Βασιλική Νεράντζη-Βαρμάζη: «Βυζαντινός πολιτισμός»
Το μεγαλύτερο επίτευγμα της ύστερης αρχαιότητας, κατά τον καθηγητή του πανεπιστημίου της Οξφόρδης Cyril Magno, ήταν η μετατροπή της θρησκείας σε φιλοσοφία, επίτευγμα που πραγματοποίησαν οι χριστιανοί διανοούμενοι στο πιο πρώιμο στάδιο της βυζαντινής αυτοκρατορίας, καθορίζοντας αποφασιστικά τη φυσιογνωμία της και επηρεάζοντας ριζικά τη εξέλιξη ολόκληρου του δυτικού κόσμου. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, το δεύτερο πιο σημαντικό επίτευγμα των Βυζαντινών ήταν η διάσωση ενός μεγάλου κομματιού της τεράστιας αρχαίας ελληνικής γραμματείας, διάσωση που κατέστη δυνατή χάρη στην ακούραστη εργασία ταπεινών μοναχών σε απομονωμένα μοναστήρια, υπό την καθοδήγηση φωτισμένων στοχαστών και αυτοκρατόρων. Ό,τι δεν αντιγράφηκε εκείνη την εποχή έχει χαθεί μάλλον για πάντα.
Mια εισαγωγή για το ευρύ κοινό στις κύριες πτυχές του βυζαντινού πολιτισμού καθ’ όλα αξιομνημόνευτη, με σημαντικές αξιολογικές παρατηρήσεις∙ το δε παράρτημα που παραθέτει αφορά μια σειρά από σημαντικά μεσαιωνικά κείμενα που καθιστούν περαιτέρω αξιόπιστο και ελκυστικό το κείμενο.
Το Βυζάντιο αποτέλεσε μια φωτεινή όαση στον ζοφερό κόσμο του μεσαίωνα τα χρόνια που ακολούθησαν την πτώση της Ρώμης, και κατάφερε να επιβιώσει για πάνω από μια χιλιετία, παρά τα πλήγματα που δέχτηκε κατά καιρούς, εκ των οποίων το σοβαρότερο ίσως ήταν η απώλεια των ανατολικών επαρχιών της Συρίας, της Παλαιστίνης και της Αιγύπτου από τους μουσουλμάνους Άραβες, γιατί εκεί υπήρχαν πολιτιστικά κέντρα αξιόλογα, όπως η Βηρυτός, όπου λειτουργούσε σημαντική νομική σχολή, η Γάζα με την ξακουστή ρητορική σχολή, η Αλεξάνδρεια με την περίφημη βιβλιοθήκη της, που αποτελούσε πόλο έλξης και χώρο όπου οι επιστήμες ανθούσαν για αιώνες. Οι πιέσεις που δεχόταν η βυζαντινή αυτοκρατορία απ’ όλα τα μέτωπα οδήγησαν στη διαμόρφωση μιας κλειστής κοινωνίας όπου το κράτος, αντίθετα με ό,τι συνέβη στη Δύση, παρενέβαινε σε κάθε κοινωνική λειτουργία, γεγονός που λειτούργησε θετικά στην αρχή, μακροχρόνια όμως αναδείχθηκε ως παράγοντας ανασταλτικός, ο οποίος οδήγησε στην παρακμή και την πτώση.
Η Βασιλική Νεράνζτη-Βαρμάζη, ομότιμη καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ και διδάκτορας στο ίδιο τμήμα, έχει μελετήσει σε βάθος αυτή την εποχή, έχοντας παρουσιάσει μια σειρά από μελέτες κι εργασίες γύρω από την Ύστερη Βυζαντινή Περίοδο, την Ιστορία των Βυζαντινών Επαρχιών και την Αστική Οικονομία στο Βυζάντιο, κι έχοντας δημοσιεύσει πάνω από πενήντα μελέτες σε βυζαντινολογικά περιοδικά, πρακτικά συνεδρίων και τιμητικούς τόμους. Σ’ αυτό το συνοπτικό εγχειρίδιο επιχειρεί μια εισαγωγή για το ευρύ κοινό στις κύριες πτυχές του βυζαντινού πολιτισμού καθ’ όλα αξιομνημόνευτη, με σημαντικές αξιολογικές παρατηρήσεις∙ το δε παράρτημα που παραθέτει αφορά μια σειρά από σημαντικά μεσαιωνικά κείμενα που καθιστούν περαιτέρω αξιόπιστο και ελκυστικό το κείμενο.
Παρά τον σχετικό συντηρητισμό της, η βυζαντινή κοινωνία παρουσίασε μια αξιοσημείωτη κοινωνική κινητικότητα, που έδινε τη δυνατότητα στον καθένα να διεκδικήσει την άνοδο. Χαρακτηριστικότερη επιβεβαίωση αυτού αποτελεί η περίπτωση του Βασιλείου του Α’ του Μακεδόνα, του γιου της χήρας που κατόρθωσε να ανελιχτεί από σταβλίτης των ανακτόρων σε ανώτερο αξιωματούχο και τελικά σε αυτοκράτορα της πιο λαμπρής δυναστείας, της Μακεδονικής.
Από την άλλη πλευρά, η παιδεία και η λογοτεχνική παραγωγή του Βυζαντίου κινήθηκαν σε υψηλά επίπεδα, ενώ η χρήση του χαρτιού, που ανακαλύφθηκε από τους Κινέζους και διαδόθηκε από τους Άραβες, μαζί με την επικράτηση από τον 7ο ως τον 9ο αιώνα της μικρογράμματης γραφής, συντέλεσαν σε μια πραγματική επανάσταση στην παραγωγή αντιγράφων, εγγράφων και κωδίκων μοναδικής αξίας∙ είναι δε βέβαιο ότι δίχως την επιμελή και ακάματη δουλειά ανθρώπων όπως ο Κωνσταντίνος Κεφαλάς, ο Μάξιμος Πλανούδης και ο μητροπολίτης Καισάρειας Αρέθας όλο το απίστευτο υλικό της αρχαίας ελληνικής γραμματείας δεν θα έφτανε ποτέ σε μας.
Το Βυζάντιο αποτέλεσε μια φωτεινή όαση στον ζοφερό κόσμο του μεσαίωνα τα χρόνια που ακολούθησαν την πτώση της Ρώμης, και κατάφερε να επιβιώσει για πάνω από μια χιλιετία, παρά τα πλήγματα που δέχτηκε κατά καιρούς.
Στο βιβλίο γίνεται μνεία σοφών διανοητών σαν τον Κωνσταντίνο Ζ΄ τον Πορφυρογέννητο, έναν αυτοκράτορα με καταπληκτική παιδεία, την περίοδο του οποίου, εκτός των άλλων, γράφτηκε η Σούδα, ένα από τα πολυτιμότερα έγγραφα της ελληνικής φιλολογίας, τον Λέοντα τον Μαθηματικό, τον οποίο ζητούσε ο χαλίφης Αλ Μαμούν, υποσχόμενος «...χρυσίου μεν είκοσι κεντηνάρια, ειρήνη δε και σπονδαί αΐδιοι τε και ατελεύτητοι», αυτός όμως παρέμεινε στην Κωνσταντινούπολη μετά από παρέμβαση του αυτοκράτορα Θεόφιλου. Αναφέρονται ακόμα οι περιπτώσεις του Φωτίου, ενός από τους πιο μορφωμένους ανθρώπους της εποχής του, με προσωπική βιβλιοθήκη που ελάχιστοι διέθεταν, του Ιωάννη του Δαμασκηνού, ενός Άραβα χριστιανού που μας άφησε εξαίρετα δείγματα λειτουργικής ποίησης, του Μιχαήλ Ψελλού, ο οποίος υπό τον τίτλο «ύπατος των φιλοσόφων» δίδαξε στην Ανώτατη Σχολή της Κωνσταντινούπολης, της Άννας Κομνηνής και του Γεωργίου Γεμιστού ή Πλήθωνα που δίδαξε στην αυλή των Παλαιολόγων στον Μιστρά, όλων αυτών που έζησαν σ’ αυτή την «Άγια πολιτεία», όπου, όπως λέει ο Γέιτς, οι γραικοί χρυσοχόοι φτιάνουν μορφές από σφυρήλατο χρυσάφι και μαλαματένιο σμάλτο.
Βυζαντινός πολιτισμός
4ος-15ος αιώνες
Βασιλική Νεράντζη-Βαρμάζη
Κυριακίδη
200 σελ.
ISBN 978-960-599-119-7
Τιμή: €14,50
