Horst Dietrich Preuss: «Θεολογία της Παλαιάς Διαθήκης»
Η θρησκεία της Παλαιάς Διαθήκης αναπτύχθηκε σε ένα υπόβαθρο εξαιρετικά πλούσιο σε επιρροές και δανείστηκε, όπως ήταν φυσικό, στοιχεία από τις προϋπάρχουσες δοξασίες. Ο θεός των Ισραηλιτών είναι ένας πολεμικός θεός όπως ο θεός Ασσούρ των Ασσυρίων, η θεά Ιστάρ των Βαβυλωνίων και η πολεμική θεά Ανάθ των Χαναναίων, που είχαν πολεμική φυσιογνωμία συμβολίζοντας τη νίκη εναντίον του αρχέγονου εχθρού, του χάους, όπου ζούσε η προϊστορική ανθρωπότητα. «Ο θεός των βουνών», όπως τον αποκαλούσαν οι Χαναναίοι, στους οποίους σκορπούσε τον τρόμο, συντέλεσε τα μέγιστα στην έξοδο των Εβραίων από τον αιγυπτιακό ζυγό ρίχνοντας στην Ερυθρά Θάλασσα «ίππον και αναβάτην» και κατατροπώνοντας εχθρούς κατά τη διάρκεια των περιπλανήσεών τους στην έρημο.
Ο κόσμος του Γιαχβέ αποτελείται από ένα πλήθος πλασμάτων που δείχνουν τα δάνεια αλλά και την εξέλιξη της θρησκείας του αρχαίου Ισραήλ. Συχνά γίνεται αναφορά στη μάχη του με δράκοντες και άλλα τέρατα μεταφυσικά, εμφανίζονται τα χερουβείμ που παριστάνονται ως φτερωτές σφίγγες και τα σεραφείμ που αντιγράφουν δημιουργήματα ανάλογα με τα αρχέγονα αιγυπτιακά φίδια και παρομοιάζονται με τις αστραπές και τα σύννεφα της καταιγίδας προαναγγέλλοντας την οργή του Υψίστου. Σημαντικό ρόλο παίζουν διηγήσεις σχετικές με δαίμονες, αυτές τις δυνάμεις του κακού για τις οποίες στην αρχαία Βαβυλώνα υπήρχε τρομερός φόβος και άφθονοι εξορκισμοί – η διαφορά στη μονοθεϊστική θρησκεία των Εβραίων είναι ότι οι δαίμονες του κακού που είχαν θεϊκή υπόσταση στους άλλους λαούς της Μεσοποταμίας έχουν εκπέσει πια και δεν αποτελούν σημαντικό αντίπαλο του Γιαχβέ. Όταν πρόκειται να εκφραστεί η οργή του, τότε στέλνονται άγγελοι να σπείρουν τον όλεθρο, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του «εξολοθρευτή» που αναλαμβάνει τη σφαγή των Αιγυπτίων. Όχι λιγότερο σημαντική είναι η σχέση του θεού των Εβραίων με τον σατανά, που αποτελεί μια εφεύρεση βαβυλωνιακή ή περσική, στη θρησκεία της Παλαιάς Διαθήκης όμως δεν είναι εχθρός αλλά εντολοδόχος της οργής του Θεού εναντίον των αμαρτωλών που εκπίπτουν της θείας χάριτος. Είναι ενδεικτική επίσης η αδιαφορία του Θεού των Εβραίων για τον κόσμο των νεκρών ο οποίος στα ιερά κείμενα του Ισραήλ εμφανίζεται να βρίσκεται κάτω από τον αρχέγονο ωκεανό, κατά το πρότυπο των μυθικών αναπαραστάσεων της Μεσοποταμίας, ιδιαίτερα εκείνων του έπους του Γιλγαμές. Η κοινωνία του Ισραήλ, όπως εικονίζεται στην Παλαιά Διαθήκη, έχει υψηλή θνησιμότητα, οι ασθένειες είναι συχνές, οι γιατροί επιλήψιμοι κι η μόνη ελπίδα εναπόκειται στη θεϊκή παρέμβαση, ενώ σε σχέση με τους Αιγύπτιους που έβλεπαν περισσότερο θετικά το υπερπέραν, τον «κόσμο των νεκρών» που ο θεός Ήλιος επισκεπτόταν κάθε νύχτα, στην εβραϊκή παράδοση δεν υπάρχει κάτι ανάλογο, όποιος έχει φύγει δεν υπάρχει πια κι ούτε ακούγονται πουθενά θρήνοι σαν αυτόν του Γιλγαμές για τον νεκρό φίλο του Εκιντού καθώς κατεβαίνει στον Κάτω Κόσμο.
Στις μέρες μας, όπου οι κάθε είδους φιλελευθερισμοί κινδυνεύουν να αποδιαρθρώσουν εντελώς τις παραδοσιακές αξίες και οι θεωρίες συνωμοσίας τείνουν να μετατραπούν σε παγκόσμιες θρησκείες αμφίβολης ηθικής, και μέχρι να βρεθεί κάποιο υποκατάστατο που θα δίνει νόημα και κατεύθυνση στην ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημένη εποχή μας, η μελέτη των θρησκειών που εδραίωσαν κράτη και έθνη για χιλιετίες δείχνει να αποκτά ολοένα αυξανόμενη επικαιρότητα και σημασία.
Τα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης καλύπτουν μια εποχή περίπου χιλίων χρόνων και σηματοδοτούν το πέρασμα από τις αρχαίες θρησκείες της Μέσης Ανατολής σ’ ένα νέο δόγμα που απηχούσε τις προσδοκίες του λαού του Ισραήλ στο καινούριο περιβάλλον που διαμορφώνονταν. Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στην Καινή Διαθήκη, οι άνθρωποι εδώ παρουσιάζονται περισσότερο γήινοι, έχουν μια άλλη σχέση με τον Θεό, συνομιλούν απευθείας μαζί του, καθώς βρισκόμαστε στις απαρχές του πολιτισμού και οι ανιμιστικές αντιλήψεις είναι ακόμα κυρίαρχες. Ο Νώε κατασκευάζει με υπακοή την κιβωτό σύμφωνα με τις εντολές του Κυρίου του, ο Αβραάμ εγκαταλείπει την πατρίδα του και οδηγείται σ’ έναν άγνωστο τόπο ακολουθώντας τις εντολές που του έχουν δοθεί, στη συνέχεια όμως φοβάται για τη ζωή του και λέει ψέματα για να εξασφαλίσει την ύπαρξή του. Άλλες φορές πάλι ταλαντεύονται βασανιστικά, ο Μωυσής ρωτά αν ο λαός θα τον πιστέψει, ο Ησαΐας αμφισβητεί τη χωρίς βάση πίστη, ο Ιώβ θρηνεί και κατηγορεί, όλοι περνούν από δοκιμασίες δύσκολες που δοκιμάζουν την εμπιστοσύνη τους μέχρι τα άκρα για να καταλήξουν στην αποδοχή της κυριαρχίας του Γιαχβέ, συχνά μέσα από λογική σκέψη.
Σ’ αυτούς τους δύο τόμους ο Γερμανός θεολόγος Horst Dietrich Preuss μελετά τις δομές της πίστης, την ηθική, το δίκαιο, τους νόμους, την εσχατολογία, τον πόνο, τη ζωή και τον θάνατο των ανθρώπων της Παλαιάς Διαθήκης. Ταυτόχρονα ερευνά το ευρύτερο ιστορικό και πολιτισμικό περιβάλλον των θρησκειών μέσα στις οποίες διαμορφώθηκε η θεολογία των Εβραίων καθώς και την αρχαία γλώσσα, την οποία κατέχει σε βάθος, όπως και κάθε ακαδημαϊκός των καλών ευρωπαϊκών πανεπιστημίων φιλοσοφίας και θεολογίας. Η άποψη του συγγραφέα είναι ότι η γλώσσα των αρχαίων Εβραίων είναι το κλειδί για την κατανόηση της σκέψης και την ερμηνεία των θεολογικών κειμένων στα οποία ο «λόγος» κατέχει κυρίαρχη θέση. Το όλο κείμενο –καρπός μακροχρόνιας, επίπονης εργασίας– αποτελεί ένα από τα πιο πλήρη εγχειρίδια για τους σπουδαστές του αντικειμένου αλλά και για κάθε ενδιαφερόμενο που θέλει να εντρυφήσει σ’ ένα βιβλίο που επηρέασε όσο ελάχιστα την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού.
Ο στρατάρχης Μοντγκόμερι, που έζησε τον Αρμαγεδδώνα του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου και τη διάλυση της Ευρώπης, υποστήριξε ότι για να σταθεί ένα έθνος χρειάζεται μια θρησκεία που θα αποτελέσει το σημείο αναφοράς ώστε ένας λαός να μπορεί να επιβιώσει και να πετύχει τα μέγιστα. Στις μέρες μας, όπου οι κάθε είδους φιλελευθερισμοί κινδυνεύουν να αποδιαρθρώσουν εντελώς τις παραδοσιακές αξίες και οι θεωρίες συνωμοσίας τείνουν να μετατραπούν σε παγκόσμιες θρησκείες αμφίβολης ηθικής, και μέχρι να βρεθεί κάποιο υποκατάστατο που θα δίνει νόημα και κατεύθυνση στην ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημένη εποχή μας, η μελέτη των θρησκειών που εδραίωσαν κράτη και έθνη για χιλιετίες δείχνει να αποκτά ολοένα αυξανόμενη επικαιρότητα και σημασία.
Θεολογία της Παλαιάς Διαθήκης
Horst Dietrich Preuss
Μετάφραση: Ιωάννης Χ. Μούρτζιος
Εκδόσεις Κυριακίδη
1.120 σελ.
ISBN 978-960-599-070-1
Τιμή: €69,50
