Ο Μάικλ Ντάμετ (1925-2011) θεωρείται ένας εκ των σημαντικότερων Βρετανών φιλοσόφων, ο σημαντικότερος στον κλάδο της αναλυτικής φιλοσοφίας. Υπήρξε δε κορυφαίος διανοητής σε τομείς που εκτείνονται από την τζαζ και τις κάρτες ταρό έως την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων στην Αγγλία. Ταυτίζοντας τη φιλοσοφία με την αναλυτική φιλοσοφία, ήτοι τη φιλοσοφία που εγκαινίασε ο Φρέγκε (Gottlob Frege, 1848-1925), ανοίγοντας έτσι ένα νέο πεδίο στην ιστορία της φιλοσοφίας της γλώσσας, των μαθηματικών και της λογικής, συνεισέφερε τα μέγιστα στην αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για την αναλυτική φιλοσοφία, λίγο μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Παράλληλα αναδείχθηκε ως κορυφαίος στοχαστής του Φρέγκε και της φιλοσοφίας του. Σε τέτοιο σημείο, μάλιστα, που έφτασε να θεωρεί πως «δεν μπορεί κανείς να γνωρίσει τη φύση της φιλοσοφίας αν δεν γνωρίσει τη φιλοσοφία του Φρέγκε»! Το βιβλίο Η φύση και το μέλλον της φιλοσοφίας αποτελεί μια εισαγωγή στη φιλοσοφία αυτής της θεωρίας.

Ο Φρέγκε ήταν ο πρώτος που εισηγήθηκε μια θεωρία του νοήματος, ως προς την πρόσληψη και κατ’ επέκταση κατανόηση των γλωσσικών προτάσεων από τους φυσικούς ομιλητές. Θεωρούσε πως η δομή της γλωσσικής πρότασης αντικατοπτρίζει τη δομή της σκέψης που αυτή εκφράζει. Έτσι, παίρνοντας στην ουσία αληθοτιμές, βρίσκουμε το νόημα που εκφράζει, αναζητώντας όρους με τους οποίους η εν λόγω πρόταση είναι αληθής ή ψευδής.

Σε προηγούμενα έργα του έχει αντιπαρατεθεί ανοιχτά με το έργο του Χούσερλ, νύξεις που γίνονται και στο βιβλίο. Και ίσως, στην τελική, αυτό που έχει να προσάψει στην ηπειρωτική φιλοσοφία να είναι μια έλλειψη συστηματικότητας ως προς την προσέγγιση για τη φιλοσοφία της γλώσσας, εν αντιθέσει με τους Φρέγκε και Ράσελ.  

Ο Ντάμετ αφιερώνει, και πώς άλλως, τρία κεφάλαια του παρόντος βιβλίου στη θεωρία αυτή. Η ανάλυση του γλωσσικού νοήματος αποτελεί μονόδρομο για τον Ντάμετ προκειμένου να αποκτήσουμε μια εικόνα της δομής της σκέψης μας. Ερευνώντας τον τρόπο δομής της σκέψης μπορούμε και να ερευνήσουμε τον τρόπο σύλληψης της πραγματικότητας. Έτσι, με την ανάλυση του γλωσσικού νοήματος, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας, που συνίσταται στον τρόπο που παίρνουν οι αποφάνσεις τιμές αληθείας, βρίσκουμε αν είναι ψευδείς ή αληθείς. Ήτοι μέσω αποφάνσεων (propositions) που κοινοποιούνται αποκλειστικά μέσω της γλώσσας, μπορούμε να καταλάβουμε και να κατανοήσουμε τη δομή της σκέψης. Κι όλα αυτά διαχωριζόμενα από τη μελέτη για την ψυχολογική διαδικασία της σκέψης και απέχοντας από την ντεριντιανή θεώρηση. Ο Φρέγκε, λοιπόν, και κατ’ επέκταση ο Ντάμετ, εισηγούνται μια νέα γνωσιοθεωρητική, μεταφυσική και φιλοσοφική έρευνα του νου και της γλώσσας σχετικά με το πώς αναγνωρίζουμε νοητικά, δηλαδή γλωσσικά, τη δομή της πραγματικότητας.

Το καινούριο που κομίζει το παρόν έργο για το κοινό του Ντάμετ και της αναλυτικής φιλοσοφίας γενικότερα είναι η συζήτηση που γίνεται για τη σχέση φιλοσοφίας και θρησκείας, για τον ρόλο του φιλοσόφου της πίστης, τα επιχειρήματα για την ύπαρξη του Θεού και μια περίεργη κουβέντα για τις απόψεις του Γκάνταμερ για τη γλώσσα. Και αίφνης αναρωτιόμαστε γιατί επελέγη ο Γκάνταμερ για μια τέτοια κουβέντα και όχι ο Ντεριντά. Αυτό που προφανώς ήθελε να δώσει ο Ντάμετ είναι τα όρια και οι δυνατότητες της αναλυτικής επιστήμης στα πεδία αυτά. Και ίσως μεγαλύτερη αξία να έχουν οι απόψεις του Ντάμετ γι’ αυτά τα θέματα σε αυτό το εισαγωγικό βιβλίο για την αναλυτική φιλοσοφία.

Θα πρέπει να σημειώσουμε την κάθετη θέση και κατ’ επέκταση πίστη του Ντάμετ σχετικά με τη διάκριση των παραπάνω βασικών αρχών της αναλυτικής φιλοσοφίας σε σχέση με, σχεδόν σύμπασα, την ηπειρωτική φιλοσοφία. Σε προηγούμενα έργα του έχει αντιπαρατεθεί ανοιχτά με το έργο του Χούσερλ, νύξεις που γίνονται και στο βιβλίο. Και ίσως, στην τελική, αυτό που έχει να προσάψει στην ηπειρωτική φιλοσοφία να είναι μια έλλειψη συστηματικότητας ως προς την προσέγγιση για τη φιλοσοφία της γλώσσας, εν αντιθέσει με τους Φρέγκε και Ράσελ.

Η γενικότερη αντίληψη του Ντάμετ για τη φιλοσοφία ξεπερνά την εξερεύνηση της δομής της ανθρώπινης σκέψης. Κι αυτό φαίνεται μέσα και από την αισιόδοξη θέση του σχετικά με την καταφατική διευθέτηση του ζητήματος της ύπαρξης του Θεού. Αυτό, φυσικά, μέσα από τη σχέση μεταφυσικής και διευθέτησης των γλωσσικών ζητημάτων μέσω της φιλοσοφίας της γλώσσας.

Σε γενικές γραμμές, για τη φιλοσοφία, το βιβλίο αυτό επανατοποθετεί με θετικότερο τρόπο τις προοπτικές συμφιλίωσης αναλυτικής φιλοσοφίας με φαινομενολογία και ερμηνευτική στοχεύοντας τη φιλοσοφία του νου ως έναν ευνοϊκότερο τόπο συνάντησης. Άρα, για τον Ντάμετ, η φιλοσοφία της γλώσσας αφήνει ίχνη που κάπου επανέρχονται στη φιλοσοφία του νου. Έτσι έχουμε να κάνουμε με μια σύγκλιση σε αυτό το σημείο, σε σχέση με τα υπόλοιπα αποσυνθετικά αναλυτικά έργα. Φευ, όμως, έτσι διακυβεύονται τεράστιες φιλοσοφικές και μεθοδολογικές διαφορές που κάνουν αυτή τη σύγκλιση να φαίνεται πως απέχει πολύ ακόμα από το να επιτευχθεί.

Θα πρέπει να επισημάνουμε την ακριβή και ρέουσα μετάφραση του κ. Α. Αθανασάκη, που έφερε σε πέρας με υποδειγματικό τρόπο και έκανε κατανοητό ένα κείμενο ιδιαίτερα στριφνό σε πολλά σημεία του. 

Η φύση και το μέλλον της φιλοσοφίας
Μάικλ Ντάμετ
Mετάφραση: Ανδρέας Αθανασάκης
Εκκρεμές
254 σελ.
ISBN 978-618-5076-16-0
Τιμή: €15,48

Ο Θανάσης Λιακόπουλος είναι συγγραφέας και κριτικός βιβλίου.

Άλλα κείμενα:

• Damon Galgut: «Αρκτικό καλοκαίρι»
• «Για το cine-theatre “Έξι στα Δώδεκα” (Β’ κύκλος) της Τατιάνας Λύγαρη» του Θανάση Λιακόπουλου
• Carson McCullers: «Ρολόι χωρίς δείκτες»
• Cormac McCarthy: «Ο επιβάτης» και «Stella Maris»
• James Ellroy: «Πανικός»

Twitter