Ηλίας Γκρης: «Λήθαργος κόσμος»
Με τον τίτλο Λήθαργος κόσμος κυκλοφορεί μια επιλογή ποιημάτων από πέντε προηγούμενες συλλογές του Ηλία Γκρη. Η επιλογή αρχίζει με ένα προλογικό ποίημα άτιτλο, ακολουθούν οι συλλογές και έπεται ένα επίμετρο, γραμμένο από τον Αλέξη Ζήρα, ο οποίος δίνει τα χαρακτηριστικά της γενιάς του ποιητή και της ποίησής του γενικά.
H πρώτη αίσθηση του αναγνώστη είναι πως η ποίηση του Γκρη είναι διαποτισμένη από τη θλίψη που γέννησαν τα πάθη του ελληνικού λαού, η ακύρωση των ονείρων και η διάψευση των ελπίδων. Λες και ο πόλεμος, καθώς και ο Εμφύλιος που ακολούθησε, καταγράφτηκε στο DNA του. Η δεύτερη αίσθηση είναι η τρυφερότητα με την οποία κοιτάζει τη ζωή, τη φύση, τους φίλους της παιδικής του ηλικίας.
Η Ρημαγμένη πολιτεία, ποιητική συλλογή του 1980, επιμερισμένη σε τρεις λόγους-ενότητες, μιλάει γι' αυτή τη σακατεμένη, μετεμφυλιακή γενιά. Στο σύνολο των στίχων, του πρώτου λόγου, ένας επανέρχεται πεισματικά: «Και αντρωθήκαμε περπατώντας σε χαλάσματα μέσα/ χαμένοι από τ' όραμα όσων γενήκαν», με ελαφρά παραλλαγή και προέκταση από αυτά «που γενήκαν» σ' αυτά που «μέλλουν να γενούν». Στα οχτώ ποιήματα αυτής της ενότητας εκθέτει τα δεινά της χώρας του και τα βάσανα του λαού της, τη χαμένη ιδεολογία και όποια πίστη. Στον «Δεύτερο Λόγο», οι πεθαμένοι κάνουν την εμφάνισή τους σαν να ζητούν δικαίωση για τους αγώνες τους. Ο στίχος εδώ, κάτω από το βάρος του νοήματος, αναλαμβάνει ανάλογο με την περίσταση βάδισμα. Στον «Τρίτο Λόγο», απότοκο των δύο προηγούμενων, που είναι και ο πιο ποιητικός, ο ποιητής προφητικά βλέπει την ώρα που ο «ήλιος θ' αράξει θρασύς κι ανελέητος/ Πάνω σε πέτρες κι αναχώματα που διαβαίνουν/ Μουλωχτά οι αιώνες/ Να στρώσει δείπνο μυστικό με θρούμπι και μέλι/ Χτίζοντας κάστρα στων γυναικών τη μήτρα». Δεν θα ήταν τολμηρό να πούμε πως ο τίτλος της συλλογής –Ρημαγμένη πολιτεία– παραπέμπει στη Ρημαγμένη γη ή Έρημη χώρα του Έλιοτ, ενώ ο «τρίτος λόγος» μοιάζει με το «Προφητικόν» του Ελύτη, από το Άξιον εστί. Ίσως μάλιστα οι «τρεις λόγοι», τελικά, να παραπέμπουν στη δομή του Άξιον εστί, ποντάροντας σε μια πολύ διακριτική αναφορά και σχέση.
Χειμαρρώδης, ασυμβίβαστος, επαναστάτης ρομαντικός και αμετανόητος. Ψυχή που δεν ηρεμεί, ο Ηλίας Γκρης γράφει για να ξορκίσει το κακό παρελθόν.
Δεύτερη συλλογή είναι η τιτλοφορούμενη Στα γεφύρια του κόσμου του 1982. Η ποιητική γλώσσα έχει απαλύνει, ο στίχος είναι πιο επιμελημένος, η μαχητικότητα έχει υποχωρήσει, αλλά τα προβλήματα και η αγωνία όχι. Οι πεθαμένοι γρηγορούν: «ολάνοιχτες πύλες χαμού τα μάτια τους», «Οι ορκισμένοι χαθήκαν/ ή άθαφτοι σεργιανούν/ ρεματιές, λαγκαδιές και μνημούρια». Ο ποιητής, πάντα κοντά στους νεκρούς του θα αναζητήσει τη «μοναξιά των βουνών» που στα μαλλιά του «κομίζει αστέρια».
Στην τρίτη συλλογή, με τίτλο Εχθρικό τοπίο του 1983, ο ποιητής ξαναζεί την παιδική ηλικία, τις πληγές, τις εθνικές περιπέτειες, τον πατέρα, τα βάσανα, τις αθεράπευτες πληγές, τους θανάτους. Με αυτό το δραματικό υλικό στην αγκαλιά του, θα ξαναζητήσει καταφύγιο στην ποίηση κι εκείνη θα του προσφέρει από ό,τι εκείνος της προσφέρει. «Τα Σα εκ των Σων», τηρουμένης της αναλογίας: «και οι ποιητές/ κατηφείς τρωγλοδύτες της γλώσσας/ επιστρέφουν στην παιδική ηλικία/ ξεθάβοντας άχραντες λέξεις» («Τα λαβωμένα»). Σ' αυτή τη συλλογή παρατηρούμε ότι το κάθε ποίημα πιάνεται από εκεί που τελείωσε το προηγούμενο, σαν ο ποιητής να ζει με την αλυσίδα των ποιημάτων, την αλυσίδα των γεγονότων και των συναισθημάτων. Ωστόσο, αφήνει ρωγμές για ελπιδοφόρες αναλαμπές. Στρώνει χλοερό τάπητα στη γη «να ξαποστάσουν χωλά τα όνειρα/ που μέλλουν να γενούν οι ανατροπείς».
Η συλλογή Λήθαργος κόσμος, που δίνει και τον τίτλο στην έκδοση, είναι του 1987. Η ίδια θεματική. Τα παιδιά που τρέχουν, που ονειρεύονται, τα παιδιά της Κρέσταινας, η δική του παιδική ζωή, το δικό του ακυρωμένο όνειρο, η φρίκη μέσα στο όνειρο. Μοναδική του έγνοια η «Ειρήνη» αυτή που θα γιατρέψει τις πληγές: «Γι' αυτό σου λέω, Ειρήνη, τις μέρες ντύσε με φιλιά». Μερικά ποιήματα αποτελούν μικρά δραματικά αφηγήματα, ιστορίες που έχουν σημαδέψει τη μνήμη, όπως το αφιερωμένο στον συντοπίτη Τάκη Σινόπουλο ποίημα σε συνέχειες. Ο ένας ποιητής κρατά από τον άλλο, ο Γκρης από τον Σινόπουλο, τον στίχο: «Τι να τα κάνω τα ζώα. Με ζώνουν εξαγριωμένοι στίχοι», είπε. Και εδώ βέβαια οι δυο ποιητές είναι στον ίδιο βαθμό ζωσμένοι με παρόμοιους στίχους.
Τέλος, στις Δεκατρείς φωνές στην Κύπρο, έχουμε δεκατρία μικρά αφιερώματα στους αγώνες, στην εισβολή, στην πράσινη γραμμή, στους νεκρούς, στο φάντασμα της Φαμαγκούστας, στα πουλιά της Αγίας Νάπας, στον πρόσφυγα της Άχνας (πατρίδα του Κυριάκου Χαραλαμπίδη), με τις φωνές που βγαίνουν από τη γη, με τον Πενταδάχτυλο που αγκομαχεί, με την πικροδάφνη που θροΐζει τα όνειρα, με τις πέτρες που είναι κορμιά πεθαμένων πολεμιστών περιστεριών, με τα αγέννητα παιδιά αστέρια που θρηνούν. Και η οδυνηρή περιδιάβαση στο πληγωμένο νησί τελειώνει με το δέκατο τρίτο δραματικό: «οχτώ μέρες σε χάιδευα καθώς εραστής, ώσπου είδα στα χέρια μου αίμα», με όσα το αίμα συνυποδηλώνει.
Τα εκφραστικά του μέσα ο Γκρης τα επιλέγει με προσοχή, ώστε να αποδώσει εκείνο που τον πιέζει στην ψυχή. Η περιγραφή, η μεταφορά, η παρομοίωση, η αναφορά σε άλλους ομότεχνους, όλα συμβάλλουν στο τελικό οπτικό-ακουστικό αποτέλεσμα. Παραδείγματα οι στίχοι: «η μέρα κατεβαίνει τον Υμηττό κουτσαίνοντας σαν μαυροφόρα μνήμη», «στην απλάδα κεντημένα μανιάτικα μοιρολόγια κοπετοί στρατοκόπων», «οι στίχοι μου πάνοπλοι αντάρτες», «Στο βάθος των μεγάλων ονείρων τριζοβολάει απέραντος πόνος». Αλλά και οι αναφορές στους άλλους ποιητές και ομοτράπεζους δείχνουν ότι ο Γκρης δεν κρύβεται από τους φίλους. Αντιθέτως, οι στίχοι του κάνουν προσκλητήριο φίλων. Φωνάζουν τους συμποιητές είτε με τον στίχο τους είτε με το όνομά τους. Μικρό παράδειγμα: «Σαν φτερωτό χτυπημένο στη φτερούγα πέφτει το βράδυ» (Σεφέρης: «Σαν ένα πουλί με σπασμένη φτερούγα [...] πέφτει το βράδυ» «A' Hampstead»). Επίσης, «Ο Ρεμπώ και οι άλλοι», όπου ο Ρεμπώ μπαίνει «μπροστά και οι άλλοι πίσω ακολουθούν», όπως λέει και το γνωστό τραγούδι του επαναστατικού Μίκη Θεοδωράκη της νιότης μας. Τα θέματα ποτέ δεν λείπουν και το άσπρο χαρτί είναι πάντα μια πρόκληση: «Ένα άσπρο χαρτί είναι πεδίο ατέλειωτης μάχης• από μέσα του βγαίνει σχεδόν πάντα ζωντανό ένα ποίημα».
Χειμαρρώδης, ασυμβίβαστος, επαναστάτης ρομαντικός και αμετανόητος. Ψυχή που δεν ηρεμεί, ο Ηλίας Γκρης γράφει για να ξορκίσει το κακό παρελθόν.
Εξαιρετική και η μακέτα στο εξώφυλλο του Πέτρου Τσαλπατούρου, με την πατρίδα, τοπίο, μνημείο πεσμένο στο πλάι.
Λήθαργος κόσμος
Ηλίας Γκρης
Εκδόσεις Γκοβόστη
144 σελ.
Τιμή € 10,00
