«“Και με τον ήχον των για μια στιγμή επιστρέφουν…”, Η ελληνική ποίηση τον εικοστό αιώνα»
Πρόκειται για μια καινούργια ανθολογία στην οποία την επιμέλεια και την ανθολόγηση έκανε η Δώρα Μέντη. Τα κριτικά σημειώματα ανήκουν στον Ευριπίδη Γαραντούδη. Και οι δύο άνθρωποι των γραμμάτων, με ειδική ενασχόληση στην ποίηση του 19ου και 20ού αιώνα.
H ανθολόγηση της Δώρας Μέντη της δίνει την ευκαιρία να επανασυνδεθεί με ποιητικές «ιδανικές φωνές κι αγαπημένες», που καθώς τις σταχυολογεί και τις προφέρει «με τον ήχον των για μια στιγμή επιστρέφουν», για να νοηματοδοτήσουν με τα μηνύματά τους την πεζή πραγματικότητα.
Γνωρίζουμε ότι στα τελευταία πενήντα χρόνια υπάρχουν πολλές και αξιόλογες ποιητικές ανθολογίες, τις οποίες βέβαια έλαβε υπόψη της η ανθολόγος και τις παραθέτει μάλιστα στο παράρτημα του βιβλίου. Όπως είναι γνωστό, η κάθε ανθολογία έχει και τη δική της ερευνητική στόχευση, που μπορεί να είναι για παράδειγμα μια συστηματική ανθολογία-γραμματολογία, με αντιπροσωπευτικά κείμενα της νεοελληνικής ποίησης ή, ίσως, αντίθετα κιόλας, μια παρουσίαση του έργου λησμονημένων ή λιγότερο προβεβλημένων ποιητών. Αυτή η στοχοθεσία πρέπει, νομίζω, κάθε φορά να λαμβάνεται υπόψη από τον αναγνώστη ή τον κριτικό, γιατί οι ανθολογίες εύκολα δέχονται αρνητικές κριτικές εξαιτίας του ούτως ή άλλως υποκειμενικού χαρακτήρα τους.
Εύκολα μπορεί π.χ. να επισημάνει κανείς την απουσία μερικών ονομάτων νέων ποιητών που θα έπρεπε ίσως να βρουν θέση σε μία ανθολογία ή ότι ο Καβάφης ανθολογήθηκε με λιγότερα ποιήματα από όσα επιβάλλει το ποιητικό του ανάστημα. Κι ακόμα, θα έλεγε κάποιος, μήπως ο «ποιητικός 20ός αιώνας» δεν ξεκινάει από το 1901 αλλά από το 1880, με την εμφάνιση των «δημοτικιστών», και δεν τελειώνει το 2000 , αλλά λίγο παραπέρα, το 2010 φέρ’ ειπείν, με την έναρξη της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα; Καλά είναι όλα αυτά και πολλά άλλα να λέγονται (όσα είναι σωστά!) στο επίπεδο κυρίως της φιλολογικής κριτικής, αλλά και να λαμβάνεται βέβαια υπόψη η εκάστοτε στοχοθεσία, γιατί δεν νομίζω ότι υπάρχουν σταθερά κριτήρια για την αξιολόγηση της οποιαδήποτε ανθολογίας, εκτός από κάποια οφθαλμοφανή. Άλλωστε, στο χρηστικό επίπεδο τα πράγματα μπορεί να λειτουργούν τελείως διαφορετικά. Δεν θυμάμαι π.χ. τι είδους κριτικές δέχτηκε (αν δέχτηκε) η απλή Νεοελληνική Ποιητική Ανθολογία του Πάπυρου (Το 100ό ΒΙΠΕΡ, 1971) των φοιτητικών μου χρόνων, που παρέθετε τους ποιητές κατά αλφαβητική και μόνο σειρά. Ωστόσο τις πρώτες συγκινήσεις από και για την ποίηση τις οφείλω εν πολλοίς σ’ αυτό το βιβλίο τσέπης.
Η παρούσα λοιπόν ανθολογία έχει κι αυτή συγκεκριμένη στόχευση. Επιχειρεί να συνθέσει μια «αντιπροσωπευτική εικόνα» της ποιητικής συγκομιδής στη διάρκεια του 20ού αιώνα, δίνοντας έμφαση στη μεταπολεμική ποιητική παραγωγή. Και η ανθολόγος, νομίζω, τα καταφέρνει. Η εικόνα αυτή διαρθρώνεται σε τέσσερα μέρη, με βάση το ηλικιακό κριτήριο και την κοινωνική διαμόρφωση των ποιητών που ανθολογούνται. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει τους ποιητές των αρχών του αιώνα (27 ποιητές, 55 ποιήματα), το δεύτερο τους μοντερνιστές και σύγχρονους ποιητές του Μεσοπολέμου (36 ποιητές, 85 ποιήματα), το τρίτο τους μεταπολεμικούς ποιητές (πρώτης και δεύτερης γενιάς ενιαία, 79 ποιητές, 170 ποιήματα) και το τέταρτο τους ποιητές της μεταπολίτευσης (71 ποιητές, 115 ποιήματα). Σε κάθε μέρος οι ποιητές παρατίθενται κατ’ απόλυτη αλφαβητική σειρά, πράγμα που δεν εξυπηρετεί προσωπικές προτιμήσεις.
Οι παραπάνω αριθμοί, αν λάβουμε υπόψη τους δημιουργούς και την ποιητική ύλη του 20ού αιώνα, φανερώνουν μία τάση δίκαιης αντιπροσώπευσης των ποιητών και συνέπεια προς τη στοχοθεσία της ανθολόγου, να δώσει δηλαδή έμφαση στη μεταπολεμική ποιητική δημιουργία. Η ποσοτική βέβαια ανθολόγηση των ποιημάτων για κάθε ποιητή, εκτός από τον φυσιολογικό υποκειμενισμό, υπακούει και σε άλλα, πιο αντικειμενικά κριτήρια, όπως τη σπουδαιότητα, την αντιπροσωπευτικότητα, τη νεωτερικότητα του έργου κ.ά. Γι’ αυτό και τα ποιήματα που επιλέγονται προέρχονται κυρίως από συγκεντρωτικές, παλαιότερες ή πρόσφατες, εκδόσεις, που έκαναν οι ίδιοι οι συγγραφείς ή οι φιλολογικοί επιμελητές τους. Στον πρόλογό της η ανθολόγος δίνει πολλές και ουσιαστικές εξηγήσεις για τις προθέσεις της, τις τελικές επιλογές της, ώστε η ανθολογία να έχει μεγαλύτερη χρηστικότητα.
Μία βασική μέριμνά της ήταν να αναδειχτεί σε ισόποσες αναλογίες η φυσιογνωμία της παραδοσιακής και της μοντέρνας ποίησης, όπως επίσης να εκπροσωπηθούν αντιπροσωπευτικά οι γυναίκες ποιήτριες, η παραγωγή των οποίων ενισχύθηκε στο δεύτερο μισό του αιώνα. Και, για να επανέλθουν στο προσκήνιο, οι παλαιότεροι ποιητές ανθολογούνται με περισσότερα ποιήματα απ’ ό,τι για παράδειγμα ο Καβάφης, ο Σεφέρης και ο Ελύτης. Και γενικά η ανθολόγηση της Δώρας Μέντη της δίνει την ευκαιρία να επανασυνδεθεί με ποιητικές «ιδανικές φωνές κι αγαπημένες», που καθώς τις σταχυολογεί και τις προφέρει «με τον ήχον των για μια στιγμή επιστρέφουν», για να νοηματοδοτήσουν με τα μηνύματά τους την πεζή πραγματικότητα. Η Ανθολογία, καταλήγει στον πρόλογό της η Μέντη, προσφέρεται σε όλους, ειδικούς ή ερασιτέχνες αναγνώστες, «σαν μια δέσμη από τριαντάφυλλα» και εύχεται «να απολαύσουν την ανάγνωση κρατώντας, με πραγματική συγκίνηση στα χέρια τους δώρο ασημένιο ποίημα».
Η παρούσα εξαιρετικά φροντισμένη έκδοση με τη χρηστικότητά της αποτείνεται σε όλους, αλλά κυρίως στις νέες γενιές του 21ου αι. που πρέπει να κατανοήσουν το πνευματικό έδαφος που πατούν.
Αυτό όμως που δένει τις επιμέρους τέσσερις ενότητες και παρακινεί τους αναγνώστες να δείξουν περισσότερο ενδιαφέρον για τους ποιητές και τα ανθολογημένα ποιήματά τους είναι τα εισαγωγικά κριτικά σημειώματα του Ευριπίδη Γαραντούδη. Τα εισαγωγικά αυτά για κάθε μέρος ιστορικο-γραμματολογικά διαγράμματα αποτελούν στην ουσία μια μικρή ιστορία της ποίησης του 20ού αιώνα και τα θεωρώ πολύ χρήσιμα για κάθε είδους αναγνώστη (κριτικού, ποιητή, φοιτητή, ερασιτέχνη). Πανεπιστημιακός με γνώση, o Γαραντούδης δεν παραμένει σε μια απλή τυπική εξιστόρηση αλλά συχνά πυκνά εκφράζει τις απόψεις του, θέτει ερωτήματα, προβληματίζει, διατυπώνει έξοχες παρατηρήσεις που δείχνουν έντονη δημοκρατική και κοινωνική ευαισθησία. Τελικά, αυτές οι εισαγωγές, καθώς οι ανθολογημένοι ποιητές δεν συνοδεύονται παρά μόνο από λιτά εργογραφικά σημειώματα, γίνονται οδηγός του αναγνώστη στον περίπατο που κάνει στο λιβάδι της ποίησης του περασμένου αιώνα. Η παρούσα εξαιρετικά φροντισμένη έκδοση με τη χρηστικότητά της αποτείνεται σε όλους, αλλά, μου φαίνεται, κυρίως στις νέες γενιές του 21ου αι. που πρέπει να κατανοήσουν το πνευματικό έδαφος που πατούν.
«Και με τον ήχον των για μια στιγμή επιστρέφουν», Η ελληνική ποίηση τον εικοστό αιώνα
Επίτομη ανθολογία
Ανθολόγηση-πρόλογος: Δώρα Μέντη
Εισαγωγικά σημειώματα: Ευριπίδης Γαραντούδης
Gutenberg
681 σελ.
ISBN 978-960-01-1701-1
Τιμή: €43,00
