Βάιος Καλογρηάς: «Το αντίπαλο δέος»
Το βιβλίο του Βάιου Καλογρηά πρέπει να είναι η καλύτερη αφήγηση των γεγονότων που αφορούν την εμφύλια σύρραξη η οποία έλαβε χώρα στη Βόρεια Ελλάδα, μέσα από το πρίσμα των εθνικιστικών οργανώσεων.
Η σύρραξη εκείνη πραγματοποιήθηκε στη Μακεδονία της εποχής, που κατοικούνταν από πρόσφυγες τουρκόφωνους απ’ τον Πόντο κι απ’ τον Καύκασο, άλλους πρόσφυγες Μικρασιάτες, Εβραίους –στη Θεσσαλονίκη κυρίως–, βλάχους ρουμανόφωνους στα Γρεβενά, σλαβόφωνους κοντά στα γιουγκοσλαβικά σύνορα, σ’ ένα περιβάλλον που δεν είχε προλάβει να αφομοιώσει όλο αυτό το ανθρώπινο δυναμικό επιτρέποντας την ειρηνική τους συνύπαρξη, και με την παρουσία των γερμανικών και βουλγαρικών στρατευμάτων κατοχής και τη δημιουργία ενόπλων ομάδων από διάφορες κατευθύνσεις, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα μείγμα εκρηκτικό.
Ο συγγραφέας με τρόπο διεξοδικό και με οξυδέρκεια εξαιρετική παρουσιάζει την εξέλιξη των γεγονότων που οδήγησαν οργανώσεις με διαφορετικά κίνητρα και βλέψεις, σε συγκρούσεις μοιραίες για χιλιάδες ανθρώπους. Ύστερα από μια πρώτη συνάντηση και συνεργασία των αντιστασιακών ομάδων που κορυφώθηκε με τη μάχη του Φαρδύκαμπου, όπου ένα ολόκληρο ιταλικό τάγμα αιχμαλωτίστηκε –γεγονός που αποτέλεσε τη μεγαλύτερη επιτυχία της Εθνικής Αντίστασης μαζί με την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, αλλά δεν είναι εξίσου γνωστό λόγω της εκτεταμένης συμμετοχής ομάδων εκτός ΕΑΜ– καθεμιά τους τράβηξε πορεία διαφορετική.
Μέσα σ’ ένα σκηνικό σύγχυσης, όπου κομουνιστές συνεργάζονταν με Βουλγάρους, εθνικιστές με Γερμανούς, Βλάχοι με Ρουμάνους, με την ύπαρξη δυο κυβερνήσεων, μιας στην Αθήνα και μιας στο Κάιρο, και με τους Γερμανούς και τους Άγγλους να υποδαυλίζουν τις αντίπαλες παρατάξεις, με νωπές τις μνήμες του Μακεδονικού Αγώνα, διεξήχθησαν μάχες φονικές όπου συμμετείχαν τουρκόφωνοι καπετάνιοι με μνήμες από τον πόλεμο του Πόντου, απότακτοι στρατιωτικοί, πατριώτες , ιδεολόγοι, αλλά και καιροσκόποι τυχοδιώκτες με σκοτεινές επιδιώξεις.
Η κλιμάκωση του δράματος συμπίπτει με την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων, που είχαν φροντίσει να εξοπλίσουν και τις δυο πλευρές στο πλαίσιο μιας καταχθόνιας πολιτικής, ώστε να προκαλέσουν χάος, και κορυφώνεται με τη μάχη του Κιλκίς, η οποία είναι «η σκληρότερη ένοπλη σύγκρουση από την αρχή της Κατοχής και το αποκορύφωμα του Εμφυλίου Πολέμου», με 1.500 νεκρούς από τα αντικομουνιστικά τμήματα και 120 σκοτωμένους αντάρτες του ΕΛΑΣ.
Ο Καλογρηάς με οξύνοια αναλύει τα κίνητρα που οδήγησαν στην έξαρση των παθών αναδεικνύοντας την κύρια γενεσιουργό αιτία, που είναι τόπος κοινός για τις συγκρούσεις αυτής της εποχής και δεν είναι άλλη από το λενινιστικό δόγμα της κατάκτησης της εξουσίας με κάθε μέσο, με χρήση βίας αδίσταχτης προκειμένου να εξολοθρευτεί και να συντριβεί ο εχθρός ολοκληρωτικά δίχως έλεος, δίνοντας λαβή σε ακραία στοιχεία να επιτελέσουν το φονικό τους έργο.
Στα μείον του πονήματος μια σχετική έλλειψη γοητείας στον αφηγηματικό λόγο και μια αδυναμία επικέντρωσης στα κομβικά συμβάντα μέσα από το πλήθος των παρατιθέμενων πληροφοριών.
Στα συν η άριστη γνώση της τοπιογραφίας και του ιστορικού υπόβαθρου των σημείων όπου πραγματοποιήθηκαν τα γεγονότα και η εξαιρετική αντικειμενικότητα του συγγραφέα, που τον διαφοροποιεί από άλλους αριστερούς ιστορικούς, των οποίων οι ιδεολογικές προτιμήσεις λειτουργούν εις βάρος της αυστηρής επιστημονικότητας του έργου τους.
Το αντίπαλο δέος
Οι εθνικιστικές οργανώσεις αντίστασης στην κατεχόμενη Μακεδονία (1941-1944)
Βάιος Καλογρηάς
University Studio Press
466 σελ.
Τιμή € 28,00
