Με τον τίτλο Διά την διανοητικήν εξύψωσιν του λαού και τον περιγραφικό υπότιτλο Η απόπειρα ίδρυσης Εθνικού Θεάτρου στις απαρχές της πρώτης βενιζελικής κυβέρνησης, ο Αντώνης Γλυτζουρής, αναπληρωτής καθηγητής της Ιστορίας του Νεοελληνικού και Ευρωπαϊκού Θεάτρου του Τμήματος Θεάτρου του ΑΠΘ, καταγράφει και παρουσιάζει στο μελέτημά του άγνωστες πτυχές της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου, όπως αυτές προέκυψαν από την αρχειακή έρευνα που πραγματοποίησε ο ίδιος στο Αρχείο Βενιζέλου του Μουσείου Μπενάκη. Προσεγγίζει αυτήν τη μέχρι σήμερα terra incognita της ιστορίας του θεάτρου με αντικειμενικότητα ως προς την ερμηνεία των πηγών, νηφαλιότητα ως προς την αποτίμηση των πολιτικών ζυμώσεων και κριτική σκέψη ως προς το αποτέλεσμα της προσπάθειας. Η γλώσσα του μελετήματος είναι εύληπτη, ώστε να απευθύνεται στον μέσο αναγνώστη, και ταυτοχρόνως οι υποσημειώσεις του είναι τόσο ενημερωμένες βιβλιογραφικά ώστε να καλύπτουν ερευνητικά τον απαιτητικό μελετητή.

Μέσα από το μελέτημα παρουσιάζονται οι ενέργειες κατά την περίοδο 1911-1914 με σκοπό την ίδρυση Εθνικού Θεάτρου στην Ελλάδα και γνώμονα τη θεατρική διαπαιδαγώγηση του ελληνικού λαού και την επιμόρφωση της κοινωνίας σε ζητήματα τέχνης.

Μέσα από το μελέτημα παρουσιάζονται οι ενέργειες κατά την περίοδο 1911-1914 με σκοπό την ίδρυση Εθνικού Θεάτρου στην Ελλάδα και γνώμονα τη θεατρική διαπαιδαγώγηση του ελληνικού λαού και την επιμόρφωση της κοινωνίας σε ζητήματα τέχνης. Και μπορεί η ιδρυτική πράξη για το Εθνικό Θέατρο να μη συμπεριλήφθηκε τελικά στους νέους νόμους που ψηφίστηκαν από την κυβέρνηση Βενιζέλου το 1911, αλλά τουλάχιστον μέσω της παρούσας έκδοσης παρακολουθούμε τις τοποθετήσεις των λογίων της εποχής στον Τύπο και τις απόψεις τους επί του θέματος, καθώς και τις παρασκηνιακές ενέργειες και εξελίξεις ως προς την υλοποίηση της προσπάθειας. Στις σελίδες του μελετήματος παρουσιάζονται οι ζυμώσεις για την επιλογή του προσώπου που θα αναλάμβανε τη διεύθυνση του νέου φορέα και σκιαγραφούνται τα προβλήματα στέγασης και χρηματοδότησης του υπό ίδρυση θεάτρου. Γίνεται μάλιστα αντιληπτό πως, επειδή ακριβώς επρόκειτο για καινοφανή προσπάθεια, ο σχεδιασμός που έγινε έλαβε υπόψη τις προοπτικές βιωσιμότητας ενός τέτοιου φορέα βάσει αριθμητικών υπολογισμών. Η μελέτη παρουσιάζει με αντικειμενικότητα τις αντιδράσεις των «μαλλιαριστών» του «Νουμά», που εναντιώνονταν στο θέατρο των καθαρευουσιάνων, ενώ παρατίθενται τα επιχειρήματα όλων των τάσεων αναφορικά με το αν ο σχεδιασμός του νέου θεάτρου θα είχε καλλιτεχνικό, εθνικό ή λαϊκό προσανατολισμό. Η ύπαρξη ενός Εθνικού Θεάτρου θα σηματοδοτούσε τη διαμόρφωση ενός αστικού κοινού έναντι της υπάρχουσας αριστοκρατικής ελίτ, και επιπλέον την ανάπτυξη ενός κρατικού καλλιτεχνικού οργανισμού στην πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Μέσα από τις σελίδες αναδύονται οι μορφές προσωπικοτήτων μεγάλου εκτοπίσματος που ενεπλάκησαν στο θέμα: Παλαμάς, Νιρβάνας, Ξενόπουλος, Μελάς, Συναδινός, Οικονόμου, Χριστομάνος, Χατζόπουλος, Βλάχος κ.ά.

Ο Γλυτζουρής είναι ξεκάθαρα αντικειμενικός στην παρουσίαση του θέματος, και ως εκ τούτου δίνει απολύτως νόμιμα τη δική του ερμηνεία. Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Όπως φαίνεται, όμως, μια χώρα ολοκληρωτικά σχεδόν βυθισμένη σε αλυτρωτικά οράματα αλλά διχασμένη ανάμεσα στο δράμα και το θέατρο, ανάμεσα στον αισθητισμό και τον λαϊκισμό, μια χώρα διχασμένη, πολιτικά, γλωσσικά και σε λίγο εθνικά, δεν ήταν δυνατόν να δημιουργήσει εθνικό θέατρο» (σ. 108).

Δεν ακυρώνει, ωστόσο, τις όποιες ενέργειες έγιναν προς την κατεύθυνση αυτή· απεναντίας, μέσα από το μελέτημα διαφαίνεται το θετικό στοιχείο του όλου εγχειρήματος. Μπορεί η ίδρυση ενός Εθνικού Θεάτρου να μην καρποφόρησε κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, αλλά ενεργοποίησε τις δημιουργικές δυνάμεις του τόπου και έθεσε τις βάσεις ώστε να υλοποιηθεί η ιδέα στη νέα, ωριμότερη εποχή που έμελλε να ανατείλει μερικά χρόνια αργότερα.

O Αντώνης Γλυτζουρής προσεγγίζει αυτήν τη μέχρι σήμερα terra incognita της ιστορίας του θεάτρου με αντικειμενικότητα ως προς την ερμηνεία των πηγών, νηφαλιότητα ως προς την αποτίμηση των πολιτικών ζυμώσεων και κριτική σκέψη ως προς το αποτέλεσμα της προσπάθειας.  
 

Σε μορφή παραρτήματος στην έκδοση παρατίθενται τα 7 τεκμήρια του Αρχείου Βενιζέλου του Μουσείου Μπενάκη που χρησιμοποιήθηκαν από τον Γλυτζουρή στη συγγραφή του μελετήματος, όχι μόνο μεταγραμμένα αλλά και σχολιασμένα. Πρόκειται για δύο πολυσέλιδες εκθέσεις τις οποίες απευθύνουν ο Νικόλαος Ποριώτης και ο Νίκος Καζαντζάκης στον Ελευθέριο Βενιζέλο, δύο ακόμη επιστολές του Νικόλαου Ποριώτη και ένα υπόμνημα του Πολύβιου Δημητρακόπουλου, όλα προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ένα ανυπόγραφο Προσχέδιο Νόμου και, τέλος, μια ανυπόγραφη έκθεση για την αξιοποίηση του Βασιλικού Θεάτρου από την κυβέρνηση. Η έκδοση ολοκληρώνεται με την παράθεση της σχετικής με το θέμα βιβλιογραφίας και ένα ευρετήριο ονομάτων.

Διά την διανοητικήν εξύψωσιν του λαού
Η απόπειρα ίδρυσης Εθνικού Θεάτρου στις απαρχές της πρώτης βενιζελικής κυβέρνησης
Αντώνης Γλυτζουρής
Eπιμέλεια σειράς: Θόδωρος Χατζηπανταζής
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
206 σελ.
ISBN 978-960-524-442-2
Τιμή: €12,00

Twitter