![Νίκος Καζαντζάκης: «Ασκητική [Salvatores Dei]» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ](/images/images/book-covers/2015/Salvatores-Dei.jpg)
Νίκος Καζαντζάκης: «Ασκητική [Salvatores Dei]» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ
«Πολεμούμε γιατί έτσι μας αρέσει,
τραγουδούμε κι ας μην υπάρχει αυτί
να μας ακούσει»
Οι Εκδόσεις Καζαντζάκη έχουν αναλάβει ως αποστολή την επανέκδοση όλου του έργου του μεγάλου Νεοέλληνα συγγραφέα, Νίκου Καζαντζάκη, πολυμεταφρασμένου, παγκοσμίως γνωστού και διαχρονικού, του οποίου ο λόγος συμπορεύτηκε αρμονικά με την πράξη και στέγασε τις φιλοσοφικές ανησυχίες του. Δικαίως, λοιπόν, τα έργα του μεγάλου στοχαστή δεσπόζουν στις παγκόσμιες βιβλιοθήκες, δεν χάνουν την επικαιρότητά τους και αυξάνουν με γεωμετρική πρόοδο το ενδιαφέρον των αναγνωστών. Στόχος των Εκδόσεων πλέον είναι η προώθηση του ηλεκτρονικού βιβλίου και η ψηφιοποίηση όλου του καζαντζακικού έργου, ώστε να είναι συμβατό με όλες τις ψηφιακές πλατφόρμες. Τα έργα συνοδεύονται από επιστημονικά σχολιασμένη «Εισαγωγή» και εμπλουτισμένο «Επίμετρο».
Η Ασκητική,με τον παράπλευρο τίτλο Salvatores Dei,συνοδεύεται από το «Σημείωμα εκδότη» που υπογράφει η Νίκη Σταύρου, διευθύντρια των Εκδόσεων, στο οποίο μας παρέχει τις απαραίτητες ουσιώδεις πληροφορίες που διαφοροποιούν την παρούσα έκδοση από τις προηγούμενες. Το εισαγωγικό κείμενο της Ασκητικής υπογράφει ο φίλος και συνεργάτης του Καζαντζάκη, Κίμων Φράιερ, ακολουθεί το έργο –Ασκητική– έπεται το «Επίμετρο» με το κεφάλαιο «Πληροφορίες και σχόλια περί Ασκητικής» του Πάτροκλου Σταύρου και το κεφάλαιο «Γλωσσολογικές παρατηρήσεις: Υπόθεση “Ασκητική”» του Νίκου Μαθιουδάκη.
Ο σημερινός αναγνώστης μαζί με την Ασκητική έχει στα χέρια του όλο τον κόσμο του λογοτέχνη, καθώς και τις πνευματικές ανησυχίες και τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες μέσα στις οποίες διαμορφώθηκε η σκέψη του και έγινε πράξη ο λόγος του.
Ο Φράιερ, στο εκτεταμένο και πληρέστατο σημείωμά του, παραθέτει, πέραν των άλλων, την εξής πολύ ενδιαφέρουσα πληροφορία. Ο Καζαντζάκης στη Βιέννη, το 1922, γνώρισε στο θέατρο μία γυναίκα, με την οποία συμφώνησε να συναντηθεί την επομένη. Στη νύχτα που μεσολάβησε αρρώστησε, το πρόσωπό του πρήστηκε, γέμισε πύον, τα μάτια του έγιναν δύο μικρές τρύπες και η μύτη χάθηκε ανάμεσα στα πρησμένα μάγουλα, πονούσε και άλλαζε κομπρέσες κάθε μισή ώρα. Έτσι το ραντεβού με τη Βιεννέζα κυρία ματαιώθηκε. Ο διάσημος ψυχοπαθολόγος Dr. Wilhelm Stekel ονόμασε την ασθένεια «αγιοπνευματική νόσο» και του συνέστησε να φύγει από τη Βιέννη. Πράγματι, με το που μπήκε στο τρένο για το Βερολίνο, ένιωσε αμέσως καλύτερα. Το γεγονός αυτό έχει σημασία ιδιαίτερη γιατί είναι ακριβώς το ίδιο, το οποίο συμβαίνει στον Μανολιό ως Ιησού, στο έργο Ο Χριστός ξανασταυρώνεται. Έτσι ο Καζαντζάκης εγκαταλείπει την ωραία κυρία και παραδίδεται στην Ασκητική του, στο Βερολίνο, στο τέλος Δεκεμβρίου του 1922, την οποία ολοκλήρωσε τον Απρίλιο του 1923. Γράφει λοιπόν στον πιστό του φίλο, Παντελή Πρεβελάκη: «Όταν πεθάνω, κάποιος βιογράφος μου θα γράψει πως ήμουνα φύση ασκητική, με λίγες επιθυμίες, ένας άνθρωπος που έζησε άνετα στην εγκατάλειψη και στη φτώχεια. Και κανένας δε θα ξέρει πως κατάντησα “ασκητής” γιατί δε μου στάθηκε βολετό να ζήσω την αληθινή μου φύση, και γιατί προτίμησα πάλι τη γύμνια από τη φτηνή μπουρζουαζίστικη εξευτελιστική λιβρέα». Όπως οι μεγάλοι της λογοτεχνίας, λέει ο Φράιερ, είχαν μια φλόγα να τους καίει το στήθος, έτσι και ο Καζαντζάκης έπρεπε να δημιουργήσει μια δική του ιδεολογία. Το SalvatoresDeiείναι το μέσο σκιαγράφησης αυτής της φλόγας, η οποία είχε τραυματικές συνέπειες στις σχέσεις του με άλλους ανθρώπους, τα πολιτικά κόμματα και την Εκκλησία. Το έργο φέρει την επίδραση των έργων Τάδε έφη Ζαρατούστρα και Η γέννηση της τραγωδίας του Νίτσε, που είχε μεταφράσει ο Καζαντζάκης, και τον πολυμορφισμό στη φύση του Μπερξόν. Από τους δύο αυτούς πηγάζει η φιλοσοφική του σκέψη: «Ο Μπέρξονας με αλάφρωσε από άλυτες φιλοσοφικές αγωνίες… Ο Νίτσε με πλούτισε με καινούριες αγωνίες … Ο Ζορμπάς μ’ έμαθε ν’ αγαπώ τη ζωή και να μη φοβούμαι το θάνατο».
Στην Ασκητική, την οποία επεξεργάστηκε πάλι και πάλι, «ενυπάρχει μια “ωρολογιακή βόμβα” που έχει ρυθμιστεί να τινάξει στον αέρα όλα τα οράματα των οποίων η πραγμάτωση έχει καταποντιστεί μέσα στα απολιθωμένα τελετουργικά, τους θεσμούς ή τα δόγματα». Όσο για το τελευταίο κεφάλαιο, με τον τίτλο «Σιγή», που πρόσθεσε στο Μπέκοβο της Ρωσίας το 1928, αυτό είναι «μπόμπα που ανατινάζει όλη την Ασκητική».
Γενικότερα, «η Ασκητική είναι ο σπόρος απ’ όπου βλάστησε όλο μου το έργο· ό,τι κι αν έγραψα είναι σχόλιο κι illustration της Ασκητικής», εξομολογείται κάποια στιγμή στον Πρεβελάκη.
Στο επιμετρικό κείμενο, που υπογράφει ο Πάτροκλος Σταύρου, βρίσκουμε ερωτήματα που απασχολούσαν τον Καζαντζάκη για την κατάσταση στην Ελλάδα, τον αντίχτυπο της Μικρασιατικής καταστροφής, την αμφίβολη επανεκλογή του Βενιζέλου, το ταξίδι που σκοπεύει να κάνει στη Ρωσία και, φυσικά, για την Ασκητική του που είναι γραμμένη «ολιγόλογα, σαν ανάβαση επίπονη από κύκλο σε κύκλο», όπως σημειώνει σε επιστολή του στη Γαλάτεια Αλεξίου-Καζαντζάκη.
Το 1925 στην Κρήτη μαζί με μερικούς άλλους διαδήλωσε υπέρ των δικαιωμάτων του λαού για περίθαλψη, κοινωνική δικαιοσύνη, εθνική και ανθρωπιστική τάξη. Όταν τον συνέλαβαν, ο πατέρας του, ο Καπετάν Μιχάλης, του είπε: «Θα πεις ό,τι θέλεις, αλλ’ ό,τι πεις θα είναι αλήθεια. Και πρόσεξε καλά, μην αφήσεις να σε δείρουνε». Αυτό το τελευταίο απευθυνόταν στους παρόντες δεσμοφύλακες και χωροφύλακες. Τελικά δεν οδηγήθηκε σε δίκη, αλλά υπέβαλε στην Ανακριτική Αρχή την απολογία του, «Ομολογία της πίστεώς μου», όπως την ονόμασε, και τη δημοσίευσε στην εφημερίδα Νέα Εφημερίς μαζί με μία επιστολή. Ο Φράιερ υποστηρίζει πως η επιστολή αυτή μπορεί να χρησιμοποιήθηκε «ως βοήθημα απολογίας και σε μεταγενέστερες διώξεις… Χωρίς να γίνουν δίκες… Γεγονός, πάντως, είναι ότι οι διώξεις έγιναν και αφορούσαν την Ασκητική» και συμπληρώνει ότι «με το επεισόδιο αυτό ανακαλύπτεται και αποκαλύπτεται ένας γενικώς άγνωστος Καζαντζάκης, ο οποίος ετόλμησε και έθεσε τον λόγο σε ενέργεια, τη θεωρία σε πράξη», καθώς την πράξη θεωρούσε «την πιο ιερή μορφή της θεωρίας».
Αν και η Ασκητική προξένησε σάλο, ο ίδιος παραπονιέται ότι κανένας δεν κατάλαβε την αγωνία της ψυχής του. «Όλοι εδώ παίρνουν την “Ασκητική” σαν έργο τέχνης, κανένας σαν κραυγή αναζήτησης και τρόμου. Γιατί κανένας δεν έχει μέσα του την κραυγή αυτή».
Με τη γλώσσα της Ασκητικής ασχολείται ο επιστημονικός σύμβουλος των Εκδόσεων Καζαντζάκη, Νίκος Μαθιουδάκης, διδάκτορας Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας και Λογοτεχνικής Υφολογίας, ο οποίος επισημαίνει τα τρία βασικά στοιχεία της γλώσσας του μεγάλου στοχαστή – υπεράσπιση της δημοτικής, έντονη παν-διαλεκτική διάθεση και μονοτονικό σύστημα. Ο Μαθιουδάκης κάνει έρευνα σε βάθος, μιλάει για τη «γλωσσ(ολογ)ική ιδιοσυγκρασία του Καζαντζάκη», το «Ορθογραφικό πιστεύω» του, το «μονοτονικό σύστημα», την «Εκδοτική παράδοση», τη «Νέα Αναθεωρημένη Σύγχρονη Έκδοση», την «Υπόθεση “Ασκητική”».
Ο σημερινός αναγνώστης μαζί με την Ασκητική έχει στα χέρια του όλο τον κόσμο του λογοτέχνη, καθώς και τις πνευματικές ανησυχίες και τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες μέσα στις οποίες διαμορφώθηκε η σκέψη του και έγινε πράξη ο λόγος του. Το γραφιστικό της μορφής του Καζαντζάκη σε άσπρο φόντο στο εξώφυλλο (η πραγματική φωτογραφία υπάρχει στο εσωτερικό εμπρός ανάπτυγμα του εξωφύλλου) να αγναντεύει από ψηλά έχει και αυτό το μήνυμά της: Φωνάζει: «Μην καταδέχεσαι να ρωτάς: “Θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε;” Πολέμα!».
Ασκητική
Salvatores Dei
Νίκος Καζαντζάκης
Εκδόσεις Καζαντζάκη
184 σελ.
Τιμή € 11,00
