Σπύρος Α. Βρετός: «Στις ρίζες της κρίσης – Η δεκαετία του 1980 όπως την κατέγραψε ο Οικονομικός Ταχυδρόμος»
Δεκάδες εκδόσεις κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας σε μια προσπάθεια να αναζητηθούν τα αίτια της οικονομικής κρίσης και να αποκαλυφθούν οι ρίζες της ελληνικής κακοδαιμονίας. Οι συγγραφείς τους ποικίλλουν από πολιτικούς (ορισμένοι υπαίτιοι για την κρίση...), οικονομολόγους, πανεπιστημιακούς, δημοσκόπους, ιστορικούς και δημοσιογράφους. Ο Σπύρος Βρετός (1959-2015) ανήκε στους τελευταίους.
Στο παρόν έργο ο εκλιπών συγγραφέας, που δεν ευτύχησε να δει το αξιόλογο βιβλίο του να κυκλοφορεί όσο ζούσε, επιχειρεί κάτι ιδιαίτερο: μέσα από την εξιστόρηση της πορείας ενός οικονομικού περιοδικού και μέσα από τις αφηγήσεις των συντακτών του, ανασκοπεί τις πολιτικές εξελίξεις και αναλύει την οικονομική πολιτική κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων δεκαετιών της Μεταπολίτευσης. Παράλληλα, εξετάζει τη διαδικασία «εξευρωπαϊσμού» της χώρας μετά την είσοδό της στην ΕΟΚ το 1981 και μέχρι τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1990, όταν τέθηκαν οι βάσεις για τη νομισματική ενοποίηση.
Το χρονικό μιας παρέας
Πρόκειται για το χρονικό της ζωής ενός περιοδικού, το χρονικό μιας επαγγελματικής παρέας και ταυτόχρονα ένα πυκνό πολιτικοοικονομικό χρονικό με στόχο την αναζήτηση των αιτιών της παρούσας κρίσης. Το οικονομικό περιοδικό είναι ο εμβληματικός Οικονομικός Ταχυδρόμος του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη (ΔΟΛ) στις τάξεις του οποίου, εκτός από τον συγγραφέα, βρέθηκαν ορισμένα από τα πιο ενδιαφέροντα πρόσωπα της ελληνικής δημοσιογραφίας και πολιτικής.
Ο αειθαλής διευθυντής Γιάννης Μαρίνος ήταν ο ενορχηστρωτής (μέχρι το 1996 που παραμερίστηκε...) και τον ακολουθούσαν ο σημερινός ευρωβουλευτής και πρώην δημοσιογράφος κι εκδότης Γιώργος Κύρτσος, ο σύμβουλος του πρώην πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά και οικονομολόγος Χρύσανθος Λαζαρίδης, ο Γιώργος Αλογοσκούφης, καθηγητής και πρώην υπουργός Εθνικής Οικονομίας επί κυβέρνησης Κώστα Καραμανλή, ο αριστερός δημοσιογράφος και πρώην μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ Παύλος Κλαυδιανός, o πρώην πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών Περιοδικού Τύπου Θανάσης Παπανδρόπουλος, ο αριστερός οικονομολόγος και επιστημονικός σύμβουλος στο Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ/ΑΔΕΔΥ Πέτρος Λινάρδος Ρυλμόν, ο δημοσιογράφος κι εκδότης Αντώνης Παπαγιαννίδης· μερικοί από τους ανθρώπους που αποτελούσαν την ομάδα του περιοδικού και ουσιαστικά οι άνθρωποι που μαζί με τον συγγραφέα «γράφουν» το συγκεκριμένο βιβλίο.
Η πορεία του Οικονομικού Ταχυδρόμου μοιάζει, ως έναν βαθμό και τηρουμένων των αναλογιών, με την πορεία που ακολούθησαν οι πολιτικές/οικονομικές αντιλήψεις των κυρίαρχων ελίτ στην Ελλάδα, δηλαδή την πορεία από την πίστη στην αναδιανεμητική ικανότητα του κράτους και τον κυρίαρχο ρόλο του στην οργάνωση της οικονομίας στο πέρασμα σε πιο φιλελεύθερες απόψεις που προκρίνουν την επιχειρηματικότητα, τις ιδιωτικοποιήσεις και τους μηχανισμούς της (ελεύθερης) αγοράς. Κατά περίεργο τρόπο, οι δύο αυτές πορείες καταλήγουν σε τραγωδία.
Το βιβλίο ενσωματώνει το μεγαλύτερο τμήμα της διδακτορικής διατριβής του Σπ. Βρετού με τίτλο Οικονομικός Τύπος και οικονομικοκοινωνικός μετασχηματισμός: Ο Οικονομικός Ταχυδρόμος 1981-1989, στην πραγματικότητα, όμως, η ιστορία του συγκεκριμένου περιοδικού είναι η αφορμή για μια ανάλυση που αφορά όχι μόνο τον οικονομικό Τύπο, αλλά την ίδια την πολιτική και την εθνική οικονομία της Ελλάδας μέσα στις συνθήκες μετασχηματισμού τη δεκαετία του 1980 και τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1990.
Ο συγγραφέας την περίοδο 2012-’14 πήρε συνεντεύξεις από κορυφαία στελέχη του περιοδικού, στηρίχθηκε σε μια πλούσια βιβλιογραφία, αξιοποίησε το αρχείο του ΔΟΛ και, φυσικά, ανακάλεσε στις προσωπικές του αναμνήσεις από τη συνεργασία του με το ιστορικό περιοδικό και τους θρυλικούς συντάκτες του.
Η θεωρία των παικτών
Ως ένα –εκ των έσω– χρονικό του ιστορικού περιοδικού, το βιβλίο αποκαλύπτει στα πρώτα κεφάλαια τη διαμόρφωση των ιεραρχικών σχέσεων εντός της συντακτικής ομάδας, τις ιδεολογικές, οικονομικές και πολιτικές διαφωνίες μεταξύ των μελών της μόνιμης συντακτικής ομάδας. Περιγράφει επίσης τη θέση του οικονομικού Τύπου μέσα στο μεταβαλλόμενο τοπίο των μέσων επικοινωνίας στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, τη δομή και την οργάνωση του περιοδικού και τις λεπτές ισορροπίες μεταξύ του Οικονομικού Ταχυδρόμου και των άλλων μέσων του Συγκροτήματος, καθώς επίσης μεταξύ των κορυφαίων συντακτών του και προσωπικοτήτων της κεντρικής πολιτικής σκηνής.
Σε αυτά τα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου, ο συγγραφέας, ο οποίος τα τελευταία χρόνια της ζωής του μοίραζε τον χρόνο του ανάμεσα στη δημοσιογραφία και την πανεπιστημιακή καριέρα, χρησιμοποιεί ένα θεωρητικό εργαλείο, την Actor Network Theory, προκειμένου να αποσυνθέσει τον «μηχανισμό» του Οικονομικού Ταχυδρόμου και να εξερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο το περιοδικό απορροφούσε την πραγματικότητα, την επεξεργαζόταν και τη μετουσίωνε στη συνέχεια σε ρεπορτάζ, άρθρα, μελέτες και σχόλια.
Ένα εξαιρετικό είδος ανάλυσης με «πρωταγωνιστές» τα πρόσωπα που συγκροτούν το δίκτυο –στην προκειμένη περίπτωση τους δημοσιογράφους του περιοδικού–, το οποίο χρησιμοποιείται ευρέως στη διεθνή βιβλιογραφία όταν χρειάζεται να αναλυθούν συλλογικά μορφώματα όπως είναι ένα περιοδικό με βάση τις ιδιαίτερες προσωπικότητες που το συναπαρτίζουν και το συν-διαμορφώνουν.
Στα επόμενα κεφάλαια, ο συγγραφέας περνάει στο δεύτερο επίπεδο του έργου του: παρουσιάζει οικονομικά και πολιτικά γεγονότα της περιόδου που κατέγραψε κι ανάλυσε στις σελίδες του ο Οικονομικός Ταχυδρόμος.
Η διαχείριση των προβληματικών επιχειρήσεων από τις πρώτες κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ (εκεί βρίσκεται κατά τον συγγραφέα μία από τις ρίζες της κρίσης), το «Πρόγραμμα Σταθεροποίησης» του 1985 επί πρωθυπουργίας Ανδρέα Παπανδρέου με κύριο εκφραστή τον υπουργό Εθνικής Οικονομίας Κώστα Σημίτη, η πολιτική αστάθεια της περιόδου 1988-90 (ασθένεια του πρωθυπουργού, «σκάνδαλο Κοσκωτά», «σκάνδαλο τηλεφωνικών υποκλοπών», «Αγορά του Αιώνα» και «Πύραυλοι Μάτζικ»· άλλη μία ρίζα της σημερινής κρίσης) είναι μερικά από τα ορόσημα της πολιτικής καθημερινότητας που καταγράφονται μέσα από τη δημοσιογραφική «αντίδραση» του Οικονομικού Ταχυδρόμου.
Αλλά και διεθνή γεγονότα όπως η (παροδική) αμφιταλάντευση του ΠΑΣΟΚ για την παραμονή της χώρας στην ΕΟΚ την περίοδο 1982-83, η άνοδος του συνδικάτου «Αλληλεγγύη» στην Πολωνία και η απαρχή της κατάρρευσης του «υπαρκτού σοσιαλισμού» (η οποία προκάλεσε μια μίνι κρίση στο εσωτερικό του περιοδικού ανάμεσα στον νεοφιλελεύθερο Μαρίνο και στον... τροτσκιστή Λινάρδο-Ρυλμόν), η τοποθέτηση του Ζακ Ντελόρ ως προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 1985, το πέρασμα από την Κοινή Αγορά στην Ενιαία Αγορά το 1992 κ.ά. παρουσιάζονται στο βιβλίο του Σπ. Βρετού ως case study από τα οποία ο αναγνώστης εξάγει πολύτιμα συμπεράσματα.
Ο ίδιος ο συγγραφέας, πάντως, καταλήγει σε ένα ιδιαίτερο συμπέρασμα: η πορεία του Οικονομικού Ταχυδρόμου μοιάζει, ως έναν βαθμό και τηρουμένων των αναλογιών, με την πορεία που ακολούθησαν οι πολιτικές/οικονομικές αντιλήψεις των κυρίαρχων ελίτ στην Ελλάδα, δηλαδή την πορεία από την πίστη στην αναδιανεμητική ικανότητα του κράτους και τον κυρίαρχο ρόλο του στην οργάνωση της οικονομίας στο πέρασμα σε πιο φιλελεύθερες απόψεις που προκρίνουν την επιχειρηματικότητα, τις ιδιωτικοποιήσεις και τους μηχανισμούς της (ελεύθερης) αγοράς.
Κατά περίεργο τρόπο, οι δύο αυτές πορείες καταλήγουν σε τραγωδία: το ελληνικό κράτος εξόκειλε κι ο Οικονομικός Ταχυδρόμος, αφού πρώτα αποψιλώθηκε από τους ανθρώπους του, άλλαξε χαρακτήρα και έκλεισε οριστικά το 2004.
Κι ο ΔΟΛ, εδώ που τα λέμε, δεν αισθάνεται και πολύ καλά...
[Ο Σπύρος Βρετός υπήρξε αρχισυντάκτης μου για μερικούς μήνες κατά την κοινή πορεία μας στο περιοδικό Οικονομική Επιθεώρηση στα πρώτα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Ήταν μια υπέροχη εμπειρία που με έκανε καλύτερο δημοσιογράφο.]
Στις ρίζες της κρίσης – Η δεκαετία του 1980 όπως την κατέγραψε ο Οικονομικός Ταχυδρόμος
Σπύρος Α. Βρετός
Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις
408 σελ.
ISBN 978-960-7800-64-0
Τιμή: €9,54
