Roderick Beaton: «Ο πόλεμος του Μπάιρον»
Δύο σπουδαίοι Άγγλοι συναντώνται σε ελληνικό έδαφος. Ο ένας είναι ο Roderick Beaton, γνωστός ελληνιστής. Τα βιβλία του βρίσκονται στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων μας, στις δημόσιες βιβλιοθήκες και στις ιδιωτικές τις δικές μας. Ο άλλος είναι ο Τζορτζ Γκόρντον Νόελ Μπάιρον, ο Λόρδος Βύρων για μας τους Έλληνες, του οποίου το αριστούργημα δεν είναι τόσο το ποιητικό του έργο, όσο η ζωή και ο θάνατός του στο Μεσολόγγι. Στο ποίημά του «Σήμερα έκλεισα τα 36 μου χρόνια» (γραμμένο στο Μεσολόγγι, 22 Ιανουαρίου 1824), γράφει: «Εδώ ’ναι ο τόπος όπου ο θάνατος έχει τιμή:/Εμπρός στη μάχη ρίξου ευθύς,/να παραδόσεις την πνοή» (μετ. Βασίλης Ρώτας). Ο Μπάιρον ήρθε στο Μεσολόγγι, για να πολεμήσει, φέρνοντας μαζί του στρατό, φάρμακα, εφόδια και χρήματα. Η ευαίσθητη υγεία του όμως, δεν άντεξε στο ανθυγιεινό κλίμα. Το χαμό του θρήνησε ολόκληρο το Έθνος μας και ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός τον θρήνησε στην «Ωδή εις τον θάνατον του Λόρδου Μπάυρον», η οποία αρχίζει με τους στίχους: «Λευτεριά για λίγο πάψε / να χτυπάς με το σπαθί,/ τώρα σίμωσε και κλάψε / εις του Μπάυρον το κορμί». Μια περιοχή της Αθήνας, στους πρόποδες του Υμηττού, ο Βύρωνας, κι ένα άγαλμα, στη συμβολή της Λεωφόρου Αμαλίας με τη Βασιλίσσης Όλγας, δείχνουν την ευγνωμοσύνη της Ελλάδας προς τον μεγάλο Άγγλο ρομαντικό ποιητή. Διακόσια χρόνια κοντεύουν και ο μύθος του Μπάιρον δεν έχει σκιαστεί καθόλου.
Το αξιοσημείωτο επίτευγμα του Μπάιρον ήταν να επινοήσει και να επανεπινοήσει τον εαυτό του. Πρώτον ως Τσάιλντ Χάρολντ και δεύτερον ως «Νέος Προμηθέας του νέου Ανθρώπου», και η Ελλάδα ήταν ο τόπος που θα γινόταν η τελική του μεταμόρφωσή σε δημόσιο άνδρα και πολιτικό ηγέτη.
Το πρώτο μέρος του βιβλίου ασχολείται με τον Μπάιρον πριν από το 1823. Ο συγγραφέας προσπαθεί να χαρτογραφήσει «την απρόβλεπτη πρόοδο ενός εκρηκτικού πνεύματος» και «να κατανοήσει την καταγωγή και την αιτία της δέσμευσης του Μπάιρον στην ελληνική υπόθεση το καλοκαίρι του 1823 – μια δέσμευση που ποτέ δεν αιτιολογήθηκε πραγματικά, αλλά ήταν ολόθερμη». Το δεύτερο μέρος του βιβλίου παρακολουθεί την εξέλιξη της Ιστορίας για να δείξει πώς ο Μπάιρον διασταυρώθηκε με τους επαναστατημένους Έλληνες και πώς αυτή η «διασημότητα» με το παράδειγμα και το κύρος της συνέβαλε στη διεθνοποίηση του ελληνικού αγώνα της ανεξαρτησίας.
Το πρώτο μέρος, λοιπόν, αφορά το «Grand Tour» στη Μεσόγειο, 1809-1811. Το ταξίδι, από τη Μάλτα στα Ιωάννινα, από εκεί στην Πάτρα, στο Αίγιο, στην Αθήνα, στη μικρασιατική παραλία στην Έφεσο, στην Τροία, στην Κωνσταντινούπολη και πάλι στην Αθήνα, πρόσφερε στον Μπάιρον συγκλονιστικές εμπειρίες. Του προκαλούν έκπληξη η χώρα με το πρωτόγονο, καινοφανές τοπίο, τα θλιβερά ερείπια, οι παράξενοι άνθρωποι. Του φέρνουν αηδία οι θηριωδίες του Αλή Πασά, στον οποίο θα «διαβίβαζε τον χαιρετισμό της Αυτού Μεγαλειότητος». Στο Αίγιο γνώρισε τον Λόντο που του μίλησε για τον Κοραή και τον Ρήγα. Δεν είχε ακούσει ποτέ ούτε για τον ένα ούτε για τον άλλο, δεν ήξερε το έργο τους, δεν κατάλαβε πώς συνέλαβαν και εκτέλεσαν τον Βελεστινλή. Στην Αθήνα η χήρα Μακρή προσπάθησε να του πουλήσει τη δωδεκάχρονη κόρη της. Τον θλίβει η «χώρα των χαμένων θεών και θεόμορφων ανθρώπων», τα ρημαγμένα αρχαία μνημεία, δεμένα με το θάνατο και τη φθορά του ανθρώπου. Δεν επισκέφτηκε αρχαιότητες. Τον Παρθενώνα τον είδε από τους στύλους του Ολυμπίου Διός, καθισμένος σε μια κολώνα. Δεν μπορούσε, λόγω της αναπηρίας του, να περπατήσει. Μόνο ίππευε. Ελεεινολογεί τον Έλγιν που ήταν ικανός να «βεβηλώσει κάθε θλιβερό βωμό» και είχε διαπράξει «ιεροσυλία» και «σκύλευση νεκρών». «Ο φίλος μου ο Χομπχάους ορνιθοσκαλίζει ασταμάτητα» έλεγε, αλλά και ο ίδιος «ορνοθσκάλιζε», μόνο που δεν έδειχνε στον Χομπχάους τα ορνιθοσκαλίσματά του. Τον πληγώνει η απουσία στην Έφεσο και την Τροία, όμως εκεί ακόμα δεν έχουν γίνει οι ανασκαφές. Ωστόσο, σαν ήρωας αρχαίου μύθου, πέρασε τον Ελλήσποντο κολυμπώντας από την ασιατική στην ευρωπαϊκή ακτή, «για τη δόξα», σαν να επαναλάμβανε αυτό που είχε κάνει ο Λέανδρος, «για έρωτα», από τη Σηστό στην Άβυδο, για να συναντήσει την Ηρώ. Επιστρέφει πάλι στην Αθήνα και από εκεί στην Αγγλία, όπου οι εμπειρίες του «Grand Tour» θα αποτυπωθούν στο ποίημα «Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ».
Όμως, ποιος θα έγραφε αν είχε κάτι καλύτερο να κάνει;
Παρασκευή 16 Ιουλίου 1823, ένα αγγλικό μπρίκι, το Hercules, απέπλευσε από το λιμάνι της Γένουας. Επέβαιναν ένας λόρδος και διάσημος συγγραφέας του καιρού του, ένας τυχοδιώκτης από την Κορνουάλη, ένας Ιταλός κόμης, ένας Έλληνας ευγενής, ένας γιατρός, ένας γραμματέας και πέντε-έξι υπηρέτες, πέντε άλογα, δύο σκυλιά. Έφεραν μαζί τους πάρα πολλά χρήματα και χρεόγραφα. Προορισμός η Ελλάδα, όπου η επανάσταση εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε ξεσπάσει πριν δυο χρόνια, αλλά κανείς δεν ήξερε τίποτα• ούτε ποιος είναι ο αρχηγός ούτε πώς διεξάγεται ο αγώνας. Για τον λόρδο ακούγεται πως είναι «τρελός, κακός, επικίνδυνος να τον γνωρίζεις». Ωστόσο, η φήμη του έχει φτάσει ως την Αμερική και έχει πάρει επαινετική επιστολή από τον Γκαίτε, τον πιο σεβαστό και μεγάλο διανοούμενο του αιώνα. Τι ήταν αυτό, επομένως, που έκανε τον Μπάιρον στα τριάντα πέντε του χρόνια να εγκαταλείψει την άνεσή του και να έρθει στην Ελλάδα; Τι αντίκτυπο είχε ο ερχομός του στην εξέλιξη της σύγχρονης Ιστορίας της; Και ποια η σημασία όλων αυτών σήμερα;
Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά συνθέτουν μια συναρπαστική ιστορία που δεν έχει ποτέ ειπωθεί και ας έχουν γραφτεί περισσότερες από διακόσιες βιογραφίες του Μπάιρον. Γιατί από επιστολές και καταγεγραμμένες συνομιλίες με πρόσωπα, που ποτέ δεν είχαν συνδυαστεί, έρχεται στο φως το πώς έγινε η στροφή από τη ρομαντική ποιητική επαναστατικότητα στην πολιτική δράση υπέρ της Επανάστασης της Ελλάδας.
Η μελέτη του Μπίτον ανανεώνει και φρεσκάρει τη μνήμη και, όπως λέει ο ίδιος, αποκαθιστά ανακρίβειες, βλέπει με νέα ματιά το θέμα και ρίχνει φως στη ρίζα της σημερινής οικονομικής κρίσης, η οποία εμφανίζεται με τις τεταμένες σχέσεις Ελλάδας - Ευρώπης τότε όπως και τώρα.
Το αξιοσημείωτο επίτευγμα του Μπάιρον ήταν να επινοήσει και να επανεπινοήσει τον εαυτό του. Πρώτον ως Τσάιλντ Χάρολντ και δεύτερον ως «Νέος Προμηθέας του νέου Ανθρώπου», και η Ελλάδα ήταν ο τόπος που θα γινόταν η τελική του μεταμόρφωσή σε δημόσιο άνδρα και πολιτικό ηγέτη. Στη μεταμόρφωση αυτή δεν ήταν μόνος. Πίσω του βρισκόταν ο Π. Μπ. Σέλεϊ που τον παρότρυνε, και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, του οποίου ο ρόλος δεν έχει ακόμα ερευνηθεί πλήρως. Πάντως ο Μπάιρον είναι ο νέος Προμηθέας με του οποίου την επίδραση η Ευρώπη, μαζί και η Ελλάδα, έγινε σύγχρονη.
Η μελέτη του Μπίτον ανανεώνει και φρεσκάρει τη μνήμη και, όπως λέει ο ίδιος, αποκαθιστά ανακρίβειες, βλέπει με νέα ματιά το θέμα και ρίχνει φως στη ρίζα της σημερινής οικονομικής κρίσης, η οποία εμφανίζεται με τις τεταμένες σχέσεις Ελλάδας - Ευρώπης τότε όπως και τώρα. Το βιβλίο είναι εξαιρετικό σαν αφήγηση. Δεν σου επιτρέπει να το εγκαταλείψεις ούτε για λίγο, σε διεκδικεί με την πολύ ωραία μετάφραση της Κατερίνας Σχινά, τις συναρπαστικές πληροφορίες, και στα μεγάλα και στα μικρά.
Ο πόλεμος του Μπάιρον
Ρομαντική εξέγερση, ελληνική επανάσταση
Roderick Beaton
Μετάφραση Κατερίνα Σχινά
Πατάκης
509 σελ.
ISBN 978-960-16-5814-8
Τιμή: €19,90
