Rupert Brooke: «Ποιήματα, ο ποιητής και η Σκύρος»
Το απόγευμα της 19ης Απριλίου του 1915, παραμονή του απόπλου της μοίρας του για την Καλλίπολη (θέατρο της επικείμενης συντριπτικής ήττας των Βρετανών και των συμμάχων τους από τις οθωμανικές δυνάμεις), ο Άγγλος ποιητής και αξιωματικός του βρετανικού Πολεμικού Ναυτικού Ρούπερτ Μπρουκ άφηνε την τελευταία του πνοή στον όρμο Τρεις Μπούκες της Σκύρου, σε ηλικία μόλις 28 ετών. Σε καιρό πολέμου και ενώ είχε καταταγεί εθελοντικά, δεν βρήκε ηρωικό θάνατο στη μάχη, αλλά έπεσε άρρωστος από ηλίαση και δυσεντερία (και πιθανώς και ελονοσία), που προκάλεσε ραγδαία σήψη. Έναν αιώνα νωρίτερα, ο συμπατριώτης του λόρδος Μπάιρον, φημισμένος Ρομαντικός ποιητής και ένθερμος φιλέλληνας, είχε και εκείνος χαθεί νεότατος στο Μεσολόγγι από βαρύ κρυολόγημα με την ίδια ακριβώς κατάληξη.
Έχοντας ήδη υπόψη τη βιογραφία του Μπάιρον και διαβάζοντας την κατατοπιστικότατη εισαγωγή και το διεξοδικό χρονολόγιο που συνέταξαν ο Ηλίας Γκρής και η Κερασία Κάραλη –οι οποίοι επίσης ανθολόγησαν και μετέφρασαν το μισό περίπου από το συνολικό ποιητικό έργο του Μπρουκ– στην αφιερωματική έκδοση Rupert Brooke: Ποιήματα, ο ποιητής και η Σκύρος, παρατηρούμε ενδιαφέρουσες ομοιότητες στον θυελλώδη βίο και το πρόωρο, άδικο τέλος των δυο αυτών ποιητών. Με τον τρόπο του, μάλιστα (και με τα δεδομένα της μεταγενέστερης εποχής του), θα λέγαμε ότι ο Μπρουκ υπήρξε ιδανική ενσάρκωση του βυρωνικού ήρωα, όπως αυτός σκιαγραφείται στο ημιαυτοβιογραφικό Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ και στον Κουρσάρο: πνεύμα αδάμαστο και ανικανοποίητο, αινιγματικό –αν όχι ακατανόητο– για την επικρατούσα νοοτροπία παρά τις κοινωνικά διαπρεπείς του καταβολές και συχνά οικειοθελώς αποτραβηγμένο στο περιθώριό της, με άγνοια ή περιφρόνηση του κινδύνου και ακραία, μοιραία πάθη.
Το αθώο, παιδιάστικο δέος μπροστά στο θαύμα της φύσης και της ζωής, η παιχνιδιάρικη ερωτική διάθεση με ανάλαφρη, «βουκολική» υφή, η περιπαθής ενατένιση της ομορφιάς και το φιλοσοφικό χιούμορ εναλλάσσονται με σκέψεις και εικόνες βαρύθυμες και σκοτεινές, πότε με το παραβολικό προκάλυμμα της μυθολογικής αναφοράς και πότε μ’ έναν ασυγκράτητο, σπαρακτικό λυρισμό.
Όπως και στην περίπτωση του Μπάιρον, η αύρα του μύθου που περιέβαλλε τον Μπρουκ στη σύντομη διάρκεια της ζωής του (οφειλόμενη σε μεγάλο βαθμό στην εντυπωσιακή ομορφιά του) και επισφραγίστηκε με τον θάνατό του δεν είναι απλώς συνυφασμένη με το έργο του, αλλά έχει σχεδόν φτάσει στο σημείο να το επισκιάζει – ένα παραπάνω όταν μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο πατριωτικός ιδεαλισμός που διαπνέει μέρος της ποίησής του επικρίθηκε από ορισμένους ως αφελής και ανεδαφικός. Από άποψη καθαρά τεχνικής και ύφους, ωστόσο, οφείλουμε να του αναγνωρίσουμε τον ασυνήθιστο, πρωτοποριακό για τα χρόνια εκείνα συνδυασμό παραδοσιακής στιχουργικής (και ενίοτε θεματολογίας) με τις μοντερνιστικές διαθέσεις του καιρού του ως προς την επιλογή των εκφραστικών μέσων και τη μορφολογία των ποιημάτων του.
Αν η μετάφραση του ποιητικού λόγου σε άλλη γλώσσα είναι εκ φύσεως δυσχερής υπόθεση, η μεταφορά ειδικά του έμμετρου στίχου είναι δίκοπο μαχαίρι: τις περισσότερες φορές, η διατήρηση του μέτρου προϋποθέτει και συνεπάγεται τη θυσία, λίγο ως πολύ, του περιεχομένου. Ο Ηλίας Γκρής και η Κερασία Κάραλη επέλεξαν συνειδητά και συνετά την απόδοση του νοήματος, παραθέτοντας και τα πρωτότυπα ποιήματα ώστε να δίνεται στον αναγνώστη η ιδέα της πρωτογενούς τους όψης. Στη θαυμάσια, γραμμένη με συναρπαστική ζωντάνια και άκρως εμπεριστατωμένη και διαφωτιστική εισαγωγή της έκδοσης, εξηγούν το σκεπτικό που ακολούθησαν, τοποθετώντας παράλληλα το έργο και την προσωπικότητα του Μπρουκ στο ευρύτερο πλαίσιο της εποχής του, των τάσεων και των εξελίξεων στους λογοτεχνικούς και καλλιτεχνικούς κύκλους της Ευρώπης και της Αμερικής, που αντικατοπτρίστηκαν και συνέβαλαν στο πνευματικό γίγνεσθαι της νεότερης Ελλάδας.
Χαρακτήρας στο βάθος αντιφατικός (σύμφωνα με μαρτυρίες των συγχρόνων του) εξαιτίας της διαρκούς σύγκρουσης ανάμεσα στη συντηρητική του ανατροφή και την απείθαρχη ιδιοσυγκρασία, όπως και την αμφισεξουαλικότητά του, τις ακαδημαϊκές φιλοδοξίες και τη δίψα του για ταξίδια και περιπέτεια, την επιθυμία του για δημιουργική μοναξιά και το γόητρο των κοινωνικών τύπων και συναναστροφών, τις ταραχώδεις σχέσεις και τις σφοδρές ερωτικές ατυχίες και απογοητεύσεις του, ο Μπρουκ ήταν επόμενο να διοχετεύσει τον διχασμό αυτό στην ποίησή του – εκούσια ή ασύνειδα, άλλοτε οφθαλμοφανώς και άλλοτε πιο διακριτικά, υπόγεια. Το αθώο, παιδιάστικο δέος μπροστά στο θαύμα της φύσης και της ζωής, η παιχνιδιάρικη ερωτική διάθεση με ανάλαφρη, «βουκολική» υφή, η περιπαθής ενατένιση της ομορφιάς και το φιλοσοφικό χιούμορ εναλλάσσονται με σκέψεις και εικόνες βαρύθυμες και σκοτεινές, πότε με το παραβολικό προκάλυμμα της μυθολογικής αναφοράς και πότε μ’ έναν ασυγκράτητο, σπαρακτικό λυρισμό. Η σχολαστική φροντίδα της μορφής (μέτρο, ομοιοκαταληξία, στιχουργικό σχήμα) δεν είναι θέμα μόνο αισθητικής επιλογής και επιδίωξης, αλλά και μιας ενδόμυχης ανάγκης να τιθασευτεί ο ασύχαστος εσωτερικός του κόσμος. Από την άλλη, το ωμό συναίσθημα που όχι σπάνια ξεχειλίζει και πολιορκεί το αψεγάδιαστο τεχνικά περίβλημα προδίδει τον στρόβιλο στην καρδιά της γαλήνης, το ακόρεστο κάτω από την απατηλά καθησυχαστική επίφαση του άρτιου.
Ως τόπο ανάπαυσής του, ο Μπρουκ (ο οποίος δήλωνε πως «τώρα που είδα την ιερή γη των Αθηνών, μπορώ να πεθάνω») είχε διαλέξει τον κατάφυτο ελαιώνα πάνω από τον σκυριανό όρμο όπου έσβησε νικημένος, ουσιαστικά, από μια κακοτυχία. Τον τάφο του κοσμεί μαρμάρινο μνημείο, φιλοτεχνημένο το 1920 από τον Γεώργιο Μπονάνο. Το 1931, ο Μιχαήλ Τόμπρος ανέλαβε την κατασκευή ορειχάλκινου αγάλματος για την πλατεία της πόλης της Σκύρου, η οποία φέρει τιμητικά το όνομα του ποιητή. Στη διεθνούς πρωτοβουλίας και εμβέλειας εκδήλωση για τα αποκαλυπτήρια του γλυπτού, που τελέστηκε ως μνημόσυνο τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς, είχαν συμμετάσχει με ομιλίες ο Άγγελος Σικελιανός και ο Μιλτιάδης Μαλακάσης, ενώ η έκδοση των πρακτικών της, με τον τίτλο Hommage à Rupert Brooke et à la Poésie Immortelle (Αφιέρωμα στον Ρούπερτ Μπρουκ και στην Αθάνατη Ποίηση) και αρχειακό φωτογραφικό υλικό, πραγματοποιήθηκε δυο μήνες αργότερα από το Bureau de la Presse (με τη συνδρομή του Γιώργου Κατσίμπαλη και του Μιχαήλ Τόμπρου).
Φέτος, μια εκατονταετία από τον θάνατο του Μπρουκ, το εγχείρημα του Ηλία Γκρή και της Κερασίας Κάραλη έρχεται να αποδώσει από καρδιάς τιμή σ’ έναν γνωστό/άγνωστό μας φιλέλληνα, έναν γνήσιο «ποιητή, διανοούμενο και στρατιώτη» (κατά το παράδειγμα του Sir Philip Sydney), που μέσα σε λιγότερο από τριάντα χρόνια πρόλαβε να ζήσει παραπάνω από μια ζωές και να αφήσει σημαντικό σε όγκο και ποιότητα έργο. Το εκτενές φωτογραφικό επίμετρο της έκδοσης βοηθά τον αναγνώστη να σχηματίσει μια ολοκληρωμένη εικόνα για τον ποιητή ως άτομο και φυσιογνωμία, για το φιλικό και πνευματικό περιβάλλον των πρώιμων νεανικών του χρόνων στο Ράγκμπι της Αγγλίας και το Κέμπριτζ, τα ταξίδια του στα νησιά Φίτζι και στην Αϊτή, τη διαμονή του στο παραποτάμιο χωριό Γκράντσεστερ (όπου υπάρχει επίσης άγαλμά του, έργο του σύγχρονου γλύπτη Πολ Ντέι, και μουσείο αφιερωμένο σ’ αυτόν) και το μικρό ελληνικό νησί που υιοθέτησε ως δεύτερη –και παντοτινή– πατρίδα του.
Ποιήματα, ο ποιητής και η Σκύρος
Rupert Brooke
Μετάφραση – Εισαγωγή – Χρονολόγιο: Ηλίας Γκρής, Κερασία Κάραλη
Εκδόσεις Γκοβόστη
184 σελ.
Τιμή € 9,50
