Το χαρακτηριστικότερο στοιχείο της ποίησης της τελευταίας δωδεκαετίας του Γιάννη Βαρβέρη, πριν τον αδόκητο θάνατό του, είναι η ολική κάθε συλλογής επεξεργασία, ενός και μόνο θέματος, έτσι ώστε από μια φάση ιδεολογικού σκορπίσματος να περνά σε ένα μπετόν ιδεών, που αφορούν τη μία και μοναδική σύλληψη. Μ' αυτόν τον τρόπο δημιουργίας, ο Βαρβέρης εκτέλεσε ένα συμβόλαιο προς κάποια βιώματα που τον σφράγισαν από παιδί μέχρι την ωριμότητά του και, χωρίς υπερβολές ή ανατρεπτικές ποιητικής και τεχνικής ισορροπίας, αλλά με βαθιά συνέπεια σε ό,τι έγραφε, έγινε συνολικά ένας ποιητής που εφόρμησε στα δύσκολα, που κολύμπησε στα βαθιά με πλήρη συναίσθηση του εγχειρήματος. Έτσι, τα ύστατα ποιήματά του μας γυροφέρνουν σε ένα συναίσθημα και, παράλληλα, σε ένα μήνυμα με πολλές απόψεις, οπτικές γωνίες ή πλευρές, μας βομβαρδίζουν από τη θρησκευτικότητα της ποίησης στις σχέσεις με την υπερήλικη μητέρα, από τη νεκρική συνιστώσα στον αποδημήσαντα πατέρα και, τέλος, σε μια άκρα ζωοφιλία, αποκαθιστώντας τις όποιες δεξιότητες κάθε ζώου και σε επαφή με τον άνθρωπο.

Μ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργίας, ο Βαρβέρης εκτέλεσε ένα συμβόλαιο προς κάποια βιώματα που τον σφράγισαν από παιδί μέχρι την ωριμότητά του και, χωρίς υπερβολές ή ανατρεπτικές ποιητικής και τεχνικής ισορροπίας, αλλά με βαθιά συνέπεια σε ό,τι έγραφε, έγινε συνολικά ένας ποιητής που εφόρμησε στα δύσκολα, που κολύμπησε στα βαθιά με πλήρη συναίσθηση του εγχειρήματος.

Στην ποιητική συλλογή Στα ξένα (2001), ο αγαπημένος μας ποιητής Γιάννης Βαρβέρης ασχολείται με τον νεκρό, τον ξένο, τον άστεγο, τον ανέστιο, τον μετανάστη, τον εξόριστο, τον άπατρι, με μια τρομερή προοδευτικότητα, που του χαρίζει τον τίτλο, χωρίς πολλή σκέψη, του πνευματικού ανθρώπου, του διανοούμενου. Πολύ πριν κοινωνιολόγοι, πολιτικοί, ερευνητές, επιστήμονες, αναλύσουν το φαινόμενο της μαζικής φυγής ατόμων από τις ιδιαίτερες πατρίδες τους και της άφιξής τους στην πολιτισμένη Δύση, ο Βαρβέρης γράφει, συνυπολογίζοντας πράξεις και απόψεις, ενέργειες και ιδέες, τέλος, προαπαιτούμενα και συνθήκες. Με εμπεριστατωμένη προοπτική των έτσι κι αλλιώς εύκολα αφομοιούμενων ποιημάτων, ο δημιουργός μάς οδηγεί γρήγορα στο συμπέρασμα πως η ατμόσφαιρά του, η δεδομένη και επιτακτική, είναι παράλληλα χωρίς όρια, δραματική, θεατρικοποιημένη και κινηματογραφική, είναι συνάμα πεζογραφική, ρεαλιστική, πολυεπίπεδη. Λέει, λοιπόν, ο ποιητής:

ΣΚΟΙΝΑΚΙ
[...]
Τώρα ήχο ήχο
στη στρατόσφαιρα
στα αζήτητα
το σκοινάκι
πήρε μαζί του
και τη βαρύτητα.
Σκοινάκι. (σελ.13)

Στη συλλογή Πεταμένα λεφτά (2005), ο Βαρβέρης είναι λιγότερο μονοσυλλεκτικός και ανοίγεται σε αρκετές εμπνεύσεις, με επίκεντρο πάντα τον ταλαιπωρημένο, τον φυγόπονο, τον άρρωστο, τον νεκρό. Ένα σύνολο ποιημάτων που τροφοδοτεί τη φαντασία σε σχέση με μια πραγματικότητα ανυπεράσπιστη στα μηνύματα των καιρών, με μια καταγραφή, που στόχο έχει την πλήρη, από πλευράς ευαισθησίας, ανθρώπινη υπόθεση. Ο ανθρωπισμός του Βαρβέρη, που ξετυλίγεται αβίαστα, ναρκοθετώντας την όποια λεπτομέρεια δυσφορίας στο σώμα, μας παραπέμπει στο εσωτερικό του βάθος, κατακτώντας ιδανικά και ηδονές, φορτωμένες χαρές, ανισόρροπες εκδοχές ποιητικού κάλλους. Ας δούμε κάτι ακόμα:

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ
Όραμα ευφρόσυνο προχθές
λευκός λαιμός όλ' η ψυχή
των συνανθρώπων.
Κι άνθη λευκά
στο μαξιλάρι.

Σεβάσμιο όραμα προχθές
πετρώσαν μελωδίες ανθέων
εμύρισε πάλι άνθρωπο το μαξιλάρι.

Κάθε ύπνος έχει τρόπο
να σε απολύει
επάνω στη χλιδή. (σελ.80)

Στη συλλογή Ο άνθρωπος μόνος (2009), το μοναδικό θέμα ποιητικής επεξεργασίας είναι η εμμονή του ποιητή με τη θρησκευτικότητα. Ιερά βιβλία, παραβολές, ευαγγέλια, χριστιανική παρακαταθήκη έρχονται στο προσκήνιο όχι ως πίστη του δημιουργού στην αοριστία των κειμένων, αλλά ως μεγάλη εντύπωση και παρρησία σε ένα σύνολο απόψεων, που εν συντομία αποκαλούμε «θρησκεία». Δεν γνωρίζουμε αν ο Βαρβέρης ήταν άνθρωπος θρήσκος, αν εκκλησιαζόταν, αν εξομολογείτο, αν δεν εξύβριζε τα θεία, το σίγουρο όμως είναι πως βάζει τα πράγματα στο μικροσκόπιο, κριτικάρει και θέτει υπό αμφισβήτηση, γενικώς δεν μεμψιμοιρεί, δεν μοιρολατρεί, δεν βλέπει τη θρησκεία με την αφέλεια των λαϊκών ανθρώπων.

ΓΟΛΓΟΘΑΣ
[...]
Εκεί απ' την ανηφόρα
ούτε μας βλέπετε ούτε μας πονάτε
που ανεβαίνουμε
σχεδόν γενναίοι
στο πιο απόκρημνο ίσιωμα
δίχως σταυρό
και δίχως λόφο. (σελ.118)

Η συλλογή Βαθέος γήρατος (2011) είναι ένας ατέλειωτος διάλογος του ποιητή με την αληθινή του μητέρα, που υπέργηρη δέχεται τα ποιητικά βέλη του γιου της χωρίς αντίδραση, μιας που ο ίδιος έχει στρέψει το δόρυ πρώτα στον εαυτό του. Χωρίς συστολή ο ποιητής συνδιαλέγεται ειρωνικά, περιπαικτικά, με θυμό, με αγάπη όμως, με απρόσμενα ποιήματα και λεκτικά σχήματα, με τη μητέρα του, χωρίς απ' ό,τι αντιλαμβανόμαστε να της απευθύνει τον συγκεκριμένο λόγο. Θέσεις όπως η σχέση μάνας-γιου, τα γηρατειά, ο θάνατος που επέρχεται, τα παιδικά χρόνια, οι ευθύνες των γονιών και άλλα πολλά έρχονται στο προσκήνιο με μια απίστευτη ελαφρότητα, που ισοπεδώνει τη ρεαλιστική προσαρμογή. Η συλλογή Βαθέος γήρατος, σαφέστατα η καλύτερη του Βαρβέρη, πρέπει όχι απλώς να διαβάζεται, αλλά επιπλέον να διδάσκεται, να συζητιέται, να αναλύεται, να γίνεται αντικείμενο ώσμωσης και κριτικής.

ΠΛΕΕΙΣ
Πλέεις πια
μες στα παλιά φαρδιά σου ρούχα
ενώ ο Χρόνος
σου σφίγγει
τη ζώνη. (σελ.163)

Στην τελευταία συλλογή, Ζώα στα σύννεφα (2013), ο ποιητής παρουσιάζει όλα τα ζωοφιλικά του αισθήματα, όχι μόνο για τα κατοικίδια αλλά για όλα τα άγρια των πόλων και της ζούγκλας. Και πάλι δεν μπορώ να γνωρίζω τη σχέση του ποιητή με τα ζώα, ακόμη μια φορά όμως καθίσταται υπερευαίσθητος, συναισθηματικός, έωλος και αισθητικά τελειομανής, αναφερόμενος και στους καλύτερους φίλους του ανθρώπου αλλά και σε εκείνα τα οποία στέκονται απέναντί του με τον κίνδυνο οριστικά παρόντα. Ζώα, λοιπόν, πουλιά και οτιδήποτε άλλο βρίσκεται στον ζωτικό μας ορίζοντα έχει τη θέση του στο βιβλίο, καταδεικνύοντας έτσι πώς μέσω της ποίησης περνούν στην αθανασία, όπως αθάνατη είναι και η γενιά τους. Να ένα μικρό απόσπασμα από κάποιο ποίημα της συλλογής:

[...]
Θέλει χιόνι πολύ
για να τσουλήσουν τα έλκηθρα
μέχρι τη φάτνη τ' Ουρανού. (σελ.241)

Ο Γιάννης Βαρβέρης έφυγε από κοντά μας κι η απώλειά του, εμφανής όσο τίποτα, μας υπενθυμίζει το μάταιο της ζωής μας, αναστατώνει τις σκέψεις μας για τον θάνατο, σκοτώνει τη θύμηση και την ανάμνηση, μας προβληματίζει στον λόγο και την επικοινωνία. Παρ' όλα αυτά, άφησε πίσω του έργο ικανό να τον ξαναφέρνει κοντά μας. Αν για οποιονδήποτε λόγο δεν έπεσε ακόμα στα χέρια μας κάποια μεμονωμένη απ' τις ύστατες συλλογές του Βαρβέρη, στην παρούσα έκδοση μπορεί να τη βρει. Για να υπάρξει πνευματική ταύτιση με μια ιδέα, πλέον, που πέρασε στην άλλη πλευρά του φεγγαριού, ορθός, δημόσιος, αγοραίος και, πάνω απ' όλα, σκεπτόμενος δυνατά και ζωντανά.

Ποιήματα – Τόμος Β', 2001-2013
Γιάννης Βαρβέρης
Κέδρος
344 σελ.
Τιμή € 18,00

Ο Χρίστος Παπαγεωργίου είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας.

Άλλα κείμενα:

• Αχιλλέας ΙΙΙ: «Τέλος πάντων»
• Γιάννης Στρούμπας: «Περίμετρος»
• Ηλίας Λ. Παπαμόσχος: «Ανάληψη»
• Τάκης Καμπύλης: «Το κόμμα του καλού θεού»
• Μάρω Δούκα: «Φελιτσιτά»

Twitter