτα μέλη, κλαμπ, αδελφότητες και άλλα, με κάποιον αφανή να κινεί τα νήματα. Έτσι στο βιβλιοπωλείο μας συμβαίνει εν μέρει ό,τι και στη Βιβλιοθήκη του Χόρχε, στο Όνομα του Ρόδου του Έκο. Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή.
Ο Κλέι Τζάνον θέλει κατεπειγόντως τη δουλειά και την παίρνει. Νυχτερινός υπάλληλος στο Παράξενο βιβλιοπωλείο του κυρίου Πενάμπρα, που λειτουργεί σε εικοσιτετράωρη βάση. Απαραίτητο προσόν να μπορεί να ανεβαίνει στη σκάλα, για να φτάσει τα βιβλία στα πολυώροφα ράφια που, μερικές φορές, πρέπει να επιμηκύνει το χέρι του εκατόν πενήντα φορές για να τα φτάσει. Και ο κ. Πενάμπρα να φωνάζει: «Τεντώσου, παιδί μου, τεντώσου». Αυτομάτως μου έρχεται στο νου ο αστυνόμος Σαΐνης και το ευρηματικό: «Εμπρός, λοιπόν, καλά μου χέριααα!». Ανεβοκατεβαίνει σαν «μαϊμού». Η περιγραφή των μαϊμουδικών επιδεξιοτήτων και των ζογκλερικών ταλέντων που απαιτούνται για την αναρρίχηση γίνεται με χιούμορ και αυτοσαρκασμό. Άλλο απαιτούμενο προσόν, η λεπτομερής καταχώρηση στο βιβλίο των «παράξενων» πελατών. Ύφος, διάθεση… μέχρι και τι κουμπιά είχε π.χ. το παλτό του κ. Τίνταλ∙ από σεντέφι ή κοκάλινα; ο υπάλληλος είναι παρατηρητικός. Από νεφρίτη. Όσο κι αν αυτά φαίνονται παράξενα στον Κλέι, για τον κ. Πενάμπρα είναι φυσιολογικά και ο Κλέι δεν ρωτάει μπας και χάσει τη δουλειά του, κάτι που επανέρχεται στην επιφάνεια σαν μοτίβο.
Ο Όλιβερ Γκρόουν είναι ο γιγαντόσωμος συνάδελφος στο βιβλιοπωλείο, σπουδάζει αρχαιολογία και είναι εξαιρετικός στο είδος του. Ο Μάθιου Μίτελμπραντ είναι ο συγκάτοικος στο σπίτι, καλλιτέχνης ειδικός στα κινηματογραφικά εφέ. Η όμορφη Άσλεϋ Άνταμς, τρισδιάστατο μοντέλο, είναι η τρίτη συγκάτοικος, υπεύθυνη πελατών σ’ ένα πρακτορείο δημοσίων σχέσεων, δουλεύει σαν ρομπότ και ανακαλύπτει ένα βιβλίο μαύρης μαγείας. Ο φίλος Νιλ Σαχ, ευκατάστατος με τον «τερατώδη σωματότυπο ανάποδου τριγώνου που έχουν οι υπερήρωες των κόμιξ», ενδιαφέρεται και αυτός για τα παράξενα βιβλία. Μια ελκυστική κοπέλα με υπερεξειδικευμένες γνώσεις στους υπολογιστές, μπαίνει στην παρέα. Όλοι έχουν κοινό το ενδιαφέρον για το βιβλιοπωλείο και όλοι θα μπουν στο χορό της αποκάλυψης του κρυμμένου μυστικού.
Ο Ματ, δηλαδή ο Μάθιου, έρχεται στο βιβλιοπωλείο και, αφού ανέβηκε ψηλά, δέκα μέτρα, στη σκάλα, βρήκε ένα παράξενο βιβλίο και φωνάζει τον Κλέι να ανεβεί να του το δείξει. Ο Κλέι, για ασφάλεια, ανεβαίνει σε μια άλλη σκάλα. Κι εκεί, ο καθένας, μισός στη σκάλα του και μισός στο κενό, κοιτάζουν το βιβλίο αλλά και θαυμάζουν και διαλογίζονται την «Τέρμα Πίσω Λίστα» που, όπως φαίνεται είναι η κρυφή γοητεία του βιβλιοπωλείου, από την οποία δανείζεται βιβλία μια ομάδα «αλλόκοτων μελετητών», εγγεγραμμένων στα «μέλη», του βιβλιοπωλείου.
Ο Κλέι, κάνοντας την προσομοίωση της Βιβλιοθήκης στον υπολογιστή του, ανακαλύπτει ότι τα βιβλία στα ράφια συνθέτουν έναν κώδικα και μάλλον αυτόν προσπαθούν να λύσουν οι πελάτες «μέλη» διαβάζοντας τα βιβλία της «Τέρμα Πίσω Λίστας». Τα βιβλία αυτά τα δανείζονται με μια επαναλαμβανόμενη σειρά ο κ. Τίνταλ, η Λαπέν, ο Ίμπερτ, σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, πάντα από το ίδιο ράφι, Νο 2, κι έπειτα πάλι ο κ. Τίνταλ από το ράφι Νο 1 και ούτω καθεξής, πράγμα που σημαίνει πως προηγείται. Κάθε βιβλίο στο ράφι αντιστοιχεί σ’ ένα φωτάκι στην οθόνη του υπολογιστή. Παρατηρώντας ο Κλέι το φωτάκι, ήτοι την κίνηση των βιβλίων και τα ράφια, νομίζει πως βλέπει τα βιβλία σαν νότες και τα ράφια σαν πεντάγραμμο, όπου οι πελάτες «παίζουν το ίδιο κομμάτι ή χορεύουν τον ίδιο χορό ή -αυτό είναι- λύνουν τον ίδιο γρίφο».
Αυτός λοιπόν ο χορός στα ράφια του βιβλιοπωλείου μας θυμίζει τους λαβυρίνθους των βιβλιοθηκών του Μπόρχες, αλλά ακόμη πιο καλά μας θυμίζει την περιπλάνηση στη βιβλιοθήκη του μοναστηριού του Έκο, στο Όνομα του Ρόδου, όταν ο Γουλιέλμος σε διαφορετικό επίπεδο με τον Άντσο, επικοινωνεί μαζί του με το νήμα της ξηλωμένης πλεκτής μπλούζας του. Όσο το πλεκτό ξηλώνεται τόσο ο κώδικας αποκωδικοποιείται. Ένα άλλο κοινό στοιχείο ανάμεσα στα δύο έργα είναι τα πρόσωπα. Ο κ. Πενάμπρα δεν επιτρέπει στον Κλέι να διαβάζει τα βιβλία, όπως και ο Χόρχε δεν επιτρέπει στους αντιγραφείς της δικής του βιβλιοθήκης να διαβάζουν τα βιβλία που αντιγράφουν. Και ο Χόρχε είναι τυφλός, ξέρει πολλά και κρύβει μυστικά, όπως ο ηλικιωμένος κ. Πενάμπρα ξέρει πολλά και κρύβει μυστικά, αλλά και ο Όμηρος ήταν τυφλός, αλλά είδε καλύτερα από όλους τον κόσμο. Ο Έκο, λοιπόν, είχε πει πως ένα βιβλίο είναι φτιαγμένο από βιβλία, πράγμα που δείχνει τη σημασία της διακειμενικότητας, η οποία διασχίζει τις εποχές και τις μόδες, κρατώντας γερά το νήμα της συνέχειας και της ιστορικής μνήμης. Μόνο που τώρα η θεά μνήμη υποστηρίζεται από εργασία σκληρή στον υπολογιστή.
Στο βιβλιοπωλείο του κ. Πενάμπρα, λοιπόν, υπάρχει κώδικας που κάπου οδηγεί, πράγμα που είδαμε και στο μοναστήρι του Έκο. Αν προδοθεί το μυστικό ο κ. Πενάμπρα θα βρεθεί μπλεγμένος και υπόλογος.
Το νήμα της Αριάδνης, σαν το νήμα του ξηλωμένου πλεκτού, θα μας βγάλει κάποτε από το λαβύρινθο. Η σύγχρονη μυθοπλασία, αντλώντας από την ίδια αστείρευτη πηγή, τον παλιό μύθο, εμπλουτισμένη, αναβαπτισμένη και ανανεωμένη από την τεχνολογία, με μια πρόσθετη γοητεία από τη χρήση της μεταγλώσσας -«γκουγκλάρω», «γκούγκληδες», «χακεύω», «οπτικοποίηση χρονοσειρών»- κάνει το παλιό να φαίνεται καινούριο, αν και είναι το ίδιο καινούριο και παλιό. Η βιβλιοκομπιουτερική μίξη είναι ευτυχής.
Ένα γοητευτικό βιβλίο.
Το παράξενο βιβλιοπωλείο του κυρίου Πενάμπρα
Robin Sloan
μετάφραση: Πέτρος Χατζόπουλος
Κλειδάριθμος
357 σελ.
Τιμή € 15,50
