Τάσος Λειβαδίτης: «Τραγουδάω όπως τραγουδάει το ποτάμι»
Τάσος Λειβαδίτης ο τραγουδοποιός. Καλύτερα θα ήταν να πούμε ο τραγικός ή ο ποιητής του ανθρώπινου πόνου. Άλλωστε, το τραγούδι στην τραγωδία έχει τη ρίζα του. Είναι λοιπόν ο ποιητής που με τον στίχο του διεκτραγώδησε τα ανθρώπινα πάθη ή, αλλιώς, τα έψαλε. Θα έλεγα μάλιστα πως το ποίημα «Την πόρτα ανοίγω το βράδυ», με τους στίχους του και τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, θα μπορούσε να είναι μέρος του προγράμματος της Μεγάλης Εβδομάδας στο ραδιόφωνο ή στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, πλάι στα Requiem που εμφαίνουν την ατμόσφαιρα των ημερών.
Το ποίημα
Την πόρτα ανοίγω το βράδυ,/ τη λάμπα κρατώ ψηλά,
να δούνε της γης οι θλιμμένοι, να 'ρθούνε, να βρουν συντροφιά.
*
Να βρούνε στρωμένοι τραπέζι,/ σταμνί για να πιει ο καημός
κι ανάμεσά μας θα στέκει/ ο πόνος του κόσμου αδερφός.
*
Να βρούνε γωνιά ν' ακουμπήσουν/ σκαμνί για να κάτσει ο τυφλός
κι εκεί καθώς θα μιλάμε/ θα 'ρθει συντροφιά κι ο Χριστός.
Το τραγούδι τραγουδά με τη συγκλονιστική φωνή του ο ίδιος ο Μίκης, αλλά είχε την τύχη να το τραγουδήσουν, ο καθένας με τη δική του αισθαντική φωνή, πολλοί άξιοι και αγαπημένοι τραγουδιστές.
Δεν ξέρω, αλλά το ποίημα-τραγούδι μού θύμισε εκείνο το άλλο του Μίκη για τον Αλέξανδρο: «όταν χτυπήσεις δυο φορές κι ύστερα τρεις και πάλι δυο, Αλέξανδρέ μου, θα 'ρθω για να σ' ανοίξω, θα σου 'χω φαγητό ζεστό, θα σου 'χω ρούχο καθαρό, γωνιά για να σε κρύψω». Αυτοί λοιπόν οι στίχοι που εκφράζουν με τόση δραματικότητα την ανθρώπινη συμπαράσταση στη δύσκολη ώρα, είναι γεμάτοι από όλο εκείνο που θα λέγαμε όχι ανθρωπιστικό μήνυμα, αλλά χριστιανικό. Δεν είναι ο ποιητής που μιλάει ή ο μουσικός που μέλπει, είναι ο Χριστός που, ούτως ή άλλως, κατονομάζεται στο ποίημα. Εκεί είναι η θέση του, γι' αυτούς ήρθε στον κόσμο. Και αν ο κόσμος δεν άλλαξε, κάποιοι άνθρωποι, ανάμεσά τους κι ο ποιητής, κι ο μουσικός κι ο επαναστάτης, έλαβαν το μήνυμα ακέραιο, αγωνίστηκαν γι' αυτό και διώχτηκαν ποικιλοτρόπως.
Το βιβλίο λοιπόν σε πολύ καλή έκδοση, χαρτί και φωτογραφία, επιμέλεια και γενική εικόνα, ανήκει στην κατηγορία εκείνων που μόνον οι καλλιτέχνες έχουν την τύχη να τους αφιερώνεται. Παρόμοιο ήταν και το ανάλογο για τον Μάνο Λοῒζο. Τον Πρόλογο υπογράφει ο Θανάσης Συλιβός και είναι αφιέρωμα στον Λειβαδίτη, που τον περασμένο Οκτώβριο συμπλήρωσε είκοσι πέντε χρόνια απουσίας. Ο μέγας κριτής, ο χρόνος, τον καταξίωσε, λέει ο Συλιβός, και «Μέσα σε μια εποχή που έβραζε ιδεολογικά και πολιτικά, αυτός πονετικός, ανεξάντλητος κι ανήσυχος, κατάφερε με το έργο του να κάνει οικείο, απλό και ανθρώπινο το μεγάλο και σημαντικό. Από τότε, ανακαλύπτεται συνεχώς. Αρχίζει μόνο, χωρίς να τελειώνει».
Και ο Πρόλογος ολοκληρώνεται με τις ευχαριστίες στον εγγονό του ποιητή, Στέλιο Χαλά, για το φωτογραφικό υλικό που παραχώρησε στους δημιουργούς του αφιερώματος, καθώς και στους στενούς φίλους του και ποιητές, Γιάννη Βάγια, Γιώργο Δουατζή, Γιάννη Κουβαρά και Γιώργο Μαρκόπουλο. Και ας μην παραλείψουμε την καταληκτήρια φράση: «Στο βάθος η μουσική δεν είναι πάθος ή όνειρο, νοσταλγία ή ρεμβασμός, αλλά μια δικαιοσύνη». Το περιοδικό Μετρονόμος περιποιεί τιμή στον μελοποιημένο ποιητή, που έπαιζε πιάνο και βιολί, και που «η μουσική υπάρχει διάσπαρτη στο έργο του», με αυτή την έκδοση.
Το βιβλίο ανοίγει με ένα βιογραφικό κείμενο, διανθισμένο με φωτογραφίες από την παιδική, καθώς και την ύστερη, ηλικία του. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1922 και πέθανε το 1988. Ανήκε σε καλλιτεχνική οικογένεια. Τελείωσε το Γυμνάσιο, πήγε στη Νομική του Πανεπιστημίου της Αθήνας, διέκοψε λόγω Κατοχής, παντρεύτηκε το 1946, συνεργάστηκε με άλλους νέους της Αριστεράς και από τότε αρχίζουν οι πολιτικές του περιπέτειες, εξορίες, διώξεις ακόμα και για το φιλειρηνικό περιεχόμενο του βιβλίου του Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου. Συνεργάστηκε με τον Θεοδωράκη, απάγγελλε ποιήματα στις συναυλίες, συμμετείχε στη συγγραφή σεναρίων, βιογραφίες λογοτεχνών και γενικώς έκανε ό,τι μπορούσε για να επιβιώσει σε ένα καθεστώς λογοκρισίας και τιμωρίας κάθε ελεύθερα σκεπτόμενου ανθρώπου. Τιμήθηκε με πολλά βραβεία, στη Βαρσοβία το 1953, στην Αθήνα από τον Δήμο Αθηναίων το 1957, με το Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης, το 1976, με το Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης, το 1979, υπήρξε μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Στίχοι του μελοποίησαν, πλην του Θεοδωράκη, ο Μάνος Λοΐζος, ο Γιώργος Τσαγκάρης, ο Μιχάλης Γρηγορίου, ο Μίμης Πλέσσας και άλλοι.
Ο θάνατος τον παραμόνεψε στο Γενικό Κρατικό και η θανατερή σαϊτιά ήταν ένα ανεύρυσμα της κοιλιακής αορτής.
Ο Σπύρος Αραβανής γράφει για τον μελοποιημένο Λειβαδίτη, για τις συναναστροφές του με άλλους καλλιτέχνες και για τα τραγούδια του που ακούστηκαν σε ταινίες με γνωστούς και αγαπημένους πρωταγωνιστές. Ο Μίκης θυμάται ότι «Για πρώτη φορά μετά το τέλος του Εμφυλίου [...] τόσοι επώνυμοι καλλιτέχνες της Αριστεράς ενώνουν τις δυνάμεις τους σε μια κοινή προσπάθεια». Και βέβαια ποιος δεν έχει τραγουδήσει και δεν έχει κλάψει με τη «Δραπετσώνα», το «Μάνα μου και Παναγιά», το «Σαββατόβραδο». Οπωσδήποτε δεν λείπουν και τα επεισόδια έξω από τους κινηματογράφους, όπου προβάλλεται η ταινία Συνοικία το όνειρο, της οποίας τη μουσική έχει γράψει ο Λειβαδίτης. Φυσικά, τα επεισόδια δεν λείπουν όπου και αν πήγαν για συναυλία. Ενδιαφέρουσες οι αφηγήσεις όλων εκείνων που συνεργάστηκαν.
Η συνεργασία με τον Θεοδωράκη πήρε μορφή αποστολική, αφού ξεκίνησαν τις περιοδείες στην ελληνική επαρχία «όπου το '61 υπήρχε ακόμη απόλυτος σκοταδισμός – και πολιτικός και, φυσικά, καλλιτεχνικός». Ο Φώντας Λάδης γράφει πώς γεννήθηκε η ιδέα της «Δραπετσώνας», πώς οι φτωχογειτονιές πυροδότησαν την έμπνευση. Ο Σταύρος Καρτσωνάκης γράφει το κείμενο «Ο αγέρας λέει μια προσευχή», συνεργασία του Λειβαδίτη με τον Μίκη πάλι σε «πέντε στάσεις». Ο Μίμης Πλέσσας μιλάει για την ταινία Αστραπόγιαννος και προσθέτει την προσωπική του εμπειρία στη γέννηση του τραγουδιού της ταινίας. Ο Γιώργος Μιχαλακόπουλος, ανάμεσα σε πολλά άλλα, μας λέει πως «ο Λειβαδίτης δεν είναι τυχαίος ποιητής... Δεν ήταν δήθεν, δεν ήταν μια πόζα αριστερού... το ''Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου'' είχε κατασχεθεί ως ''κήρυγμα ανατρεπτικόν''. Βέβαια, τις ιδέες της Αριστεράς στο τέλος τις αμφισβήτησε και τις πένθησε». Ο ομότεχνός του ποιητής Γιώργος Μαρκόπουλος, ανάμεσα στα άλλα με τα οποία φωτίζει στιγμές από τη γνωριμία του με τον ποιητή, του στήνει το πορτρέτο με επίθετα όπως άδολος, σεμνός, πιστός φίλος, ευαίσθητος, ρομαντικός, ονειροπόλος. Ο άλλος ομότεχνος, ο Γιάννης Κουβαράς, λέει ότι ο Λειβαδίτης είναι ο ποιητής, ο ενεργός πολίτης «που είδε τον εαυτό του σαν ένα ψηφίο μέσα στην παγκόσμια λέξη Λευτεριά». Για τον αξέχαστο φίλο του γράφει ο Γιάννης Βάγιας, καθώς και άλλοι που ήρθαν σε επαφή μαζί του. Και το βιβλίο-αφιέρωμα ολοκληρώνεται με τα ποιήματα-τραγούδια του. Φυσικά, δεν πρέπει να μείνουν αμνημόνευτες οι ωραίες φωτογραφίες που φέρνουν τα περασμένα χρόνια στο παρόν, που δείχνουν τον ωραίο και ευσταλή ποιητή με το αρχοντικό παράστημα και την ομορφιά αστέρα του κινηματογράφου. Όλα τα καλά συνυπάρχουν πάνω του και στην τέχνη του, που έχει σημαδέψει τη νεότερη φιλολογία και μουσική μας ιστορία.
Τάσος Λειβαδίτης
Τραγουδάω όπως τραγουδάει το ποτάμι
Μελοποιημένοι στίχοι
επιμέλεια: Σπύρος Αραβανής, Θανάσης Συλιβός
Μετρονόμος
184 σελ.
Τιμή € 15,98
