Αλέξης Παπαχελάς: «Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας»
Οι Αμερικανοί, η Ελλάδα και η Κύπρος
Πριν από είκοσι χρόνια, το 1997, εκδόθηκε από την Εστία ένα πολύ σημαντικό βιβλίο που έγινε σημείο αναφοράς για ιστορικούς και δημοσιογράφους. Μέχρι σήμερα έχει κάνει 22 εκδόσεις. Είναι Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας του Αλέξη Παπαχελά. Η τελευταία έκδοση είναι συμπληρωμένη, καθώς σε αυτήν έχουν προστεθεί οι μαρτυρίες μερικών πρωταγωνιστών της περιόδου που οδήγησε στο στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967. Εκείνοι των οποίων οι συνεντεύξεις δημοσιεύονται στο βιβλίο είναι οι
Λεωνίδας Κύρκος, Κωνσταντίνος –τέως Βασιλιάς της Ελλάδας–, Νικόλαος Μακαρέζος, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Δέσποινα Παπαδοπούλου, Γεώργιος Ι. Ράλλης, Τζων Φατσέας.
Αξίζει να αναφερθεί μια φράση του δημοσιογράφου Λέοντα Καραπαναγιώτη, πρώην διευθυντή στο Βήμα και στα Νέα, από τον πρόλογο της πρώτης έκδοσης: «Το βιβλίο του Αλέξη Παπαχελά είναι […] μοναδικό∙ και ως εργαλείο για τον αυριανό μας ιστορικό, αναντικατάστατο. Γιατί είναι η πρώτη φορά που έλληνας ερευνητής έχει με τόση επιμονή και τόση επίμονη επιμέλεια αναζητήσει στα αρχεία μιας –της μόνης σήμερα– “υπερδύναμης” τα ίχνη της δικής μας ιστορίας για μια τόσο μακρά περίοδο…» Στα προλεγόμενά του για τη νέα έκδοση, ο συγγραφέας σημειώνει πως οι μαρτυρίες «θα βοηθήσουν τον αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται το πραγματικό θρίλερ που αναδύεται από τα αμερικανικά αρχεία».
Η εργασία του Αλέξη Παπαχελά από την οποία προέκυψε τούτο το βιβλίο άρχισε τον Ιανουάριο του 1994. Η έρευνα για τις ανάγκες δύο ντοκιμαντέρ σχετικά με τον ρόλο των Αμερικανών στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου και στην τουρκική εισβολή στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974 τον ώθησε στο να καταγράψει την αμερικανική ανάμιξη στην ελληνική πολιτική ζωή της εικοσαετίας 1947-1967. Όπως τονίζει ο ίδιος, σκοπός του βιβλίου του ήταν να αφηγηθεί αυτή την ανάμιξη, καθώς και τις συνωμοσίες που οδήγησαν στη δικτατορία των συνταγματαρχών, κάτι που αποκαλεί «βιασμό της ελληνικής δημοκρατίας». Το εγχείρημα δεν ήταν εύκολο. Είχαν γραφτεί εκατοντάδες αναλύσεις για το θέμα αλλά υπήρξαν ελάχιστες έρευνες που βασίστηκαν σε πρωτογενές υλικό. Με υπομονή και επιμονή ερεύνησε αμερικανικά αρχεία, ανακάλυψε απόρρητα έγγραφα που αποχαρακτηρίστηκαν, πήρε συνεντεύξεις από πρωταγωνιστές της εποχής, χρησιμοποίησε έγγραφα που του δόθηκαν από ιδιώτες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αντιμετώπισε την άρνηση κάποιων να του δοθούν σχετικά έγγραφα, λόγω της δέσμευσης πρώην αξιωματούχων της CIAκαι του State Department να μην αποκαλύψουν μυστικά που αφορούσαν τη θητεία τους στις συγκεκριμένες υπηρεσίες.
Το αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν εκπληκτικό.
Η αμερικανική πρεσβεία έκανε λόγο για την «Αγία Τριάδα», που κινούσε τα πάντα στην Ελλάδα: τον βασιλιά, τον Αμερικανό πρέσβη και όποιον πολιτικό προσπαθούσε να εξασφαλίσει την υποστήριξη των άλλων δύο για να ανέλθει στην εξουσία.
Ακριβώς στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, το τιτλοφορούμενο «Η αμερικανική επιρροή κατά τη δεκαετία του ’50», μαθαίνουμε (από εμπιστευτικό έγγραφο του 1958), τη γνώμη του Βρετανού ιστορικού Χιου Σέτον-Γουότσον για τον ρόλο των Αμερικανών ως προς την ελληνική πραγματικότητα, γνώμη απολύτως επιτιμητική και εχθρική προς εκείνους τους Έλληνες υπερπατριώτες που επί χρόνια μονοπωλούσαν τον πατριωτισμό:
«Ένα άλλο κακό χαρακτηριστικό του ελληνικού κατεστημένου είναι η ηττοπάθεια. Επειδή συνειδητοποιούν πως η Ελλάδα μπορεί να σωθεί μόνο με εξωτερική βοήθεια, πολλοί Έλληνες σηκώνουν τους ώμους και αποποιούνται τις ευθύνες τους… “Αφήστε τους Αμερικανούς να μας κυβερνήσουν, αν πάει τίποτα στραβά το λάθος είναι δικό τους”, λένε. Αυτοί οι άνθρωποι υπάρχουν και συνήθως συνδυάζουν την ηττοπάθεια με τον ξέφρενο εθνικισμό. Είναι έτοιμοι να αφήσουν τους ξένους να κυβερνήσουν τη χώρα για λογαριασμό τους, αντί όμως να είναι ευγνώμονες, τους μισούν. Η ελληνική καθεστηκυία τάξη γνωρίζει ότι βασίζεται στους Αμερικανούς, αλλά κάθε προσπάθεια των Αμερικανών να βάλουν τάξη στο ελληνικό χάος προκαλεί κύματα ξενοφοβίας».
Σε αυτό το πρώτο κεφάλαιο, ο αναγνώστης παίρνει μια γεύση για το πώς αντιμετώπιζαν οι Αμερικανοί αξιωματούχοι που υπηρετούσαν στην Αθήνα (διπλωμάτες, στρατιωτικοί και πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών) όλους εκείνους που κυβερνούσαν τον τόπο. Η αμερικανική πρεσβεία έκανε λόγο για την «Αγία Τριάδα», που κινούσε τα πάντα στην Ελλάδα: τον βασιλιά, τον Αμερικανό πρέσβη και όποιον πολιτικό προσπαθούσε να εξασφαλίσει την υποστήριξη των άλλων δύο για να ανέλθει στην εξουσία. Μάλιστα, ορισμένοι πολιτικοί που βρίσκονταν εκτός εξουσίας ζητούσαν το πράσινο φως από την Ουάσινγκτον για την επιβολή δικτατορίας, φυσικά, κάτι που ειπώθηκε μετά την 21η Απριλίου, «για να σωθεί η χώρα».
Οι επίσημοι στόχοι της αμερικανικής πολιτικής στην Ελλάδα κατά τη δεκαετία του ’50 ήταν η εξουδετέρωση κάθε κομμουνιστικής επιρροής, η οικονομική και πολιτική σταθερότητα και η προσήλωση της χώρας στο ΝΑΤΟ και το δυτικό στρατόπεδο. Πάνω σε αυτούς τους στόχους οι Αμερικανοί έχτισαν ένα πλέγμα σχέσεων με την πολιτική ηγεσία της χώρας, και στενών δεσμών με τον ελληνικό στρατό, καθώς και τον κόσμο των μυστικών υπηρεσιών. Έτσι, σε καθημερινή βάση, διαβάζουμε, η αμερικανική πρεσβεία, διπλωμάτες, στρατιωτικοί και αξιωματούχοι της CIA συμμετείχαν ενεργά στις συνωμοσίες και τα έντονα παρασκήνια που χαρακτήριζαν τις δεκαετίες του ’50 και του ’60.
Όταν οι Αμερικανοί κληρονόμησαν την Ελλάδα από τους Βρετανούς, το 1947, έβλεπαν με δυσπιστία τον θεσμό της μοναρχίας, λόγω των στενών σχέσεων της ελληνικής βασιλικής οικογένειας με το Λονδίνο και του ρόλου που έπαιξε στην εγκαθίδρυση της δικτατορίας του Μεταξά, αλλά και των παραδοσιακών αμερικανικών αντιμοναρχικών απόψεων. Σύντομα, η Αμερική άλλαξε στάση έναντι του παλατιού, διότι θεωρούσε τον βασιλιά σύμμαχο στη μάχη κατά των κομμουνιστών. Σε αυτή τη συμμαχία σημαντικό ρόλο έπαιξε η βασίλισσα Φρειδερίκη, η οποία καλλιεργούσε συστηματικά κοινωνικές και προσωπικές σχέσεις με κορυφαία στελέχη των αμερικανικών κυβερνήσεων, καθώς και με μέλη της αμερικανικής αποστολής στην Αθήνα. Επιπλέον, διαβάζουμε, ο σταθμός της CIA στην Αθήνα ήταν σημαντικός για τους Αμερικανούς, αφού οι πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ είχαν ως βασική αποστολή όχι μόνο την αντιμετώπιση των σοβιετικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα, αλλά και τη συλλογή πληροφοριών από τις γειτονικές χώρες, τη Βουλγαρία, την Αλβανία και τη Γιουγκοσλαβία.
Το βιβλίο του Αλέξη Παπαχελά, που εξακολουθεί να έχει ιστορική σημασία για τον Έλληνα αναγνώστη, τελειώνει με την κήρυξη της δικτατορίας τον Απρίλιο του 1967 και τη σχέση των στρατιωτικών με τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Το καλοκαίρι του 1967 οι σχέσεις της Λευκωσίας με την Αθήνα ήταν τεταμένες. Οι συνταγματάρχες άρχισαν να σκέφτονται με ποιο τρόπο θα εξουδετέρωναν τον Μακάριο για να προχωρήσουν στη λύση του Κυπριακού. Είναι αξιοσημείωτο πως Αμερικανοί αξιωματούχοι, γνωρίζοντας τις προθέσεις των συνταγματαρχών, έκαναν προβλέψεις για το τι μπορούσε να συμβεί, αν οι Έλληνες προχωρούσαν σε επέμβαση στα εσωτερικά πράγματα της Κύπρου. Στις 23 Ιανουαρίου 1968, στη συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας του Λευκού Οίκου που συγκάλεσε ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον, ο σύμβουλός του και πρώην υφυπουργός Άμυνας Σάιρους Βανς δήλωσε: «Δεν θα μπορέσουμε να συγκρατήσουμε την Τουρκία τρίτη φορά, αν σημειωθεί και νέα ανάφλεξη στο νησί. Ο μόνος τρόπος να αποφύγουμε την ανάφλεξη είναι να προσπαθήσουμε να λύσουμε το πραγματικό κυπριακό πρόβλημα…»
Τα υπόλοιπα είναι γνωστά σε όλους.
Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας
Ο αμερικανικός παράγων, 1947-1967
Αλέξης Παπαχελάς
Βιβλιοπωλείον της Εστίας
544 σελ.
ISBN 978-960-05-1707-1
Τιμή: €19,00
