fbpx
Βάσω Μπαρμπούση: «Η τέχνη του χορού στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ

Βάσω Μπαρμπούση: «Η τέχνη του χορού στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα»

«εστί δε και τα των αρχαίων δημιουργών αγάλματα της παλαιάς ορχήσεως λείψανα» (Αθήναιος)

Όρχηση. Χορός. Οι αρχαίοι Έλληνες τον είχαν σε μεγάλη εκτίμηση. Προστάτις του ήταν η Μούσα Τερψιχόρη, θυγατέρα του Δία και της Μνημοσύνης. Μαζί με τις υπόλοιπες οκτώ αδελφές της βρισκόταν κάτω από την μπαγκέτα του Μουσηγέτη Απόλλωνα. Η θέση της ήταν περίοπτη γιατί, όπως πίστευαν, ο χορός είναι καλλιτεχνική έκφραση με βαθιές ρίζες σε ανθρωπολογικά, εθνολογικά, ψυχολογικά και άλλα ενορμήματα, διαμορφώνει τον χαρακτήρα, επηρεάζει συμπεριφορές, παιδαγωγεί τους πολίτες. Και γενικώς αυτός είναι ο στόχος των Τεχνών και γι' αυτό ήταν μέρος του εκπαιδευτικού προγράμματος των Αρχαίων. Ο χορός ως καλλιτεχνική έκφραση διακλαδίζεται στον χορό όπως τον ξέρουμε (μπαλέτο ή διασκέδαση) αλλά και στην ομάδα χορευτών –ανδρών και γυναικών– οι οποίοι συμμετέχουν ως ενιαίο σύνολο στο αρχαίο δράμα. Λόγω και αυτής της ιδιότητάς της η Τερψιχόρη θεωρείται και μούσα των χορικών του δράματος. Το όνομά της πάντως οφείλεται στην τέρψη που γεννά ο χορός.

Στον χορό, λοιπόν, είναι αφιερωμένο το βιβλίο της Βάσως Μπαρμπούση Η τέχνη του χορού στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα, στο οποίο εκτίθεται με πάσα λεπτομέρεια η εξέλιξη του είδους, με συχνές βεβαίως αναφορές στις μεγάλες μορφές που άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους στο διεθνές καλλιτεχνικό πεδίο.

Η μελέτη στο συγκεκριμένο βιβλίο, αν και επικεντρώνεται στον χορό στην Ελλάδα του 20ού αιώνα, όπως φαίνεται και από τον τίτλο του, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον για ό,τι γίνεται εκτός Ελλάδος με αφορμή την Ελλάδα.

Η μεθοδική και συστηματική εκτύλιξη της Ιστορίας του χορού γίνεται σε δύο μεγάλα μέρη. Στο πρώτο μέρος, «Κουλτούρα του χορού», παρακολουθούμε τα κεφάλαια: «Ο χορός στην Ευρώπη και την Αμερική» και «Η σωματική κουλτούρα στην Ελλάδα»· στο δεύτερο μέρος, «Χορός και χορεύτριες στην Ελλάδα», τα κεφάλαια: «Η σχολή της Κούλας Πράτσικα», «Οι μαρτυρίες» και «Χορός και πολιτική». Τέλος, το βιβλίο ολοκληρώνεται με ένα Παράρτημα, στο οποίο περιλαμβάνονται: βιογραφικά, κείμενα – γράμματα, φωτογραφικό υλικό, βιβλιογραφία.

Η μελέτη στο συγκεκριμένο βιβλίο, αν και επικεντρώνεται στον χορό στην Ελλάδα του 20ού αιώνα, όπως φαίνεται και από τον τίτλο του, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον για ό,τι γίνεται εκτός Ελλάδος με αφορμή την Ελλάδα. Η αναγέννηση του χορού στην Ευρώπη και την Αμερική σχετίζεται με την κουλτούρα της κίνησης και τη γυμναστική. Και ενώ στο παρελθόν οι χορεύτριες χρησιμοποιούσαν πουέντ και κορσέδες, τώρα, με προεξάρχουσα την Ισιδώρα Ντάνκαν, επιθυμούσαν την απελευθέρωσή τους από τον τύπο και χόρευαν με λυτά μαλλιά και ξυπόλυτες. Η Ντάνκαν υποστήριζε πως το κοστούμι της μπαλαρίνας την εμπόδιζε να εκφραστεί ελεύθερα και υπεραμυνόταν της άποψης ο καθένας «να εκφράζεται όπως αισθάνεται». Δασκάλους της θεωρούσε τον Ρουσό, τον Γουίτμαν και τον Νίτσε, πρωτίστως όμως τον αέρα και το κύμα. Διαβάζοντας μάλιστα τη μελέτη του Γερμανού φιλολόγου Winckelmann για την ελληνική τέχνη, βλέποντας τα μάρμαρα του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο, διαβάζοντας τη Γένεση της Τραγωδίας του Νίτσε, γοητευμένη από τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου και τους πίνακες του νατουραλιστή ζωγράφου Έρνεστ Χέκελ, κατάλαβε πως «η φύση δεν είναι μόνο μια εποχή με λουλούδια, αλλά ένα περιεκτικό σύστημα αρμονίας» το οποίο είδε στο σώμα της. Η Ντάνκαν στον χορό της δεν είχε νόμους, είχε δικούς της νόμους. Δημιουργούσε. Το σώμα της χόρευε σαν ηλεκτρισμένο. Έλεγε πως ήθελε «να σπάσει τους κώδικες του 19ου αιώνα» και να μετατρέψει τον χορό «από ψυχαγωγία σε θρησκεία και υψηλή τέχνη». Γοητευμένη με την Ελλάδα, τάχτηκε στην ιδέα της αναβίωσης του αρχαίου χορού και, λόγω της σχέσης της με το ζεύγος Σικελιανού, έκανε προτάσεις σχετικά με το ανέβασμα του χορού στις Δελφικές Γιορτές. Χόρεψε, μάλιστα, στο Παναθηναϊκό Στάδιο στην αναβίωση των Μεγάλων Διονυσίων μπροστά σε 50.000 θεατές. Ο ιστορικός του θεάτρου Γιάννης Σιδέρης υποστήριξε πως οι παραστάσεις της Ντάνκαν στην Ελλάδα συνέβαλαν στο να έρθει το ελληνικό κοινό σε επαφή με το είδος, το οποίο ήταν μέχρι τότε άγνωστο.

Η επίδραση του αρχαιοελληνικού προτύπου ήταν μεγάλη σε πολλούς καλλιτέχνες, όπως φάνηκε στις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε έγινε ο εξωτισμός. Ανάμεσα στις επιδράσεις από την Αμερική ή την Αφρική κορυφώνεται η αρχαία ελληνική με τις πτυχώσεις των ενδυμάτων, η οποία είχε ήδη αναφανεί από τις αρχές του 18ου αιώνα. Παράδειγμα η Μαρί Σαλέ, η οποία σε μια χορογραφία παρουσιαζόταν σαν Γαλάτεια ή Αφροδίτη τυλιγμένη σε μια μουσελίνα λευκή, σαν αρχαίο άγαλμα, με τα μαλλιά λυτά σαν Αφροδίτη του Μποτιτσέλι. Τα μαντίλια και οι εσάρπες είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στα αξεσουάρ του χορού. Και οι στάσεις του σώματος αντέγραφαν κινήσεις αρχαίων αγγείων. Με αφορμή τον Μποτιτσέλι και ειδικά τους πίνακες Primavera (Άνοιξη) και Γέννηση της Αφροδίτης, γράφει η Μπαρμπούση ότι σε όλη τη διάρκεια της Αναγέννησης η μίμηση των αρχαιοελληνικών προτύπων αναβίωσε στα ενδύματα. Αλλά και η κίνηση των μαλλιών μοιάζει με τις πτυχές των ρούχων και τη στάση του σώματος που «δημιουργεί την αίσθηση της κίνησης μέσα από μια ρυθμική δομή». Επίσης, τα διάσημα ρωσικά μπαλέτα του τέλους του 19ου αιώνα έχουν αρχαιοελληνικές επιδράσεις, όπως το μπαλέτο Το απομεσήμερο ενός φαύνου, σε μουσική του Κλοντ Ντεμπισί. Επηρεασμένη από την ελληνική αρχαιότητα και η Αμερικανίδα Μάρθα Γκράχαμ, φέρνοντας το παρελθόν στο παρόν, «την κοινή μας μνήμη του αίματος», χορογραφεί τη Μήδεια και την Κλυταιμνήστρα.

Στην Ελλάδα, για να φανεί η αδιάσπαστη ενότητα με την αρχαιότητα και η ιστορική συνέχεια, παράλληλα με την αναβίωση αφενός του αρχαίου δράματος, αφετέρου των Ολυμπιακών Αγώνων (οπότε δημιουργήθηκε ρεύμα προς τον αθλητισμό με συμμετοχή ανδρών και γυναικών, χτίστηκαν γυμναστήρια και καθιερώθηκε το μάθημα Γυμναστικής στο σχολείο), επέρχεται και η αναβίωση του χορού. Η Καλλιρρόη Παρρέν, η πρώτη γυναίκα δημοσιογράφος, θεωρούσε το γυναικείο σώμα φορέα της ελληνικότητας και επιπλέον οι Ελληνίδες έπρεπε να γυμνάζονται για να κάνουν υγιή παιδιά. Το 1911 ιδρύθηκε το Λύκειο των Ελληνίδων, το οποίο αναλαμβάνει εκδηλώσεις με θέματα εμπνευσμένα από την αρχαιότητα. Ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος επηρεάστηκε επίσης από αρχαία πρότυπα για τις Εκκλησιάζουσες που ετοίμαζε.

Στην όλη αυτή προσπάθεια, σημαντική είναι η συμβολή της Κούλας Πράτσικα, μιας ξεχωριστής, προικισμένης με πολλά ταλέντα προσωπικότητας. Η Πράτσικα, καταγοητευμένη από το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, ιδρύει Σχολή. Σημαντικός σταθμός στην καλλιτεχνική ζωή της στάθηκαν οι δύο Αμερικανίδες, Εύα Πάλμερ, σύζυγος του Άγγελου Σικελιανού, που την έφερε σε επαφή με τη ζωντανή Ελλάδα, και η Κριστίν Μπέερ-Φίσελ με το πνεύμα του Πλάτωνα, τον ρυθμό, τη μουσική και την κίνηση. Η Πράτσικα εμπνεόταν από τις παραστάσεις στα αρχαία αγγεία, αλλά επιζητούσε την πρωτοτυπία και όχι τη μίμηση, την ενδιέφερε η «ελληνοπρεπής» όρχηση. Επηρεασμένη και από την όλη ιδεολογία της γενιάς του '30, που έκανε στροφή στην ελληνικότητα και ανέδειξε τους εθνικούς θησαυρούς, ενέταξε στην τέχνη της τη δημοτική λαϊκή παράδοση, τη μουσική, το τραγούδι και την απαγγελία. Το 1936 αναλαμβάνει τη διοργάνωση της Αφής της φλόγας για τους Ολυμπιακούς του Βερολίνου, που ήταν ένας ύμνος στο ελληνικό φως. Το 1937 ιδρύεται Επαγγελματική Σχολή Ορχηστικής και η Πράτσικα συμμετέχει σε όλα τα μεγάλα γεγονότα της εποχής, δίνει μαθήματα χορού στη Δραματική Σχολή του τότε Βασιλικού Θεάτρου, συμμετέχει στις εορτές για την Απελευθέρωση το 1945 και συνεργάζεται με σπουδαίες προσωπικότητες. Για το έργο και τους αγώνες της παρατίθενται οι μαρτυρίες έξι γυναικών που αποφοίτησαν από τη Σχολή της: Τούλα Ανδριοπούλου, Καίτη Τσιλιμίγκρα, Μάρω Μπουρνάζου, Μαρία Χορς, Ελένη Χορς, Λένα Ζαμπούρα και Μαρία Κυνηγού. Το έργο της Πράτσικα είχε διεθνή απήχηση. Τα «Αρχαϊκά» γνωρίζουν διεθνή επιτυχία. Το 1952 επιλέγεται ως επίτιμο μέλος στη δεύτερη Δελφιάδα στο Φράιμπουργκ με την ομάδα της. Εν γένει, η όλη παρουσία της υπήρξε μαχητική, καλλιτεχνική, βαθιά ελληνική, εμπλουτισμένη από όλα τα αισθητικά ρεύματα, τα οποία όμως αφομοίωσε δημιουργικά.

Τέλος, εξετάζεται και η σχέση του χορού με την πολιτική. Παραδείγματα μας παρέχει η Αμερική με τη στράτευση του χορού στους πολιτικούς αγώνες, καθώς και η ναζιστική Γερμανία, η οποία κυνήγησε κάθε μορφή τέχνης που δεν εξυπηρετούσε την ιδεολογία των ναζί, ενώ πολλοί ήταν οι καλλιτέχνες που συνέπραξαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936. Στο ίδιο κλίμα και η Πράτσικα συνεργάστηκε με τη δικτατορία του Μεταξά στις εορτές της 4ης Αυγούστου, όπου συμμετείχαν χορευτικές ομάδες με τοπικές ενδυμασίες από όλα τα μέρη της Ελλάδας. Ο στόχος της Πράτσικα όμως ήταν βαθιά ελληνικός και όχι κομματικός. Ήθελε διακαώς να αναδείξει την ομορφιά και την αξία του ρυθμού που πηγάζει από την αρχαιότητα και εκβάλλει στη σύγχρονη Ελλάδα. Η Σχολή της δημιούργησε Σχολές και οι συνεργάτες της συνέχισαν τον μύθο της. Και επειδή η ίδια ήταν άριστη παιδαγωγός, το έργο της μπορεί να θεωρηθεί άριστον δείγμα παιδαγωγίας. Το βιβλίο της Μπαρμπούση μάς προσφέρει μια ενδιαφέρουσα, νοσταλγική αναδρομή στους αγώνες για την ανάδειξη μιας μεγάλης τέχνης στην Ελλάδα από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας.

001 patakis eshopΗ τέχνη του χορού στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα
Σχολή Πράτσικα: Ιδεολογία, πράξη, αισθητική
Βάσω Μπαρμπούση
Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός
288 σελ.
Τιμή € 17,00


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΤΕΧΝΕΣ
Σταύρος Αθανασιάδης – The KRAH: «Στη χώρα που δεν είχε κύκλους»

Ένα κόμικ σε τέσσερις γλώσσες (ελληνικά, αγγλικά, φαρσί, αραβικά) και σε έντυπη, ψηφιακή και ακουστική έκδοση είναι αν μη τι άλλο ένα πολύ ενδιαφέρον και πρωτότυπο εγχείρημα. Μιλάμε για το βιβλίο Στη χώρα...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΤΕΧΝΕΣ
Τάσος Ζαφειριάδης – Θανάσης Πέτρου: «Ξημέρωσε ο Θεός τη μέρα»

Το Ξημέρωσε ο Θεός τη μέρα είναι ένα graphic novel για τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-1941, με το πολύ πρωτότυπο του εγχειρήματος να είναι ότι βασίζεται σε μια ηχογραφημένη αφήγηση σε κασέτα των 60 λεπτών....

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΤΕΧΝΕΣ
Ηλίας Π. Βουτιερίδης: «Μέρες πολέμου – Ώρες ανάπαυλας»

Είναι γνωστή η δημοσιογραφική ιδιότητα του πολυμερούς Ηλία Βουτιερίδη, αν και εκδοτικά υποτιμημένη σε σχέση με άλλες δραστηριότητές του. Οι κριτικές-φιλολογικές του επιδόσεις, χάρη στην έκδοση και...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.