Συλλογικό: «Οι πρώτες πηγές: Μέγας Αλέξανδρος»
Το να περιγράψει κανείς αυτό το έργο που αφορά τις Πρώτες πηγές και Τα αποσπάσματα των αρχαίων ιστορικών για τον Μέγα Αλέξανδρο είναι άθλος μέγας, όσος και ο ίδιος ο Αλέξανδρος. Και μόνο η αναφορά των ονομάτων στον πίνακα περιεχομένων καταλαμβάνει περισσότερο από μία σελίδα και η ανάπτυξή της πεντακόσιες. Δεν λέω για όλα τα άλλα. Πρόκειται για βιβλίο που συνέθεσαν οι Ήρκος και Στάντης Ρ. Αποστολίδης και το οποίο μοιάζει με έργο ζωής. Όμως και το όνομα και ο εκδότης και το δέμας του βιβλίου προκαλούν τον θαυμασμό και δικαίως απέσπασαν και το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης 2016.
Τι θα βρει ο αναγνώστης στο βιβλίο:
Στον «Πρόλογο». Δύο «αφιονισμένοι βιβλιομανείς» –ο Ήρκος και ο Στάντης– ψάχνουν στα βιβλιοπωλεία για σπάνια βιβλία, τα οποία αγοράζουν φθηνά και μεταπωλούν πανάκριβα. Στη συνέχεια με τα κέρδη της αγοραπωλησίας αγοράζουν βιβλία που τους αρέσουν. Ανάμεσά τους το «θηρίο», δηλαδή το δεκαεξάτομο των Ιστοριών του Jacoby. Στη συνέχεια τη συλλογή Αποσπασμάτων των αρχαίων ιστορικών του Αλεξάνδρου του Auberger, έργο που αποδείχτηκε πολύ μικρότερο του σπουδαίου ονόματός του και, τέλος, ανεπαρκές. Στα ελαττώματα του έργου οι δύο Αποστολίδηδες διακρίνουν την έλλειψη «καρδιάς». Αυτή είναι το συστατικό για να γίνει ένα μεγάλο έργο. Κι ακόμα «γενναιότητα προσωπική» για να το τιθασεύσεις.
Ο Πρόλογος εκτυλίσσεται σαν παραμύθι γοητευτικό. Ο Αλέξανδρος και ο περίγυρός του, η εκστρατεία και η δράση του. Η οξύνοιά του, η περιφρόνηση της κολακείας. Λένε πως όταν ο μάντης Αρίσταρχος είδε το άγαλμα του Απόλλωνα να ιδρώνει εξήγησε το σημάδι πως «τόσον ιδρώτα θα χύσουν κι όσοι καταπιαστούν να υμνήσουν τα κατορθώματά του». Δυστυχώς δεν βρέθηκε κοντά του στην εκστρατεία ένας Ξενοφών αλλά η σκιά του για να καταγράφει τα γεγονότα. Και αυτό κινεί τους δύο συγγραφείς του παρόντος έργου να αναζητήσουν τα πρόσωπα.
Ποιοι ήταν κοντά του. Και ο απομυθοποιητικός και απογοητευτικός κατάλογος παίρνει μάκρος τόσο, ώστε να αναδυθεί σαν όνειρο η ευχή «νάχε ο Αλέξανδρος έναν Θουκυδίδη δίπλα του… να προέβαινε στην μη αταλαίπωρη ζήτηση της αληθείας των ολίγων, … αφήνοντάς μας, λέει, σαν παρακαταθήκη μες σε μια δημηγορία του αποκρυσταλλωμένα (σαν σ’ ένα δεύτερο Επιτάφιο, να πούμε), κι ας ήμασταν οσοδήποτε βέβαιοι πως τίποτε δεν ειπώθηκε έτσι ακριβώς απ’ το στόμα του Αλέξανδρου». Πάντως ανάμεσα σε υπερβολές και «σκωρίες» οι συγγραφείς αναζητούν αυτό που έκανε τον στρατηλάτη να μοιάζει «εκτός παντός μέτρου και πρόβλεψης». Το επεισόδιο με το νερό στο κράνος είναι αληθινό ή όχι; Ωστόσο, εκείνο το νερό το σπάταλα σκορπισμένο στο χώμα ξεδίψασε τους στρατιώτες «περισσότερο από έναν ποταμό» και παραβάλλεται με τα ψάρια του Χριστού. Και είναι τόσο αληθινό, σαν να έγινε. Αλήθειες και ψέματα που αποδεικνύεται πως ήταν αλήθειες, όπως εκείνη του Ονησίκριτου που δεν ήξερε να διαβάζει σφηνοειδή γραφή, αλλά σωστά είχε διαβάσει το επίγραμμα στον τάφο του Δαρείου.
Πρόκειται για βιβλίο που συνέθεσαν οι Ήρκος και Στάντης Ρ. Αποστολίδης και το οποίο μοιάζει με έργο ζωής. Όμως και το όνομα και ο εκδότης και το δέμας του βιβλίου προκαλούν τον θαυμασμό και δικαίως απέσπασαν και το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης 2016.
Στο βιβλίο περιλαμβάνονται 42 ιστορικοί, η εστίαση ήταν καθαρά ιστορική, προστέθηκαν ο Αρχίας και ο Ορθαγόρας. Στόχος ήταν να δοθεί ένας πλήρης κατάλογος εκείνων που ασχολήθηκαν με τον Αλέξανδρο, την εκστρατεία αλλά και «το μεγάλο ναυάγιο της αρχαιοελληνικής γραμματείας». Η σειρά κατάταξης των συγγραφέων ακολουθεί τη σειρά του Jacoby, παρά τις όποιες επιφυλάξεις, και των αποσπασμάτων από τη θέση τους στο έργο από το οποίο προέρχονται.
Στη μετάφραση, πρώτιστο μέλημα ήταν το νόημα και όχι απλώς η μεταγλώττιση, η ομορφοποίηση του ύφους, επίσης. Η πολυτυπία στην ορθογράφηση ήταν, δυστυχώς, αναπόφευκτη. Πολλά ακόμα καθοδηγητικά παρατίθενται για να μην εκπλαγεί ο αναγνώστης, αν τα προσέξει, και να διευκολυνθεί στη μελέτη του. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε τα δύο σχέδια της Οικουμένης, με τα οποία εφοδιάστηκε το έργο, που δείχνουν την εικόνα του κόσμου, όπως παγιώθηκε με την ολοκλήρωση της εκστρατείας και την κάρπωση των αποκομισμένων επιστημονικών πληροφοριών. Δηλαδή ο χάρτης του κόσμου του Αλέξανδρου.
Πρώτες στη σειρά πηγές οι «Βασίλειοι Εφημερίδες» με πλείστα όσα προβλήματα στην αυθεντικότητά τους. Ακολουθεί ο «Στράττις ο Ολύνθιος» στο λήμμα του Σουίδα με το «Περί Αλεξάνδρου εφημερίδων», το «Περί Αλεξάνδρου τελευτής» και το «Περί Αλεξάνδρου και Ηφαιστίωνος τελευτής», τα οποία όμως δεν είναι αξιόπιστα ή και τελείως αναξιόπιστα. Και φτάνουμε στους «Βηματιστές», δηλαδή στους Ημεροδρόμους που ακολουθούσαν τον Αλέξανδρο και των οποίων οι καταγραφές ελέγχονταν από τον Αλέξανδρο και φυλάσσονταν στο «γαλαζοφυλάκιο». Βηματιστές ήταν ο Βαίτων, ο Διόγνητος, ο Φιλωνίδης, ενώ ο Αμύντας και Αρχέλαος είναι νεότεροι που επεξεργάστηκαν το υλικό των προηγούμενων. Ακολουθούν τα εργοβιογραφικά των 35 Βηματιστών, ποιοι και από πού ήταν, τι έγραψαν, τι απήχηση είχαν, αλήθειες, ψέματα, πώς μας παραδόθηκε το έργο τους, από πού αντλούν και ποιους επηρεάζουν. Οι σελίδες αυτές είναι από μόνες του ιστορίες μέσα στην ευρύτερη ιστορία του μεγάλου στρατηλάτη, έχουν, εν ολίγοις, τη δική τους αυτόνομη γοητεία και ρίχνουν φως σε έναν περίγυρο με πολιτικές βλέψεις, φιλοδοξίες και μισαλλοδοξίες.
Aνάμεσα σε υπερβολές και «σκωρίες» οι συγγραφείς αναζητούν αυτό που έκανε τον στρατηλάτη να μοιάζει «εκτός παντός μέτρου και πρόβλεψης». Το επεισόδιο με το νερό στο κράνος είναι αληθινό ή όχι; Ωστόσο, εκείνο το νερό το σπάταλα σκορπισμένο στο χώμα ξεδίψασε τους στρατιώτες «περισσότερο από έναν ποταμό» και παραβάλλεται με τα ψάρια του Χριστού.
Και ακολουθούν τα κείμενα των εφημερίδων τα οποία είναι κυρίως κουτσομπολιά. Στην αριστερή σελίδα το πρωτότυπο και στη δεξιά η μετάφραση. Άλλος γράφει ότι ο Αλέξανδρος «κυνήγαγε αλεπούδες και πουλιά», άλλος ότι έπινε και μετά κοιμότανε όλη μέρα από την κραιπάλη, άλλος ότι έπαιζε ζάρια, μετά λούστηκε, μετά είχε πυρετό, μετά πέθανε. Οι Βηματιστές, όμως, είναι σοβαροί. Καταγράφουν την πορεία και τα χιλιόμετρα, περιγράφουν τους τόπους, τους παράξενους ανθρώπους που ζουν στα δάση με τα θηρία κι έχουν τα πέλματα γυρισμένα πίσω από τις κνήμες!
Ο Αμύντας γράφει για το επίγραμμα στον τάφο του Σαρδανάπαλου: «Εγώ βασίλευσα, κι όσο θωρούσα το φως του ήλιου τόριξα στο πιοτό, το φαΐ, τον έρωτα, ξέροντας πόσο σύντομη είναι η ζωή …». Ο Αιλιανός γράφει για τα ποντίκια που, δαγκώνοντας το ένα την ουρά του άλλου, κάνουν αλυσίδα για να διασχίσουν το ρέμα του ποταμού, κι η γούνα τους φτιάχνει πολυτελή πανωφόρια. Οι Ινδοί σκοτώνουν τους γονείς πριν γεράσουν και λιώσουν στο κρεβάτι και μετά τρώνε τα εντόσθιά τους και αυτό είναι πολύ «σεβαστικό».
Ο Καλλισθένης λέει ότι ο Αλέξανδρος ανέβηκε στο μαντείο του Άμμωνος, επειδή άκουσε πως είχαν ανεβεί ο Περσέας και ο Ηρακλής, κι εκεί ο ιερέας του είπε πως ήταν γιος του Δία και προφήτεψε και τις μελλοντικές επιτυχίες του. Κοράκια έδειχναν τον δρόμο και φώναζαν εκείνους που είχαν χαθεί. Αλλού το Παμφύλιο πέλαγο φούσκωσε όταν ένιωσε ότι πέρναγε ο Αλέξανδρος και αναδιπλώθηκε για να τον προσκυνήσει. Ο Χάρης λέει πως ο Πτολεμαίος ο Σωτήρ ήταν εδέατρος του Αλέξανδρου, δοκίμαζε τα φαγητά, δηλαδή, πριν από τον βασιλιά για ασφάλεια. Πιο κάτω περιγράφει την πολυτέλεια των 100 νυφικών παστάδων που ετοίμασε ο Αλέξανδρος, ασημένιες για τους άλλους και χρυσή για τον εαυτό του. Πέντε μέρες κράτησαν οι εορτές των γάμων, παίχτηκαν τραγωδίες και κωμωδίες και αντάλλαξαν πολύτιμα δώρα. Ο Ζαριάδρης και η Οδάτι ερωτεύτηκαν στο όνειρό τους και, όταν συναντήθηκαν, αναγνώρισαν αμέσως ο ένας τον άλλο. Τα Σούσα πήραν το όνομά τους από το σούσον, που σημαίνει κρίνο, για την ομορφιά τους.
Οι Ινδοί φορούν λευκά λινά, βάφουν με χρώματα τα γένια τους, καβαλάν καμήλες, άλογα και γαϊδούρια, οι πλούσιοι ελέφαντες.
Ο Αλέξανδρος έκανε θυσίες στους θεούς, στον ποταμό Υδάσπη και άλλα ποτάμια, και όταν ανέβηκε στο πλοίο πάλι. Όταν συνάντησε τρομερές δίνες και τα νερά ήταν ορμητικά και βίαια, αναποδογύρισαν πολλά πλοία, αλλού κάθισαν στη στεριά λόγω άμπωτης, κάτι που πρώτη φορά έβλεπαν. Ο Κικέρων στον Βρούτο 42-3 γράφει ότι είναι «θεμιτό οι ρήτορες να ψεύδωνται στην εξιστόρηση» κι έτσι ο Θεμιστοκλής, κατά τον Θουκυδίδη, «πέθανε <απ’ αρρώστια> και θάφτηκε κρυφά στην Αττική, προσθέτοντας ότ’ υπήρχε υποψία αυτοκτονίας του με δηλητήριο. Οι άλλοι όμως λεν πως, αφού θυσίασε έναν ταύρο, μάζεψε μια κούπα αίμα, την ήπιε κ’ έπεσε νεκρός. Έναν τέτοιο θάνατο μπορούσαν ρητορικά και δραματικά να τον στολίσουν, ενώ το φυσιολογικό τέλος δεν προσφέρονταν για ψιμύθια».
Και μετά έρχεται η εξιστόρηση των γεγονότων, η παράταξη των στρατιωτών, η επίθεση, η μάχη και όλη την περιγραφή της με τους Τριβαλλούς. Η συνάντηση με τους Γέτες. Ενδιαφέρον έχει η περιγραφή της σύγκρουσης με τους Θηβαίους, ο τραυματισμός του Περδίκα, το κυνηγητό των Θηβαίων, η εισβολή των Μακεδόνων στην Καδμεία και στο «τέλος … οι Μακεδόνες, οι Φωκείς, οι Πλαταιείς κ’ υπόλοιποι Βοιωτοί σκότωναν ανελέητα τους Θηβαίους … χωρίς λύπηση για γυναίκες ή παιδιά». Στη μάχη της Ισσού, κυνηγούσαν τον Δαρείο «πατώντας πάνω σε πτώματα».
Στην πορεία προς το Αμμώνειο δύο φίδια προπορεύονταν σφυρίζοντας και του έδειχναν το δρόμο. Τα Γαυγάμηλα δεν ήταν πόλη απλώς ένα κεφαλοχώρι. Έναντι φόρου, ο Αλέξανδρος, επέτρεψε στην οικογένεια του Δαρείου να παραμείνει στην περιοχή. Η τιμωρία του Βήσσου. Τη Βακτριανή την παρέδωσαν οι κάτοικοι μόνοι τους, κατά τον Πτολεμαίο και με τη βία, κατά τον Αριστόβουλο. Ο Καλλισθένης πέθανε από αρρώστια μετά από πορεία με το στράτευμα, ενώ ο Πτολεμαίος λέει ότι πέθανε από βασανιστήρια. Του ηγεμόνα των Ινδών, αφού τον χτύπησε ο Πτολεμαίος στο στήθος, έπειτα του διέτρησε τον μηρό και τον σκύλευσε. Ο Αλέξανδρος αποκατέστησε τον βεβηλωμένο τάφο του Κύρου, στις Πασαργάδες θαύμασε το χρυσό μνημείο του, που αργότερα συλήθηκε και κανείς δεν σεβάστηκε την προτροπή του βασιλιά «μη μου περιφρονήσεις το μνήμα». Έτσι η ιστορία συνεχίζεται και όσο προχωρεί γίνεται όλο και πιο ενδιαφέρουσα και πικρή και δειγματική της ματαιότητας των μεγαλείων.
Το βιβλίο είναι απολαυστικό, κρατάει αδιάπτωτο το ενδιαφέρον, διαβάζεται μονορούφι, αν και απαιτεί πολύ χρόνο, αλλά και σε δόσεις, αφού η αποσπασματική του φύση το επιτρέπει.
Οι πρώτες πηγές: Μέγας Αλέξανδρος
Τα αποσπάσματα των αρχαίων ιστορικών
Επιμέλεια: Ήρκος Ρ. Αποστολίδης, Στάντης Ρ. Αποστολίδης
Μετάφραση: Ήρκος Ρ. Αποστολίδης, Στάντης Ρ. Αποστολίδης
Gutenberg
635 σελ.
ISBN 978-960-01-1578-9
Τιμή: €45,00
