Γιώργος Δ. Παναγιώτου: «Μποτίλια στο πέλαγο»
Ως τίτλο για το βιβλίο του πάνω στο έργο του Γιώργου Σεφέρη, ο Γιώργος Παναγιώτου επιλέγει μια φράση του ποιητή –μποτίλια στο πέλαγο–, η οποία υπαινίσσεται την αμφίβολη ή απίθανη παραλαβή του μηνύματος από όποιον αποδέκτη ή, ακόμα, υπαινίσσεται την απελπισμένη απόπειρα για επικοινωνία. Έτσι ο στίχος-τίτλος σημαδεύει και ολόκληρο το βιβλίο.
Στο «Αντί προλόγου» κείμενο ο συγγραφέας αναφέρεται στη γνωριμία του με τον ποιητή, θεωρώντας, και σωστά, ότι η προσωπική και εκ του πλησίον επαφή έχει μεγάλη σημασία. Διότι και ο άνθρωπος με την ανάσα του παρεμβαίνει στη θερμή επικοινωνία, την ώρα που οι αναγνώστες έχουν στα χέρια τους απλώς το ψυχρό τυπωμένο χαρτί.
Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα εμπειρία ανάγνωσης, η οποία θα κεντρίσει τους θαυμαστές του Έλληνα ποιητή και ιδιαιτέρως εκείνους που έχουν ασχοληθεί με το έργο του.
Η πρώτη και εκ του σύνεγγυς επαφή του μελετητή με τον ποιητή έλαβε χώρα στο αμφιθέατρο του μουσείου Guggenheim, όπου ο Σεφέρης διάβαζε ποιήματα με «τον ανεπανάληπτα τραγικό τόνο στη φωνή του» και πλάι του ο Keeley μετάφραζε. Είχε προηγηθεί μια ηχογραφημένη ανάγνωση, στη βιβλιοθήκη Lamont του Πανεπιστημίου του Harvard, όπου ο Σεφέρης διάβασε Μυθιστόρημα, «Κίχλη» και «Βασιλιά της Ασίνης». Την ηχογράφηση αυτή έκανε ειδικά για το Harvard. Και η συγκεκριμένη ακρόαση είναι που γοήτευσε τον μελετητή, ειδικά, της «Κίχλης», που τον ώθησε σε μια περαιτέρω μελέτη, η οποία διευρύνοντας τη γνώση διεύρυνε και την αγάπη του για τον Σεφέρη. Το κείμενο, διανθισμένο με στίχους, δείχνει το βαθμό της γοητείας του μελετητή, ο οποίος, κατά τη γνώμη μου, δεν επιθυμεί να μιλήσει για το έργο καθ’ αυτό αλλά για την αγάπη που αυτό το έργο του ενέπνευσε. Είναι οι σπάνιες εκείνες περιπτώσεις που ο μελετητής μπαίνει στα ενδότερα του μελετώμενου και ταυτίζεται μαζί του, μαγεμένος από μια απροσδιόριστη γοητεία.
Ο Παναγιώτου επισημαίνει την ευτυχή συνάντηση της σεφερικής ποίησης με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη («Ελικών», Μέρος ΙΙ, Largo, «Έξοδος» από την Ηλέκτρα του Ευριπίδη, στη σκηνοθεσία του Μιχάλη Κακογιάννη, «Χορικό» από τις Φοίνισσες, Ωδή για έγχορδα) αλλά και πολλών άλλων μουσικών (Schoenberg, Sostakovich, Bloch, Mahler, Bach). Επισημαίνει επίσης το διάλογο του Σεφέρη με την Οδύσσεια, κατ’ αρχάς, και τους τραγικούς επίσης, κάνει λόγο για τη λανθάνουσα συγγένεια της ποίησης με τις άλλες τέχνες –ζωγραφική και μουσική– και φτάνει στην εξίσωση: Στράτης Θαλασσινός= Θεοτοκόπουλος+Bach+βράχος στη θάλασσα, κάπου στην Ελλάδα. Και από αυτή τη σκοπιά, από αυτόν το βράχο και αυτές τις κορυφογραμμές προσπαθεί να προσεγγίσει τα ποιήματα.
Το βιβλίο περιλαμβάνει έντεκα «μποτίλιες»-μελέτες ή σχόλια σε γνωστά ποιήματα του Σεφέρη, όπως «Piazza San Nicolò», «Έγκωμη», «Ελένη», «Λυκόπετρα», Μυθιστόρημα ΙΣΤ΄, «Ωραίο φθινοπωρινό πρωί», «Κίχλη», «Κυριακή», και το «Επίμετρο».
Στο πολύ ενδιαφέρον «Επίμετρο» ο συγγραφέας αποκαθιστά την προσωπικότητα της ελληνίστριας καθηγήτριας Rae Dalven (Εβραίας που γεννήθηκε στην Πρέβεζα το 1904, μετανάστευσε σε ηλικία πέντε ετών στην Αμερική και πέθανε το 1992), της οποίας την προσφορά απαξιώνουν ο Κατσίμπαλης και ο Σεφέρης στη μεταξύ τους αλληλογραφία. Η συγκεκριμένη καθηγήτρια, όμως, έτρεφε μεγάλη αγάπη για την ελληνική ποίηση και είχε μεταφράσει όλο το corpus του Καβάφη καθώς και πολλά από τα «Αποκηρυγμένα». Τον καιρό του Εμφυλίου στην Ελλάδα, εκείνη μετέφρασε και δημοσίευσε ελληνική ποίηση. Ανάμεσα στις μεταφράσεις της περιλαμβάνονται το Πνευματικό Εμβατήριο του Σικελιανού, η Στέρνα του Σεφέρη, η «Τρελή ροδιά» του Ελύτη, η Εαρινή Συμφωνία και η Τέταρτη Διάσταση του Ρίτσου. Τη δεκαετία του ’50 άρχισε διαλέξεις σε πανεπιστήμια για τη διάδοση της ελληνικής ποίησης, την οποία έφερε σε επαφή με το αμερικανικό κοινό. Οι μεταφράσεις της είχαν επαινεθεί και από τον Ώντεν και από τον Φόρστερ. Για την προσφορά της το Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών του New York University απονέμει βραβείο με το όνομά της στους αριστούχους των Νεοελληνικών Σπουδών.
Ο Παναγιώτου θα διαβάσει βιβλία και δημοσιεύματα σχετικά με τον Σεφέρη και από εκεί θα αντλήσει πληροφορίες για τις δικές του μελέτες. Πρωτίστως βεβαίως θα διαβάσει τα ποιητικά κείμενα, αλλά και τις Δοκιμές, τις Μέρες, την Αλληλογραφία, διάφορα σημειώματα και ό,τι άλλο θα διευκολύνει την απόπειρά του. Θα επικαλεστεί επίσης τα αρχαία κείμενα, καθώς και τα έργα άλλων νεότερων ποιητών με τους οποίους ο Σεφέρης συνομιλεί.
Ο ίδιος ο Σεφέρης διαχωρίζει τον ποιητή από το ποιητικό υποκείμενο επειδή τα πρόσωπα και τα πράγματα τροποποιούνται και εμφανίζονται στα ποιήματα όχι όπως είναι αλλά μεταμφιεσμένα τόσο που δεν μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε. Κι εδώ είναι που η ποιητική σύνθεση μοιάζει με τη δημιουργία των ονείρων.
Ενδιαφέρον ιδιαίτερο έχει το κείμενο με τον τίτλο «Σεφερική Ποιητική και Ονειροπλασία», όπου μιλάει για το όνειρο και τη σημασία του στη δημιουργία. Ο ίδιος ο Σεφέρης διαχωρίζει τον ποιητή από το ποιητικό υποκείμενο επειδή τα πρόσωπα και τα πράγματα τροποποιούνται και εμφανίζονται στα ποιήματα όχι όπως είναι αλλά μεταμφιεσμένα τόσο που δεν μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε. Κι εδώ είναι που η ποιητική σύνθεση μοιάζει με τη δημιουργία των ονείρων. Τα βιβλία που βρέθηκαν στη βιβλιοθήκη του ποιητή δείχνουν πως είχε μελετήσει και Φρόυντ και Γιουνγκ. Τη σημασία του ονείρου στη σεφερική δημιουργία θα επισημάνει ο μελετητής στα ποιήματα «Κίχλη» και «Piazza San Nicolò», όπου η λειτουργία του υποσυνειδήτου έχει μεγάλη σημασία και όπου θα προσπαθήσει να μπει στο ρόλο του ερμηνευτή των ονείρων για να διαλευκάνει τα σκοτεινά σημεία, δημιουργώντας και πάλι την εντύπωση πως είναι πολλές οι ψηφίδες που μας διαφεύγουν και δεν αρκεί ούτε «ένα ποτήρι μελάνι» για να καταγραφούν όλα εκείνα που μας έχουν απασχολήσει. Το βιβλίο περιέχει ακόμα εικόνες, ευρετήριο ονομάτων και ευρετήριο τίτλων των σεφερικών έργων.
Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα εμπειρία ανάγνωσης, η οποία θα κεντρίσει τους θαυμαστές του Έλληνα ποιητή και ιδιαιτέρως εκείνους που έχουν ασχοληθεί με το έργο του.
Μποτίλια στο πέλαγο
Κείμενα για την ποίηση του Γιώργου Σεφέρη
Γιώργος Δ. Παναγιώτου
Κίχλη
292 σελ.
ISBN 978-618-5004-33-0
Τιμή: € 16,00