Σλαβόι Ζίζεκ: «Προβλήματα στον Παράδεισο»
Μπορεί να μην είναι «ο πιο επικίνδυνος φιλόσοφος στη Δύση», όπως ισχυρίζονται κάποιοι, σίγουρα όμως ο Σλοβένος Σλαβόι Ζίζεκ δεν δυσκολεύεται να βρει τον δρόμο για να φτάσουν οι απόψεις του σε πλατιά ακροατήρια. Ευρυμαθής, χαρισματικός αφηγητής, τολμηρός και απρόβλεπτος σχολιαστής, εριστικός αλλά γλαφυρός συζητητής, ο Ζίζεκ κατάφερε να αποκτήσει πιστό ακροατήριο, κυρίως στον χώρο της αριστεράς και των κοινωνικών κινημάτων στα οποία ο ίδιος έχει επενδύσει πολλά.
Τα τελευταία χρόνια ο Ζίζεκ δημιούργησε νέους «εχθρούς» ή, για την ακρίβεια, πρόσθεσε αρκετούς σε αυτούς που είχε ήδη από τα τέλη του 20ού αιώνα, όταν είχε στραφεί από την ψυχανάλυση, που ήταν το γνωστικό αντικείμενό του, στον πολιτικό/κοινωνικό σχολιασμό. Κάτι η, παραπάνω από γενναιόδωρη, υποστήριξή του στον Αλέξη Τσίπρα και τον ΣΥΡΙΖΑ, κάτι οι σκληρές απόψεις του για το φαινόμενο της ακραίας ισλαμικής τρομοκρατίας μετά τα χτυπήματα στο Charlie Hebdo και το Στατ ντε Φρανς που του κόλλησαν τη ρετσινιά του «ισλαμοφοβικού», κι ο Ζίζεκ βρέθηκε στα σκοινιά του ρινγκ να βάλλεται από εχθρούς (φιλελεύθερους) και φίλους (αριστερούς).
Καπιταλισμός και μοναξιά
Το παρόν έργο αποτελεί μια ανθολογία σχετικά αυτόνομων μεταξύ τους κειμένων και στηρίχθηκε σε παραδόσεις του σε πανεπιστήμιο της Νότιας Κορέας τον Οκτώβριο του 2014. Εδώ ο φιλόσοφος επανέρχεται στο ερώτημα που τον απασχολεί τις τελευταίες δεκαετίες: πώς θα μπορέσουν οι ιδέες του κομμουνισμού να αποδράσουν από το περιθώριο της ιστορίας (που φυσικά δεν πέθανε…), να ξεπεράσουν το αδιέξοδο της ιστορικής ήττας του σοβιετικού μοντέλου και να κατακτήσουν και πάλι τα μυαλά και τις ψυχές των ανθρώπων, δίνοντας παράλληλα ένα (οριστικό) τέλος στην εδώ και δύο αιώνες κατίσχυση του καπιταλισμού· ο «παράδεισος» του τίτλου είναι για τον Ζίζεκ η παγκόσμια φυλακή του καπιταλισμού στην οποία όλοι, εχθροί και φίλοι του, είμαστε φυλακισμένοι.
Η γραφή του Ζίζεκ είναι καταιγιστική και το υπέροχο μπλέξιμο του λακανισμού και της ψυχανάλυσης με την ατόφια πολιτική θεωρία συναρπάζουν. Όπως και στα άλλα έργα του, ο Ζίζεκ δημιουργεί ένα πολύχρωμο συγγραφικό κολάζ χρησιμοποιώντας ως πρώτες ύλες δημοσιεύματα των media, ανέκδοτα φιλοσοφικού και πολιτικού περιεχομένου, προσωπικές εμπειρίες, ψήγματα ιστορίας, ατάκες και σκηνές από κινηματογραφικές ταινίες και αποσπάσματα από λογοτεχνικά έργα· ο Ζίζεκ ερανίζεται χωρίς αναστολές και με ιδιαίτερη πρωτοτυπία (και τόλμη…) από οπουδήποτε.
Ο Ζίζεκ δεν αρκείται όμως σε μια ουδέτερη, ακαδημαϊκή θέση αλλά τάσσεται ξεκάθαρα υπέρ μιας αριστεράς που δεν θα λειτουργεί καθεστωτικά και θα μπορεί να εντάσσει στους κόλπους της και να αξιοποιεί τα νέα μορφώματα χειραφέτησης και τους νέους «ηρωικούς χαρακτήρες» όπως ο Τζούλιαν Ασάνζ και ο Έντουαρντ Σνόουντεν- αυτοί είναι κατά την άποψή του οι κομμουνιστές της εποχής μας.
Η Ασία και η κλινική περίπτωση της διαιρεμένης Κορέας των δύο «μεταπατριαρχικών κοινωνιών» αποτελούν την αφετηρία των στοχασμών που καταγράφονται στο παρόν έργο. Η ερμηνεία που δίνει ο Σλοβένος φιλόσοφος για την κατάσταση που επικρατεί στη Βόρεια Κορέα είναι αναπάντεχα ψυχιατρική: η κομμουνιστική εξουσία και ο ηγέτης σύμβολο είναι ένας είδος «λακανικής μητέρας», μια ερμαφρόδιτη φιγούρα, ανικανοποίητη αλλά κι ανεπαρκής ταυτόχρονα, που ευνουχίζει τον λαό-παιδί της. Όσο για τη Νότια Κορέα, για τον Ζίζεκ είναι μια κατακερματισμένη χωρίς νόημα κοινωνία, ο παράδεισος του αχαλίνωτου καταναλωτισμού και, ταυτόχρονα, η κόλαση της απόγνωσης και της μοναξιάς· δικαιολογημένα, σύμφωνα με τον αιρετικό Κεντροευρωπαίο, έχει το υψηλότερο ποσοστό αυτοκτονιών στον κόσμο.
Ο Ζίζεκ θα αναλύσει κι άλλες περιπτώσεις, όπως της γειτονικής Τουρκίας, η οποία σήμερα, δύο χρόνια μετά τις (σχεδόν προφητικές) διαπιστώσεις του, ζει μέσα στην παραζάλη της ερντογανικής δεσποτείας: το τουρκικό πρόβλημα, για τον Ζίζεκ, έγκειται στο γεγονός ότι οι Τούρκοι αντιλήφθηκαν πως ο φονταμενταλισμός της θρησκείας και η ελευθερία της αγοράς δεν αλληλοαποκλείονται, ότι μπορεί να υπάρχει ακραίος καπιταλισμός χωρίς μπόλικη ή και χωρίς καθόλου δημοκρατία.
Ο Ζίζεκ προσπαθεί, με τα γνωστά ταξικά εργαλεία του μαρξισμού και τη βιτριολική κριτική του Λακάν, να συγκροτήσει έναν σύγχρονο «απελευθερωτικό λόγο», μια συνηγορία του κομμουνισμού, τον οποίο βλέπει περισσότερο ως διαδικασία χειραφέτησης. Και το κάνει με υψηλό αίσθημα ευθύνης διότι, κατά την άποψή του, ο κομμουνισμός είναι η μοναδική μονάδα μέτρησης που απέμεινε κι η οποία μας δείχνει «τι δεν πάει καλά» στον κόσμο που ζούμε.
Για μια νέα αριστερά
Υπάρχουν στιγμές που ο Ζίζεκ είναι καταιγιστικός: καυτηριάζει την καθιερωμένη Εκκλησία ως την κύρια αντιχριστιανική δύναμη των ημερών μας αφού καθαγιάζει την ταξική διαφορά και τις οικονομικές ανισότητες· ειρωνεύεται τη φιλανθρωπία ως «το χόμπι εκείνων που είναι αδιάφοροι»· απορρίπτει τις ερμηνείες για τους σύγχρονους πολέμους που προτάσσουν τις εθνοτικές ή θρησκευτικές διαφορές και ξεκαθαρίζει ότι πίσω από τις τοπικές ή περιφερειακές συγκρούσεις υπάρχει πάντα ο σκοτεινός ρόλος των πολυεθνικών εταιρειών. «Αν αφαιρέσουμε από την εξίσωση τις ξένες εταιρείες, το οικοδόμημα του εθνοτικού πολέμου καταρρέει» υποστηρίζει για την αιματοβαμμένη Αφρική.
Ο Ζίζεκ δεν αρκείται όμως σε μια ουδέτερη, ακαδημαϊκή θέση αλλά τάσσεται ξεκάθαρα υπέρ μιας αριστεράς που δεν θα λειτουργεί καθεστωτικά και θα μπορεί να εντάσσει στους κόλπους της και να αξιοποιεί τα νέα μορφώματα χειραφέτησης και τους νέους «ηρωικούς χαρακτήρες» όπως ο Τζούλιαν Ασάνζ και ο Έντουαρντ Σνόουντεν- αυτοί είναι κατά την άποψή του οι κομμουνιστές της εποχής μας, μιας και μοιράζονται με την ανθρωπότητα το πιο πολύτιμο κεφάλαιό τους, τις πληροφορίες.
Όπως υποστηρίζει, στις μέρες μας είναι αναγκαία η πίστη στον απελευθερωτικό χαρακτήρα της ευρωπαϊκής κληρονομιάς· αυτό το όνειρο μπορεί να το πραγματοποιήσει μόνο μια ριζοσπαστική αριστερά. Μόνο αυτή η διεκδικητική, ανατρεπτική αριστερά μπορεί να ενσωματώσει τα πολλά, συχνά αντιφατικά όνειρα (κι αιτήματα) των διαδηλωτών απ’ άκρη σ’ άκρη στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Από το δοκίμιο του Ζίζεκ δεν θα μπορούσε να λείπουν η Ελλάδα και η Κύπρος. Ο Ζίζεκ απορρίπτει τη γερμανική αφήγηση για το ξεπέρασμα της κρίσης αλλά, ταυτόχρονα, απορρίπτει και τις διαδεδομένες απόψεις περί κατοχής των χωρών αυτών από τη Γερμανία· αναγνωρίζει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να ρίχνει συνεχώς χρήματα στη μαύρη τρύπα των χρεών σε Ελλάδα και Κύπρο. Ο ίδιος φαίνεται πως θεωρεί ότι η λύση θα προέλθει από ένα ριζικά αναδιαρθρωμένο τραπεζικό σύστημα, ουσιαστικά κοινωνικοποιημένο, το οποίο θα διέπεται από άλλες καταστατικές αρχές κι αξίες.
Η κριτική του γι’ αυτό που συμβαίνει στην πατρίδα μας βασίζεται και πάλι στη φροϋδική ψυχανάλυση: το γερμανικό υπερεγώ της ΕΕ αναθέτει στο υποκείμενο-Ελλάδα δυσβάσταχτα καθήκοντα και ανέφικτες απαιτήσεις και, στη συνέχεια, απολαμβάνει διεστραμμένα την αποτυχία του υποκειμένου να συμμορφωθεί. «Η ελληνική αποτυχία είναι μέρος του παιχνιδιού» υποστηρίζει ο ανατρεπτικός Κεντροευρωπαϊος φιλόσοφος, που κάτι περισσότερο γνωρίζει από… γερμανική ιδεολογία από τον (εσαεί αριστοκράτη) Ευκλείδη Τσακαλώτο και τον (πρώην καταληψία) Αλέξη Τσίπρα.
Προβλήματα στον παράδεισο
Ο κομμουνισμός μετά το τέλος της ιστορίας
Σλαβόι Ζίζεκ
Μετάφραση: Ελένη Αστερίου
Μεταίχμιο
392 σελ.
ISBN
Τιμή: €17,70
