Hans Eideneier: «Διήγησις των Τετραπόδων Ζώων & Πουλολόγος»
Ο συγγραφέας Hans Eideneier μας παραδίδει ένα πολύ σημαντικό έργο, Διήγησις των τετραπόδων ζώων & Πουλολόγος, αποτέλεσμα μακράς, πολύχρονης και επίπονης έρευνας και μελέτης. Αφορά τη συνέλευση των τετράποδων ζώων, με σαφή ημερομηνία, 15 Σεπτεμβρίου του έτους 6873, έτος που αντιστοιχεί στο 1364. Η χρονολογία είναι φανταστική, η γέννησή του όμως τοποθετείται στα μέσα του 14ου αιώνα. Τα δύο έργα μελετώνται παράλληλα και, όπως προκύπτει, ο Πουλολόγος είναι η μεταφορά της Διήγησης των ζώων στα πουλιά.
Κρίκος της συνέκδοσής τους είναι ο κώδικας Constantinopolitanus Seragliensis 35, όπου και τα δύο παρουσιάζονται με ωραίες μοναδικές εικόνες. Αυτές οι εικόνες δημοσιεύονται για πρώτη φορά, σ’ αυτή την έκδοση, και μοιάζουν σαν να σχολιάζουν το κείμενο. Από τον κώδικα προκύπτει ότι ο γραφέας είναι ο Νικόλαος Αγιομνήτης και ο τόπος και χρόνος της αντιγραφής η Εύβοια το 1461.
Στο πλαίσιο της επίσκεψής του στο Μουσείο της Κωνσταντινούπολης Topkapi, με τη συνδρομή της Γερμανικής Υπηρεσίας Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών και με τη μεσολάβηση του εκεί Γερμανικού Προξενείου, ο φιλέλληνας και φιλέρευνος καθηγητής Hans Eideneier έλαβε την άδεια να φωτογραφίσει τον ελληνικό κώδικα. Γι’ αυτό δεν παραλείπει να ευχαριστήσει θερμά την τότε διευθύντρια του μουσείου Filiz Çagman και την τωρινή Ayşe Erdogdu που του επέτρεψαν να δημοσιεύσει τις εικόνες. Και οι ευχαριστίες συνεχίζονται προς τις Πανεπιστημιακές Eκδόσεις Κρήτης, τον κ. Στέφανο Τραχανά και όλους εκείνους που τον βοήθησαν στη σαραντάχρονη έρευνά του. (Εδώ, βέβαια, θα πρέπει ο αναγνώστης να πάρει ανάσα για να χωνέψει καλά τι διάβασε. Ένας Γερμανός μελετητής, με τη μεσολάβηση επισήμων διπλωματικών και πανεπιστημιακών αρχών της χώρας του, ζητά την άδεια να φωτογραφίσει ελληνικά έργα και να τα δημοσιεύσει στην Ελλάδα. Αν και στην επιστημονική γλώσσα απάδει η συγκίνηση ή η έκφραση παντός είδους συναισθημάτων, ας μας επιτραπεί να εκφράσουμε τη χαρά μας για τον τρόπο που αποκτούν οι Έλληνες πρόσβαση στα κειμήλιά τους και ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ στον καθηγητή).
Αναφέρεται στην εποχή του μύθου, όταν τα ζώα μιλούσαν την ίδια γλώσσα και έκαναν προσπάθεια να συμβιώσουν ειρηνικά. Τότε, λοιπόν, χωρίστηκαν σε φυτοφάγα και σαρκοφάγα και, με αρχηγό τον Λέοντα, επεχείρησαν να κάνουν (ας πούμε) τον ΟΗΕ των ζώων, να συνεδριάσουν, να εκθέσουν ένθεν και ένθεν προτερήματα, ικανότητες, χρησιμότητα, χωρίς δυστυχώς θετική έκβαση, διότι οι σύνεδροι δεν τηρούσαν τους κανόνες και η συνεδρίαση κατέληξε σε μακελειό.
Ο επιμελημένος ποικιλοτρόπως –πολυτελές χαρτί, έγχρωμες εικόνες– τόμος περιλαμβάνει τα κεφάλαια: 1. «Λογομύθιν» σε έξι μέρη. 2. «Η ποιητική Κοινή» (με δεκατέσσερα μέρη). 3. «Η δομή της Διήγησης των τετραπόδων ζώων». 4. «Δομή και περιεχόμενο του Πουλολόγου». 5. «Τα χειρόγραφα». 6. «Η παρούσα έκδοση». Τα κείμενα: «Διήγησις των τετραπόδων ζώων και κριτικό υπόμνημα». «Πουλολόγος και κριτικό υπόμνημα». «Γλωσσάρι». Πλουσιότατη «Επιλογή βιβλιογραφίας».
Η υπόθεση της Διήγησης αναφέρεται στην εποχή του μύθου, όταν τα ζώα μιλούσαν την ίδια γλώσσα και έκαναν προσπάθεια να συμβιώσουν ειρηνικά. Τότε, λοιπόν, χωρίστηκαν σε φυτοφάγα και σαρκοφάγα και, με αρχηγό τον Λέοντα, επεχείρησαν να κάνουν (ας πούμε) τον ΟΗΕ των ζώων, να συνεδριάσουν, να εκθέσουν ένθεν και ένθεν προτερήματα, ικανότητες, χρησιμότητα, χωρίς δυστυχώς θετική έκβαση, διότι οι σύνεδροι δεν τηρούσαν τους κανόνες και η συνεδρίαση κατέληξε σε μακελειό, με αποτέλεσμα όλα να παραμείνουν ως έχουν. Οι διάλογοι, όμως, διανθίζονται με τσουχτερά, προκλητικά και αθυρόστομα σχόλια, τα πάντα λέγονται με αστείο τρόπο, γιατί ο αποδέκτης πρέπει να διασκεδάσει.
Στον Πουλολόγο, ο καβγάς γίνεται μεταξύ των ήμερων και άγριων πουλιών, στη διάρκεια της δεξίωσης που έχει οργανώσει ο Αετός για τον γάμο του γιου του. Εδώ, οι συνδαιτυμόνες θα επιδοθούν σε άγριο υβρεολόγιο, με χιούμορ και ειρωνεία, βεβαίως, ο Αετός όμως θα τους συμφιλιώσει. Ο Πουλολόγος, ωστόσο, είναι «ατυχής προσπάθεια» να μεταφερθούν οι έριδες των ζώων της Διήγησης στον κόσμο των πουλιών που καταλήγει σε ένα κατασκεύασμα ύβρεων, χωρίς βαθύτερο νόημα. Στην ιστορία που μεταφέρεται στα πουλιά, ο ακροατής ίσως είναι σε θέση να διακρίνει ανθρώπινους χαρακτήρες της δημόσιας ζωής. Τα δύο έργα διαφέρουν ως προς το περιεχόμενο, την ποιότητα, το ύφος, τις επιδιώξεις. Η Διήγησις αποδεικνύεται έργο σημαντικότερο από τον Πουλολόγο για λόγους που θα εκτεθούν λεπτομερώς.
Ο συγγραφέας προβαίνει σε συστηματική επίσκεψη των όρων. Έχουμε, λοιπόν, ένα είδος ποιητικής μυθοπλασίας (με τη σύγχρονη ορολογία) ή διήγηση (σύμφωνα με την ελληνική ορολογία). Η Διήγησις των τετραπόδων ζώων ονομάζεται λογομύθιν. Οι μύθοι λέγονται λόγοι καιοι διηγήσεις λέγονται ιστορίες. Τα δύο αυτά έργα ο καθηγητής τα ονομάζει «μυθολογήματα». Ξεκαθαρίζοντας τις έννοιες περαιτέρω, μας λέει ότι το «καταλόγιν» είναι έμμετρη αφήγηση και πολλά άλλα ακόμη, αλλά, κυρίως, λοιδορία, όπου υβρίζονται πρόσωπα με στίχους.
Στο κεφάλαιο «Η ποιητική Κοινή», που αφορά τη «δημώδη γλώσσα», ελέγχεται το ύφος του κάθε ποιητή, αλλά και οι παρεμβάσεις του κάθε αντιγραφέα στο κείμενο που αντιγράφει, καθώς και οι πρωτοβουλίες που αναλαμβάνει, έτσι ώστε να είμαστε σε θέση να αναγνωρίζουμε την προσωπικότητα και τη μόρφωσή του.
Ο Eideneier επισημαίνει την υπεροχή της γραπτής γλώσσας έναντι της προφορικής λαϊκής και, από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά της, εικάζει πως είναι πιθανόν ο συγγραφέας των έργων να είναι Κρητικός. Πάντως είναι ανώνυμος και καταθέτει το σκεπτικό αυτής της ανωνυμίας. Επίσης γίνεται λόγος για τη ρευστότητα των κειμένων, το μέτρο του δεκαπεντασύλλαβου πολιτικού στίχου, ο οποίος λέγεται και πεζός επειδή δεν ανήκει στα κλασικά μέτρα. Από τον τονισμό της τρίτης ή ενδεκάτης συλλαβής του στίχου, ο Eideneier συνάγει το συμπέρασμα ότι η Διήγησις είναι παλαιότερη του Πουλολόγου και έχει διπλάσιο αριθμό στίχων. Ακόμα, παρατηρεί ότι οι στερεότυποι στίχοι δεν είναι ίδιοι και στα δύο έργα, υπάρχει ευρύτητα παραλλαγών, οι μεταβατικοί στίχοι, που είναι βασικό στοιχείο της δομής, διαφέρουν, πράγμα που δείχνει πως οι αντιγραφείς ενδιαφέρονταν για τη λειτουργικότητα της δομής και όχι για την κατά λέξη απόδοση. Ο Eideneier παραθέτει πολλούς στίχους για να στηρίξει τη θέση ότι η δομή της Διήγησης είναι πιο σύνθετη από εκείνην του Πουλολόγου, που είναι άκαμπτη και την αναγνωρίζει κανείς από τους στερεότυπους στίχους. Τέλος, την αποκαλεί «ασθενική αντανάκλαση του κειμένου της Διήγησης». Γίνεται, επίσης, εκτεταμένη και λεπτομερής αναφορά στα ποικίλα εκφραστικά μέσα (ποικιλίες της επανάληψης, παρήχηση, ομοιοκάταρκτα, δηλαδή ομοιοτέλευτα, πολύπτωτα, χιασμός, figura etymologica, θέση των λέξεων, λόγια στοιχεία, σύνθετες λέξεις, στα συνώνυμα, παραλλαγές, ξένες λέξεις).
Ακολουθούν τα κείμενα τα οποία συνοδεύει η φωτογραφική απεικόνιση του κώδικα και οι εντυπωσιακές έγχρωμες εικόνες που τον συμπληρώνουν. Εν γένει πρόκειται για μια πολύ συγκεκριμένη, πολύ σημαντική, πολύτιμη, λεπτομερή μελέτη και για τους μελετητές της πανεπιστημιακής κοινότητας και για την ελληνική γραμματεία. Την εργασία ο καθηγητής αφιερώνει στους φοιτητές και στις φοιτήτριές του των τελευταίων 40 χρόνων, που «κράτησαν ζωντανό το ενδιαφέρον και την αγάπη μου» γράφει στον «Πρόλογό» του, «γι’ αυτά τα κείμενα-κλειδιά της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας».
Διήγησις των τετραπόδων ζώων & Πουλολόγος
Μεσαιωνικές ιστορίες ζώων
Eπιμέλεια: Hans Eideneier
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
354 σελ.
ISBN 978-960-524-453-8
Τιμή: €25,00
