Η Oυρανία Αναγνώστου αντιμετώπισε και έφερε σε πέρας ένα επίμοχθο θεατρολογικό έργο με το βιβλίο της για την Έλενα Πέγκα. Επίμοχθο, όχι μόνο γιατί η συγγραφέας είχε να αποδομήσει αναλυτικά και να αναδομήσει συνθετικά έναν μεγάλο αριθμό πυκνών δραματουργικά δραματικών κειμένων, μεγάλης ή μικρής έκτασης, ελληνόφωνων ή αγγλόφωνων ή και ανάμεικτων γλωσσικά, που καλύπτουν μία εικοσιπενταετή περίοδο αναφοράς (από το 1989 μέχρι το 2014), αλλά και γιατί είχε απέναντί της ένα συνολικά ατίθασο σημειακά και σημασιολογικά θεατρικό έργο, στα όρια του δραματικού και του μεταδραματικού, με μια διεσταλμένη ανθρωπογεωγραφική σύνθεση και έναν ιδιαίτερα ευρύ θεματικό ορίζοντα⸱ έργο ανυπότακτο σε εύκολες ειδολογικές ταξινομήσεις, συμβατές δραματολογικές προσεγγίσεις ή προφανείς κοινωνιολογικές, ανθρωπολογικές, πολιτικές, ψυχαναλυτικές κ.ο.κ. συσχετίσεις.

Η ποικιλόμορφη και ποικιλόσημη ανθρωπογεωγραφία που είχε να διερευνήσει η Ουρανία Αναγνώστου σε επίπεδο κειμενικής ανάλυσης έπρεπε πρόσθετα να αντιπαραβληθεί με τις σκηνικές εκδοχές ενός θεατρικού έργου το οποίο πολύ συχνά υποβάλλει εάν δεν επιβάλλει την εντατική και εκτατική οργανική συνεργασία άλλων τεχνών (φωτογραφία, video art, installation, μουσική, ζωγραφική, χορός) και το οποίο έχει θρέψει ευφάνταστες και δυναμικές παραστάσεις, είτε σε σκηνοθεσία της ίδιας της συγγραφέως είτε σε σκηνοθεσίες άλλων συνεργατών (Μάνθος Σαντοριναίος, Γιάννης Χουβαρδάς, Έφη Θεοδώρου, Aleksandar Popovski, Sherrt Teitelbaum, Έλλη Παπακωνσταντίνου, Κωνσταντίνος Ρήγος) – είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό, είτε σε μικρούς πειραματικούς θεατρικούς χώρους είτε σε χώρους κεντρικά θεσμικούς, κλειστούς ή και ανοιχτούς.

Τόσο η δραματολογική όσο και η παραστασιολογική ερμηνευτική προσέγγιση της Ουρανίας Αναγνώστου είναι αξιοπρόσεκτα διαθεωρητική και διεπιστημονική.

Η Ουρανία Αναγνώστου κατάφερε να χειραγωγήσει αυτό το σύνθετο δραματικό και σκηνικό υλικό, να το κατανοήσει η ίδια και να το παρουσιάσει στον αναγνώστη της με διαυγή και ευσύνοπτο τρόπο, επιλέγοντας μια σαφή και στέρεα δομή στο βιβλίο της: Παρακολουθεί το έργο της Πέγκα κατά τέσσερις ισοβαρείς χρονικές περιόδους, με βάση τον χρόνο συγγραφής των έργων, περίοδοι οι οποίες αποκαλύπτουν και ομαδοποιούν ορισμένες περισσότερο ή λιγότερο εμφανείς τάσεις στο έργο της Πέγκα είτε σε επίπεδο μορφής («1989-1994: Τα πρώτα έργα», «1995-2000: Με διάθεση πειραματισμού στη φόρμα») είτε σε επίπεδο θεματικών ενδιαφερόντων και ιδεολογικών προβληματισμών («2000-2006: Πολιτικά και εθνικά», «2007-2014: Γύρω από το φύλο»). Σε κάθε μία περίοδο, τα επιμέρους έργα εξετάζονται και πάλι κατά χρονολογική σειρά συγγραφής, με τη δραματολογική ανάλυση του γραπτώς παραδομένου κειμένου να προηγείται και να ακολουθεί κατά κανόνα η παραστασιολογική ανάλυση ενός συγκεκριμένου σκηνικού κειμένου, που είχε στην οπτικοακουστική διάθεσή της η συγγραφέας. «Λαμβάνοντας υπόψη», όπως μας προϊδεάζει προλογικά η Αναγνώστου, «τη δυναμική σχέση ανάμεσα στο κείμενο και την παράστασή του, κατά την οποία το κείμενο θα είναι πάντοτε εκκρεμές προς την παράστασή του, στον βαθμό που και αυτή δεν θα μπορεί να εννοηθεί εντελώς αποκομμένη από το κείμενο», η μελετήτρια πράγματι «εστιάζει στη μελέτη και ανάλυση των θεατρικών κειμένων όσο και των παραστάσεων που πραγματοποιήθηκαν με αφετηρία τα κείμενα αυτά» και «χωρίς να παραβλέπεται η αυτοτέλεια των δύο μερών, αλλά και αναγνωρίζοντας τη συνεχή αμφίπλευρη διήθηση του ενός στο άλλο, προσεγγίζεται πρώτα το κείμενο, στη συνέχεια η παράσταση και, τέλος, η δυναμική σχέση των δύο αυτών στοιχείων», σε μια σύντομη κριτική αποτίμηση («Κείμενο - Παράσταση») που επιστεγάζει κάθε υποενότητα. Στην περαιτέρω ερευνητική διάθεση του αναγνώστη παρέχεται στο τέλος του βιβλίου πλήρης παραστασιογραφία και κριτικογραφία των θεατρικών παραγωγών σε έργα της Έλενας Πέγκα, στοιχεία στα οποία προστίθεται η «Εργογραφία» της συγγραφέως και ο «Index» των πολλών φωτογραφιών από παραστάσεις έργων της Πέγκα, οι οποίες διατρέχουν το βιβλίο και διαλέγονται δημιουργικά με τη θεατρολογική ανάλυση της Αναγνώστου.

Με την επαναλαμβανόμενη επί δεκαεννέα φορές δόμηση των επιμέρους ενοτήτων που εντάσσονται στη συνολική τετραμερή δομή του βιβλίου, η παρακολούθηση της θεατρικής πορείας της Έλενας Πέγκα γίνεται ένα γοητευτικό εξελισσόμενο ταξίδι, που από σταθμό σε σταθμό, με μεγαλύτερες ή συντομότερες στάσεις, σε μεταφέρει στα κεντρικά αξιοθέατα και τις περιφερειακές τοποθεσίες της διεσταλμένης ανθρωπογεωγραφικής και δραματουργικής επικράτειας του έργου της. Η Αναγνώστου, μακριά από εύκολες δημοσιογραφικού τύπου διαπιστώσεις και αποτιμήσεις, κρατά πάντα συνετές αποστάσεις από την εξιδανίκευση ή την απόρριψη, προσφέροντας ήπιες και διεισδυτικές αποτιμήσεις της γενικής σκηνοθετικής προσέγγισης στο εκάστοτε έργο και της γενικής θεαματικής ατμόσφαιρας που επετεύχθη σε συνάρτηση με τις κειμενικές προδιαγραφές.

Αν και κάθε επιμέρους ενότητα επιστεγάζεται, όπως ειπώθηκε παραπάνω, από μια ευσύνοπτη κριτική αποτίμηση της σχέσης κειμένου-παράστασης, η μελέτη στο σύνολό της δεν κλείνει με μια τελική, σφαιρική αποτίμηση του διερευνημένου υλικού. Μια συνειδητή επιλογή από μέρους της Ουρανίας Αναγνώστου, προκειμένου να παραδώσει τόσο το έργο της Πέγκα όσο και τη δική της ανάλυση αυτού του έργου με τρόπο «ανοιχτό», «αν-άρμοστο» στον αποδέκτη, είτε αυτός είναι ο συγχρονικός αναγνώστης του βιβλίου είτε και ο δυνητικός μελλοντικός αναγνώστης ή θεατής άλλων έργων της Πέγκα. Μια επιλογή οι «πόρτες να παραμείνουν αδιόρατες, μισάνοιχτες (ή μισο-κλειστές) χωρίς αρμούς, ανάρμοστες», για να δανειστώ φράσεις από τον πρόλογο του Γιώργου Πεφάνη, όχι μόνο «στις τυπωμένες αράδες και στα σκηνικά που έστηνε η συγγραφέας, αλλά ανοιχτές και ασφράγιστες ανάμεσα στο ισχυρό “εδώ και τώρα” της ανάγνωσης και το πάντα ασαφές “αλλού και άλλοτε” της δημιουργίας».

Το αποτέλεσμα είναι μέσα από τη θεατρολογική ανάλυση της Αναγνώστου όχι μόνο να φωτίζεται το θεατρικό έργο της Πέγκα και η σκηνική δυναμική του, αλλά να φωτίζονται γενικότερα θέματα που αφορούν την τέχνη του θεάτρου, αλλά πρωτίστως τον «άνθρωπο και την περιπέτεια της ζωής του».

Τόσο η δραματολογική όσο και η παραστασιολογική ερμηνευτική προσέγγιση της Ουρανίας Αναγνώστου είναι αξιοπρόσεκτα διαθεωρητική και διεπιστημονική. Από το βιβλιογραφικό της οπλοστάσιο (επιλεκτικό πλην αρμονικό στις διασταυρώσεις του) παρελαύνουν (οργανικά ενταγμένα στους προβληματισμούς της συγγραφέως) πολλά και εξέχοντα ονόματα της παλαιότερης και νεότερης έως σύγχρονης θεωρητικής σκηνή, καθώς η Ουρανία Αναγνώστου για την ερμηνευτική προσέγγισή της αντλεί όχι μόνο από τη δεξαμενή της ιστορίας και της κριτικής του θεάτρου, αντλεί όχι μόνο από την τρίτη, πιο αφαιρετική βαθμίδα του «θεατρολογικού τριγώνου» (όπως το έχει ονομάσει και πάλι ο Πεφάνης), δηλαδή τη θεωρία του θεάτρου και του δράματος, αλλά αντλεί συστηματικά και βουλιμικά και από τη φιλοσοφία: του θεάτρου ειδικότερα, της τέχνης και του πολιτισμού γενικότερα. Το αποτέλεσμα είναι μέσα από τη θεατρολογική ανάλυση της Αναγνώστου όχι μόνο να φωτίζεται το θεατρικό έργο της Πέγκα και η σκηνική δυναμική του, αλλά να φωτίζονται γενικότερα θέματα που αφορούν την τέχνη του θεάτρου, αλλά πρωτίστως τον «άνθρωπο και την περιπέτεια της ζωής του».

Η καλαισθησία της έκδοσης υποστηρίζει μορφολογικά τη σημασία του περιεχομένου αλλά και τη σημασία του εγχειρήματος –από τα ολιγάριθμα στη μέχρι σήμερα εκδοτική πραγματικότητα– να προσφερθεί στο θεατρόφιλο κοινό μία συνολική και συγκροτημένη μελέτη για το έργο μιας εν πλήρη ακμή και εξελίξει θεατρικής συγγραφέως.

Το θέατρο της Έλενας Πέγκα
Ουρανία Αναγνώστου
Κάπα Εκδοτική
190 σελ.
ISBN 978-618-5191-35-1
Τιμή: €18,00

Twitter