Γιάννης Μ. Γρυντάκης: «Τζώρτζης Πάντιμος - Ένας διαφορετικός νοτάριος»
Να και μια έκπληξη στα εκδοτικά μας πράγματα, η οποία κινείται πέρα από τα λογοτεχνικά ή τα επιστημονικά, όπως τα ξέρουμε, τα επικαιρικά και γενικώς τα βιβλία με εμπορικό ενδιαφέρον. Οι Νοτάριοι. Θέμα επιστημονικής έρευνας.
Το υλικό που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας, Γιάννης Μ. Γρυντάκης βρέθηκε στα Κρατικά Αρχεία της Βενετίας, στη σειρά Νοτάριοι του Βασιλείου της Κρήτης (Notai del regno di Candia). Όπως μας πληροφορεί ο συγγραφέας, διασώθηκαν από όλη την Κρήτη 300 Πρωτόκολλα και εφτά μόνο, αν και ο συγγραφέας υποστηρίζει πως είναι περισσότερα, από το Ρέθυμνο. Για τον καθένα τους Νοτάριους παρατίθεται σύντομο σημείωμα (όνομα, έδρα, περίοδος δράσης, γλώσσα στην οποία συντάσσει τα πρωτόκολλα και κατάσταση του εγγράφου).
Κατ’ αρχάς η ονομάτων επίσκεψις. Νοτάριος είναι ο συμβολαιογράφος. Με άλλα λόγια είναι αυτός που κρατάει στα κιτάπια του τα μυστικά, όσων μπαίνουν στο σπίτι του ή μπαίνει εκείνος στα σπίτια τους. Και για τη συγκεκριμένη περίσταση, την περίσταση που αφορά στον Τζώρτζη Πάντιμο και τους ομολόγους του, πολλές φορές «στο σπίτι εμένα του νοταρίου», «στο σπίτι που κατοικώ εγώ» ή σε άλλα σπίτια, μοναστήρια, καταστήματα. Ο Πάντιμος είναι νοτάριος στη Βενετοκρατούμενη Κρήτη και συγκεκριμένα στο Ρέθυμνο, κατά την περίοδο 1613-1642, διάστημα που καλύπτει μια πλήρη καριέρα 29 χρόνων.
Εκείνο που εν τέλει προκύπτει μέσα από τα νοταριακά έγγραφα είναι ο πολιτισμός μιας εποχής, η οικονομική κατάσταση, οι εμπορικές, κοινωνικές και οικογενειακές σχέσεις, η ηθική και η αξιοπρέπεια ενός κόσμου, ο σεβασμός στους κανόνες, η τήρηση των συμφωνιών, η παραδοχή, ο συναισθηματικός κόσμος, τα ήθη και τα έθιμα.
Σε ό,τι αφορά στο γάμο, για παράδειγμα, οι γονείς αποφασίζουν και ενώπιον του νοταρίου, εξασφαλίζουν το μέλλον των παιδιών του ένθεν και ένθεν, περιγράφοντας λεπτομερώς τα δώρα, την προίκα και τις άλλες προσφορές, έτσι ώστε να μην αμφισβητείται από κανένα. Από το είδος της προίκας ή των δώρων προκύπτουν πληροφορίες για τη ζωή, τους ανθρώπους, την κοινωνία εν γένει, τον πλούτο ή τη δυστυχία, την άνεση ή την ανάγκη, την εξυπηρέτηση ή την εκμετάλλευση, τους τίτλους ευγενείας, την παιδεία. Εδώ αξίζει να μνημονευτεί πως η πόλη του Ρεθύμνου, 8.000 κατοίκων, εκείνη την εποχή είχε 50 διδάκτορες, γεγονός που της αποδίδει τον τίτλο της πόλης των Γραμμάτων. Κάτι επίσης αξιόλογο είναι ότι οι νοτάριοι είχαν, κατά κάποιον τρόπο, ειδικότητα. Ο Πάντιμος π.χ. ήταν ο προτιμώμενος για τις αγοραπωλησίες. Οπωσδήποτε έκανε και άλλα.
Το συγκεκριμένο βιβλίο, πέρα από όσα ενδιαφέροντα αναφέραμε, έχει και μία άλλη αρετή η οποία δεν περιλαμβάνεται καθόλου στις προθέσεις του συγγραφέα, προκύπτει όμως από το θέμα του, και εξηγούμαι. Κάθε συμβόλαιο ανοίγει και ένα παράθυρο στο χώρο και στο χρόνο της εποχής του, το οποίο φαντάζει σαν σκηνικό θεατρικής παράστασης, με τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα – πρωταγωνιστές γύρω από ένα τραπέζι, όπου γίνονται οι συμφωνίες και μπαίνουν οι υπογραφές. Τα ονόματα των συμβαλλομένων πέραν του ότι μεταφέρουν κάτι από τη μουσικότητα της λέξης τους, μεταφέρουν πολύ από το άρωμα των ηρώων της λογοτεχνίας, της όπερας και του θεάτρου: Μπάρτολο (Ο κουρέας της Σεβίλλης), Πανταλόν (από όπερα του Μότσαρτ), Βερνάρδος, Τζώρτζης, Τζουάννε, Γιακουμής, Ανιέζα, Μαρούλα. Φρατζεσκίνα, Ντι Ρόση και άλλα. Αλλά και το ζουμ στην περιγραφή των κοσμημάτων, φορεμάτων, υφασμάτων, μας παρασύρει στους χώρους των πινάκων αναγεννησιακής ζωγραφικής, από όπου και ο πίνακας που κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου.
Η πρώτη και σχεδόν στερεότυπη φράση, όπως «Στις 20 Ιουνίου 1620, στο Ρέθυμνο, στο σπίτι που κατοικεί ο Αυρήλιος Ρόκκος, διοικητής στις ορντινάτσες του Ρεθύμνου και της περιοχής του», έχει τη δομή και τη διατύπωση μιας χωροχρονικής πληροφορίας και όχι μόνον, συνηθισμένης στα θεατρικά έργα, κατατοπιστική για τον θεατή ή τον αναγνώστη. Η ανάγνωση, με τη σειρά της, αποτελεί τελεστικό λόγο, ο οποίος επισφραγίζεται από την παρουσία του ιερέα, αλλά κυρίως από την αναφορά στο όνομα του Θεού, της Παναγίας ή άλλων αγίων. Αυτά στον κλειστό χώρο, γιατί το συμβόλαιο, πέρα από τον κλειστό χώρο, στον οποίο λαμβάνει χώρα η συμβολαιογραφική πράξη, με την αναφορά σε κτήματα, αμπέλια, σπίτια, χωριά και τοπωνύμια, ανοίγεται σε εξωτερικά πλάνα. Ακούγονται ξεχασμένα ονόματα, αναφέρονται τόποι και τοποθεσίες με τα παλαιά τους ονόματα, αναβιώνουν ιστορικές μνήμες, αναγεννιούνται παλιά συναισθήματα. Και έτσι ενώ, πρόκειται για κάτι αντικειμενικά ψυχρό, το διάβασμα του συγκεκριμένου βιβλίου προσφέρει στον αναγνώστη μέγεθος, ηδυσμένο λόγο και ηδονή άλλης ποιότητας. Και επειδή, πληροφορητικό και ενδιαφέρον είναι το απρόσμενο, το συγκεκριμένο βιβλίο καταθέτει τα δικά του «υπέρπυρα», «σόλδια», «τσεκίνια» (για να αναφέρω μερικές μόνο από τις πολλές νομισματικές μονάδες) στην τράπεζα του γλωσσικού θησαυρού μιας εποχής που χώνεψε η ιστορία.
Να αναφέρουμε ότι η απόδοση στα ελληνικά των βενετικών συμβολαίων έγινε από τον ίδιο το συγγραφέα, που με το δικό του ύφος, με επιστημονικό αλλά και με συναισθηματικό τρόπο, συνέβαλε στο κέντρισμα της ιστορικής μας μνήμης.
Τζώρτζης Πάντιμος - Ένας διαφορετικός νοτάριος
Πρωτόκολλο 1613-1642
Γιάννης Μ. Γρυντάκης
Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Ρεθύμνου
479 σελ.
