Το 1797, με την άφιξη των Δημοκρατικών Γάλλων στα Επτάνησα, έληξε η μακραίωνη περίοδος βενετικής κυριαρχίας που είχε διαμορφώσει το πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό αλλά και πολιτισμικό περιβάλλον σε αυτό το δυτικό άκρο του Ελληνισμού. Η περίοδος γαλλικής παρουσίας που ακολούθησε, αν και σύντομη, ήταν αρκετή για να διαρρήξει αρκετές συνέχειες του παρελθόντος, εισάγοντας σημαντικές αλλαγές στα πεδία τόσο της πολιτικής, κοινωνικής και διοικητικής οργάνωσης όσο και των νοοτροπιών και του πολιτισμού. Καθίστατο με τον τρόπο αυτό μια πραγματική τομή και όχι ένα ακόμα επεισόδιο στην εναλλαγή ξένων κυριάρχων στα νησιά.

Αυτήν την ιστορική τομή προσεγγίζει η μελέτη του καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας, Γιώργου Ανδρειωμένου, με τίτλο Η «Μασσαλιώτιδα» στα Επτάνησα: Ξαναδιαβάζοντας τους «προσολωμικούς» ποιητές, γεφυρώνοντας την οπτική του φιλολόγου με τα desiderata ενός ιστορικού και προσεγγίζοντας με πρωτότυπο τρόπο την ονομαζόμενη «προσολωμική» ποίηση του τέλους του 18ου και αρχών του 19ου αιώνα. Ο συγγραφέας, συνδέοντας συγκεκριμένα δείγματά της με τη διάδοση και τα εκφραστικά μέσα των γαλλικών επαναστατικών ιδεών, προτείνει το σχήμα της «μεταφοράς» της επανάστασης με πεδίο εφαρμογής την επτανησιακή ποιητική παραγωγή. Με το θέμα είχε ασχοληθεί και κατά το παρελθόν· μάλιστα, μια πρώτη μορφή της μελέτης του έχει ήδη δημοσιευτεί σε περιοδικό επτανησιακών σπουδών. Στην παρούσα έκδοση, όμως, η μελέτη συνοδεύεται και από ένα εξαιρετικά χρήσιμο και χρηστικό παράρτημα στο οποίο ανθολογούνται εκείνα τα ποιητικά έργα που χρησιμοποιούνται από τον συγγραφέα και εντάσσονται στην προαναφερθείσα ερμηνεία του. Δεν πρόκειται λοιπόν για ένα ανθολόγιο με την παραδοσιακή, φιλολογική θα τολμούσα να πω, έννοια του όρου, αλλά περισσότερο για ένα τεκμηριωτικό παράρτημα, με τη μορφή της έκδοσης ή της επανέκδοσης πηγών που θα περιμέναμε να συνοδεύει μιαν ιστορική μελέτη.

Το ότι ξεκινά η προσέγγιση της μελέτης στο παρόν σημείωμα κάπως «ανορθόδοξα», δηλαδή από το παράρτημα και όχι από την αρχή της, υπήρξε εσκεμμένη επιλογή, καθώς θέλει να υπογραμμίσει την οπτική του συγγραφέα, τουλάχιστον όπως την αντιλαμβάνεται ο γράφων, που δεν έχει καμιά σχέση με την ιστορία της λογοτεχνίας αλλά τα ενδιαφέροντά του κινούνται στον χώρο της ιστορίας. Το έργο του Γ. Ανδρειωμένου φανερώνει αντίστοιχες ευαισθησίες, καθώς της πραγμάτευσης τού κυρίως θέματός του προτάσσει δύο εισαγωγικά κεφάλαια με αναφορές στην περίοδο της βενετοκρατίας και της κατάλυσής της με την άφιξη των Γάλλων.

Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια επισκόπηση της βενετικής κυριαρχίας και των ειδικών συνθηκών που αναπτύχθηκαν στις νησιωτικές τοπικές κοινωνίες.

Στο δεύτερο κεφάλαιο η γαλλική παρουσία εντάσσεται μέσα στις διεθνείς συγκυρίες που διαμόρφωσε στην Ευρώπη η Γαλλική Επανάσταση στα τέλη του 18ου αιώνα και καταγράφονται οι πολιτικοί χειρισμοί του Βοναπάρτη και οι ενέργειες των συνεργατών του που ανέλαβαν το έργο της ομαλής μετάβασης των Επτανήσων στη νέα πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα. Παράλληλα, όπως δηλώνει και ο εύγλωττος υπότιτλος του κεφαλαίου («από τον ενθουσιασμό στην απογοήτευση»), σκιαγραφούνται τα ποικίλα συναισθήματα και οι πολιτικές τοποθετήσεις των διαφόρων κοινωνικών ομάδων απέναντι στις αλλαγές που συντελέστηκαν. Είτε πρόκειται όμως για ενθουσιασμό ή απογοήτευση, είτε για πολιτική σύμπλευση ή αντίδραση, γεγονός είναι ότι η παρουσία των Γάλλων επηρέασε το σύνολο των κοινωνικών ομάδων και άλλαξε οριστικά κάθε έκφανση της δημόσιας ζωής στα νησιά.

Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για «μεταφορά» της Γαλλικής Επανάστασης, καθώς οι αλλαγές που έφεραν οι Γάλλοι συνδέονται με πρακτικές που ήδη είχαν υιοθετηθεί από τις επαναστατικές κυβερνήσεις στη Γαλλία. Για την τεκμηρίωση αυτής της σύνδεσης αναφέρονται τέσσερα χαρακτηριστικά παραδείγματα. Πιο συγκεκριμένα, η επιλογή της απλής ελληνικής ως γλώσσας της διοίκησης στις δημόσιες ανακοινώσεις της, η εισαγωγή του επαναστατικού ημερολογίου, η καθιέρωση αντίστοιχων εορτών με αυτές που πραγματοποιούνταν στη Γαλλία, και τέλος, η διάδοση τραγουδιών και μελωδιών που χρησιμοποιούνταν εξίσου τόσο από τους οπαδούς όσο και από τους πολέμιους της επανάστασης. Και για τις τέσσερις παραπάνω περιπτώσεις υπογραμμίζονται οι ομοιότητες του γαλλικού προτύπου με τις επτανησιακές εφαρμογές του και αιτιολογούνται οι πολιτικές τους στοχεύσεις.

Η επισήμανση της ιστορικής πραγματικότητας του έντονου και διευρυμένου αντίκτυπου της Γαλλικής Επανάστασης στον δημόσιο επτανησιακό βίο είναι αυτή που οδηγεί τον συγγραφέα στην αναζήτηση αντίστοιχων ενδείξεων και στη λογοτεχνία. Γι’ αυτό και στο τέταρτο κεφάλαιο επικεντρώνει την προσοχή του σε μια σειρά συγκεκριμένων ποιητικών συνθέσεων στις οποίες μπορούν να ανιχνευθούν οι πολιτικές και κοινωνικές συγκυρίες της εποχής. Τόσο σε επίπεδο μορφής, όσο κυρίως σε επίπεδο περιεχομένου αλλά και πολιτικής στόχευσης, τα έργα αυτά δείχνουν πόσο επηρεάστηκαν από τη γαλλική παρουσία. Ο Μαρτελάος, για τον οποίον μαρτυρείται η λόγια παραγωγή του, επιλέγει την απλή γλώσσα για τις ποιητικές του συνθέσεις με στόχο να εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη δυνατή απήχηση στο ευρύ κοινό. Η συνειδητή αυτή επιλογή καταδεικνύει ότι η ποίησή του συνδέεται με τις ανάγκες και τους στόχους εκείνων των κοινωνικών δυνάμεων που απελευθερώθηκαν και αναδείχτηκαν με την πτώση του πολιτικοκοινωνικού καθεστώτος της βενετοκρατίας. Πιο σημαντική όμως αποδεικνύεται η έκφραση των πατριωτικών οραμάτων που αναπτερώθηκαν πλέον με την παρουσία των γαλλικών στρατευμάτων στην ελληνική επτανησιακή γη. Θυμίζουμε ότι οι Γάλλοι είχαν φροντίσει να διακηρύσσουν ότι αναγνώριζαν αυτήν την ελληνική ταυτότητα και τη σύνδεση με την ένδοξη αρχαιότητα. Τα ίδια εκφραστικά μέσα όμως αξιοποίησαν και οι δυνάμεις της αντίδρασης, οι οπαδοί του αριστοκρατικού παρελθόντος, όπως ο Νικόλαος Λογοθέτης Γούλιαρης. Και ανάμεσα στα δύο άκρα υπάρχει και η περίπτωση του σκεπτικιστή απέναντι στους Γάλλους Κουτούζη. Μα ακόμα και αυτοί οι δύο δημιουργοί, παρά τη στάση τους απέναντι στο προϊόν της Γαλλικής Επανάστασης, μαρτυρούν τον αντίκτυπο της «μεταφοράς» της στα Επτάνησα.

Κλείνοντας, θα θέλαμε να σημειώσουμε ότι στο έργο του Γ. Ανδρειωμένου ανακαλύψαμε μια μελέτη που δεν αφορά μόνο όσους έχουν φιλολογικά ενδιαφέροντα. Αντίθετα απευθύνεται και σε εκείνους που θέλγονται από την ιστορία και τον πολιτισμό των Επτανήσων ή που, ξεφεύγοντας από γεωγραφικούς ερευνητικούς περιορισμούς, έχουν αναζητήσεις στα πεδία της κίνησης των ιδεών και της δεξίωσής τους από διαφορετικούς πληθυσμούς, ομάδες ή ακόμα και μεμονωμένα πρόσωπα. Επιπλέον, η έκδοση αυτή δείχνει πως μια φιλολογική μελέτη μπορεί να υπερβεί τις σχολαστικές, για τους μη μυημένους, περιχαρακώσεις της αναζήτησης της λογοτεχνικής αξίας της ποίησης, υποδεικνύοντας διαφορετικές αναγνώσεις του ποιητικού έργου. Τέλος, πρέπει να υπογραμμιστεί η αξία του παραρτήματος ποιημάτων και γλωσσαρίου που περιέχει η έκδοση, καθώς προσφέρει στον αναγνώστη τη δυνατότητα να ανατρέξει στα ίδια τα κείμενα τα οποία σχολιάζονται ή αναλύονται στο κυρίως μέρος της μελέτης και όχι να τα αναζητά σε παλαιές εκδόσεις.

Η «Μασσαλιώτιδα» στα Επτάνησα
Ξαναδιαβάζοντας τους «προσολωμικούς» ποιητές
Γιώργος Ανδρειωμένος
Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη
288 σελ.
ISBN 978-960-7316-67-7
Τιμή € 16,96

Twitter