Εκατόν είκοσι συνολικά ποιήματα απαρτίζουν τη δίγλωσση αυτή συλλογή των εκατόν πενήντα πέντε σελίδων της «Αρχαίας μέλισσας». Εξήντα στολίδια της ελληνικής γλώσσας στοιχισμένα στις αριστερές σελίδες. Απέναντί τους, στα δεξιά, τα εξήντα αγγλικά τους δίδυμα, αντικριστά. Δημιουργός και μεταφραστής σε πλήρη σύμπλευση. Διπλή η απόλαυση του αναγνώστη που γνωρίζει να διαβάζει αισθαντικά και στις δύο γλώσσες.

Σύμβολο θέλησης και υπέρβασης η μέλισσα. Γιατί αεροδυναμικά, τα μικροσκοπικά, αραχνοΰφαντα φτερά της, σε σύγκριση με το ευμέγεθες σώμα της, δεν δικαιολογούν πτητικές ικανότητες. Όμως εκείνη, ενστικτωδώς, υπερπηδά το εμπόδιο της φυσικής της διάπλασης χάρη στη δύναμη της θέλησης, την έμφυτη ανάγκη να πετάξει, ν’ αναζητήσει, να τρυγήσει το νέκταρ και ακάματα να εργαστεί στην κυψέλη της για να συνθέσει το μέλι. Κάπως έτσι φαντάζομαι πως επιτελείται η ποιητική δημιουργία, αλλά και η μετάφραση της ποίησης, που με τη σειρά της καλείται ως άλλη μέλισσα να υπερκεράσει τους νόμους της αεροδυναμικής και με τα δικά της γοργοκίνητα φτερά να μεταφέρει ανέπαφα τα νοήματα και την ατμόσφαιρα του ποιητικού γίγνεσθαι πέρα από τα γλωσσικά του σύνορα.

Από τις χρυσές μέλισσες ενός περίτεχνου ταφικού μακεδονικού διαδήματος δανείζεται τον τίτλο της ποιητικής της συλλογής η Γιώγια Σιώκου. Ωσάν αρχαία μέλισσα η ποιητική της περσόνα, ανοίγει φτερά αχειροποίητα και ξεκινά το μεγάλο οικουμενικό της ταξίδι. Στις «ρωγμές» των σύγχρονων καιρών κοντοστέκεται. Και αγωνιά καθώς τις πλησιάζει, καθώς τις αποκαλύπτει μία μία, ψηλαφίζοντάς τες αισθαντικά με τις μικροσκοπικές της κεραίες. Αγωνιά στη συνειδητοποίηση της ανθρώπινης μοναξιάς, της φτώχειας και της εξαθλίωσης των ξεχασμένων όλου του κόσμου, των άστεγων, αλλά κυρίως των παιδιών, των λησμονημένων παιδιών της Αφρικής, της Καμπότζης, του Κοσόβου, του Βουκουρεστίου.

Τρίζουν τα δέντρα της ερημιάς

στο φέγγος λησμονημένων παιδιών

καθώς απόκοσμα βυθίζονται

σε βάραθρα υπονόμων.

*

Ταπεινωμένα κουρνιάζουν

σε καμπύλες υδρατμών

εισπνέουν κόλλα κι ονειρεύονται

άγρια μύρτιλλα.

…

Μ’ ένα μονόξυλο του νου

το λυγμό των άστρων περιπλέουν.

***

The wasteland’s trees creak

in the glow of forgotten children

as eerily they sink

into the sewers’ abyss.

*

Humbled they snuggle

in the vapour’s curves,

they sniff glue and dream

of wild myrtillo.

…

In a dugout of the mind

they circumnavigate the stars’ sobbing.

Στα σκοτεινά υπόγεια του Βουκουρεστίου κατεβαίνουν οι ξεχασμένοι όλων των ειδών. Τεντώνουν τους ισχυρούς μυώνες/ του στήθους τους/ στη σκόνη της λήθης/ και ταλαντεύονται/ σ’ αιώνα άστεγο. Άστεγοι γέροι, ναρκομανείς, μα προπαντός παιδιά. Σύμφωνα με έρευνες διεθνών οργανισμών, πολλοί πλούτισαν πρόσφατα στη Ρουμανία εμπορευόμενοι παιδιά. Πιστεύεται ότι τα διέθεσαν σε κυκλώματα παιδικής πορνείας. Ορισμένα τα συγκέντρωσαν οι Αρχές σε καταφύγια, σε μικρούς ξενώνες, όπου βρίσκουν φροντίδα. Ωστόσο, πολλά ζουν στους υπονόμους κι εισπνέουν κόλλα, που προμηθεύονται φτηνά από τα χρωματοπωλεία.

Σ’ ένα άλλο ποίημα, για να αναφέρουμε ακόμη ένα από τα πολλά της συλλογής με κεντρικό θέμα την παιδική εγκατάλειψη, τη φτώχεια και την εκμετάλλευση, ο μικρός Μπαζίλ, ορφανός, από την ακτή της Σενεγάλης, δεν θα καταφέρει να περπατήσει τα «παραμυθένια μονοπάτια με τα βατόμουρα». Οι άθλιες συνθήκες των μεταλλείων όπου είναι υποχρεωμένος να εργάζεται θα φέρουν τις επακόλουθες ασθένειες, τις αναπνευστικές λοιμώξεις, το άσθμα, τη βρογχίτιδα, τη φυματίωση, τον αργό και αναπόφευκτο θάνατο.

Ο μικρός Μπαζίλ,

oρφανός,

από την ακτή της Σενεγάλης,

στα πηχτά σκοτάδια

αρχαίων ορυχείων

κάθε αυγή

απεγνωσμένα αποζητούσε

παραμυθένια μονοπάτια με βατόμουρα.

*

Ώσπου ξεψύχησε

το τραγούδι των αμμόλοφων.

Στις θίνες

ο λυγμός πια, δεν τρικυμίζει.

***

Little Bazil,

an orphan,

from the coast of Senegal,

each dawn

in the thick darkness

of ancient mines

despondently sought

fairytale footpaths with brambles.

*

Till the sand dunes’ song

expired.

In the reeds

the sobbing no longer swells.

Εμβριθής και βαθυστόχαστος ο μονόλογος της περσόνας-μέλισσας, απηχεί τα αλησμόνητα ριζοσπαστικά ποιήματα των μεγάλων ρομαντικών, του Γουίλιαμ Μπλέικ και της Ελίζαμπεθ Μπράουνινγκ με πρωταγωνιστές μικρούς εργάτες, τα παιδιά. Ποιήματα με πολιτικοκοινωνικές προεκτάσεις που, όπως και αυτά της Γιώγιας Σιώκου, δεν απευθύνονται σε παιδιά, αλλά στοχεύουν μέσα από μια βουβή σχεδόν διαμαρτυρία να αφυπνίσουν τους ενήλικες και να τους προτρέψουν να συνειδητοποιήσουν πως η απόλυτη φτώχεια, η εξαθλίωση και η κοινωνική αδικία δεν συνάδουν με τα επιτεύγματα του πολιτισμού μας.

Πετά υπερκόσμια, περιπλανιέται, παρατηρεί, επικάθεται και γονιμοποιεί η περσόνα-μέλισσα. Κάθε της κίνηση και ένα ποίημα, μια συγκεκριμένη απεικόνιση της αμφίδρομης σχέσης της ποιήτριας με τον άνθρωπο, τη φύση που δεινοπαθεί από τους ρύπους, τις φωτιές και την κλιματική αλλαγή, αλλά και με τα ίδια της τα συναισθήματα.

Στο ποίημα «Μια Ηλιαχτίδα», η διαδικασία της ποιητικής δημιουργίας, ως απεικόνιση της αγωνίας για την τύχη του φυσικού περιβάλλοντος, σκιαγραφείται με τρόπο αποκαλυπτικό.

Μια ηλιαχτίδα από μακρινό γαλαξία

γκρεμίστηκε

στα ερειπωμένα τείχη της Φορτέτσας.

*

Από τότε την υφαίνω μ’ εαρινούς γυρεόκοκκους,

απειλούμενα φυτά, οστρακόδερμα συναίνεσης,

αίμα στυφό

από την απελευθέρωση του μεθανίου,

καθώς λιώνουν αιώνιοι πάγοι

και πολικές αρκούδες χάνονται στο σέλας.

Με κόκκινες κλωστές ουτοπίας και αυταπάρνησης

γαλαξίες με νεφέλες συνδέω

και ρίχνω στο στημόνι.

***

A sunray from a distant galaxy

fell

upon the Fortetsa’s ruined walls.

*

Εver since I’ve been weaving it with spring pollen,

endangered plants, consent’s shellfish,

blood acrid

from the release of methane,

as ancient glaciers melt

and polar bears vanish into the northern lights.

With red threads of utopia and self-denial

I link galaxies with clouds

and cast the warp.

Όλα σχεδόν τα ποιήματα της συλλογής απεικονίζουν –αφαιρετικά και με υπερρεαλιστική διάθεση– αδιαμφισβήτητες «ρωγμές» των ημερών μας. Λέξεις-κλειδιά, επιλεγμένες με περίσσιο συναίσθημα, συνθέτουν μικρούς, βαθυστόχαστους στίχους, που σαν λιλιπούτεια βέλη στοχεύουν και εκτοξεύονται με κατεύθυνση τις συνειδήσεις, την αδράνεια των προηγμένων πολιτισμών να σταθούν και να «θεραπεύσουν» τις μεγάλες πληγές της ανθρωπότητας και του πλανήτη.

Και ανατινάξαμε τους κοραλλιογενείς υφάλους.

Σπάσαμε τα φωνήεντα

και ερμηνεύσαμε τις ραψωδίες με σύμφωνα.

Ταπεινώσαμε το μεγαλείο της απλότητας.

***

And we blew up the coral reefs.

We smashed the vowels

and with consonants interpreted the rhapsodies.

We humbled simplicity’s grandeur.

Στενάζει ο στίχος, αγωνιά και βουβά διαμαρτύρεται για το αύριο που θα ξημερώσει, τις γενιές των παιδιών που μέλλουν να θυσιαστούν στο βωμό της ανεύθυνης και ανεξέλεγκτης ανάπτυξης, της ανάπτυξης χωρίς όρια και κανόνες.

Ώσπου κροτάλισε η σιωπή

απεμπλουτισμένου ουρανίου.

*

Στο βωμό της Αυλίδας

Αγαμέμνονες θυσιάζουν απογόνους.

***

Till there thundered the silence

of enriched uranium.

*

On Aulis’s altar

Agamemnons sacrifice descendants.

Έτσι, βαθύτατα πληγωμένη, άστεγη –χωρίς κυψέλη– η αρχαία μέλισσα βυθίζεται στους οικείους δαιδάλους της παλαιότερης και νεότερης ιστορικής μνήμης, κοντοστέκεται στα νησιά του Αιγαίου πελάγους, την πατρική της Κρήτη, την Ήπειρο, το Λαύριο και καταλήγει στην Αθήνα. Εκεί, στην Αθήνα, θ’ αναζητήσει σκέπη κάτω από τον ουράνιο θόλο του Παρθενώνα και ακινητοποιώντας το χρόνο θα συνθέσει με φως το σκηνικό της ποιητικής της εξόδου.

Ο Ρόμπερτ Φροστ, ο μεγάλος Αμερικανός ποιητής, είχε πει πως η ποίηση χάνεται με τη μετάφραση. Χρόνια τώρα με στοιχειώνει αυτή του η ρήση καθώς αναλογίζομαι ότι, χωρίς την τέχνη της μετάφρασης, η παγκόσμια ποίηση θα ήταν καθηλωμένη στα γεωγραφικά, πολιτισμικά και γλωσσικά της όρια. Το ζητούμενο στη μετάφραση της ποίησης δεν είναι η δημιουργία ενός ακριβούς αντιγράφου. Άλλωστε, η απόλυτη μίμηση, η μίμηση των φθόγγων, των ήχων, των παρηχήσεων, του ρυθμού και των σχημάτων λόγου είναι αδύνατη. Το ζητούμενο είναι να κατέχει ο ποιητής μεταφραστής, εκτός από τη γλώσσα, την τέχνη της αποκάλυψης. Να μπορεί, με απλά λόγια, να μετατρέπει το άγνωστο σε οικείο, να το αποκαλύπτει και να του δίνει φτερά να ταξιδέψει πέρα από τη χώρα που γεννήθηκε. Ο Ντέιβιντ Κόνολι την κατέχει καλά αυτή την τέχνη. Και όπως ολόκληρο το μεταφραστικό του έργο, έτσι και η Αρχαία μέλισσα δεν χάνεται ούτε στιγμή στη μετάφρασή του. Αντίθετα, μάλιστα. Αποκαλύπτεται σε όλη της τη διάσταση και ως Ancient bee πετά με τα δικά της φτερά τα αχειροποίητα και σκορπίζει τα μηνύματά της πέρα από την περιορισμένη επικράτεια της ελληνικής γλώσσας. Για τη μεγάλη του προσφορά στη σύγχρονη και νεότερη ελληνική ποίηση μέσα από τις αισθαντικές του μεταφράσεις, εμείς οι Έλληνες από καρδιάς τον ευχαριστούμε.

Αρχαία μέλισσα
Γιώγια Σιώκου
μετάφραση: David Connolly
Τυπωθήτω
160 σελ.
Τιμή € 15,00

Η Γεωργία Γαλανοπούλου είναι συγγραφέας και βιβλιοκριτικός.

Άλλα κείμενα:

• Φιλομήλα Βακάλη: «Κανείς δε με ρώτησε»
• Μαρίζα Ντεκάστρο: «Οι δικοί μου άνθρωποι»
• Don DeLillo: «Η σιωπή»
• Μιχάλης Μοδινός: «Παραγουάη»
• Άννα Κοντολέων: «Όττο»

Twitter