John Sutherland: «Μικρή Ιστορία της Λογοτεχνίας» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ
Η Μικρή Ιστορία της Λογοτεχνίας του John Sutherland είναι ένα έργο πολύ γοητευτικό, συστηματικό, ενημερωτικό, τεκμηριωμένο και παραδειγματικό, όμως γραμμένο ανάλαφρα, σαν ανάγνωσμα που δεν επιδιώκει να εντυπωσιάσει το κοινό για τις βαρύγδουπες αλήθειες που μεταφέρει, αλλά να πληροφορήσει και να διασκεδάσει. Η Λογοτεχνία είναι η τέχνη του λόγου και τέτοια απαιτεί ή, τουλάχιστον, οφείλει να είναι και η Ιστορία της. Να τέρπει τον αναγνώστη και να τον προκαλεί να διασχίσει τον μικρό ωκεανό των τετρακοσίων σελίδων της. Να είναι, κατά το ρωμαϊκώς λεγόμενο, dulcis et utilis.
Η ενημέρωση, πληροφόρηση, απόλαυση αρχίζει με το ερώτημα: «Τι είναι Λογοτεχνία». Και αγρεύουμε ιδέες: Η Λογοτεχνία είναι το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή μας… Εμπορεύεται ψεύδη που συσκοτίζουν την καθαρή σκέψη κατά τον Πλάτωνα… αλλά διευρύνει το μυαλό και τις ευαισθησίες μας… πλουτίζει τη ζωή μας… μας κάνει πιο ανθρώπινους. Και πολλά άλλα, τα οποία συγκροτημένα και διευθετημένα σε σαράντα κεφάλαια καλογραμμένα, καλομεταφρασμένα, σ’ έναν τόμο ευσύνοπτο με ωραία εικόνα και σοφές επιλογές, μας γοητεύουν.
Η Μικρή Ιστορία της Λογοτεχνίας είναι στην ουσία μια περίληψη της ανθρώπινης πνευματικής περιπέτειας, όπως αυτή εξελίχτηκε από την εποχή του μύθου, τότε που οι άνθρωποι αφηγούνταν την ιστορία τους και δεν την έγραφαν, η γραφή ήρθε πολύ αργότερα, μέχρι την εποχή μας. Ο μύθος, βέβαια, δεν είναι πρωτόγονος. Πρέπει να θυμόμαστε πως υπήρχε ανέκαθεν και πολύ πριν από την γραφή του και οι άνθρωποι είμαστε προγραμματισμένοι να σκεφτόμαστε μυθικά. Και οι μύθοι συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση του κόσμου. Οι μύθοι περιέχουν πάντα μια αλήθεια, μας λέει («και ο μύθος κρύπτει νουν αληθείας», λέει ο Ανδρέας Κάλβος), και ως ύψιστο παράδειγμα μύθου παραθέτει (πώς αλλιώς;) «το ευγενέστερο λογοτεχνικό έργο των αιώνων», δηλαδή τα ποιήματα Ιλιάδα και Οδύσσεια του Ομήρου. Ο συγγραφέας περιληπτικά μας αφηγείται τα κύρια σημεία των επών και διευκρινίζει ότι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, όπως και ο Γκιλγκαμές στη Μεσοποταμία, σημερινό Ιράκ, είναι έπη που γεννήθηκαν από τον μύθο. Και στα έπη έχουμε ήρωες και πίσω τους έναν στρατό. Και πίσω από τα ελληνικά έπη υπάρχει ένα έθνος που θα γεννηθεί, μετά την καταστροφή της Τροίας· η Ελλάδα. Διότι τα έπη είναι γέννημα ισχυρού έθνους, όπως και η τραγωδία και η δημοκρατία. Και κάτι ακόμα πολύ σημαντικό, που δεν πρέπει να ξεχνάμε, είναι ότι έπος έχουν τα έθνη που έχουν μεγάλη Ιστορία. Οι ΗΠΑ π.χ. δεν έχουν έπος, προσπαθούν να φτιάξουν.
Η Λογοτεχνία είναι η τέχνη του λόγου και τέτοια απαιτεί ή, τουλάχιστον, οφείλει να είναι και η Ιστορία της. Να τέρπει τον αναγνώστη και να τον προκαλεί να διασχίσει τον μικρό ωκεανό των τετρακοσίων σελίδων της. Να είναι, κατά το ρωμαϊκώς λεγόμενο, dulcis et utilis.
Για την τραγωδία μάς λέει ότι είναι μια άλλη ψηλή κορυφή και ότι δεν υπάρχει καλύτερο θέατρο από αυτό που έγραψαν οι αρχαίοι μας τραγικοί. Μάλιστα, μπαίνει αμέσως στη διάκριση του «τρομερού» από το «τραγικό». Ποια είναι η διαφορά ανάμεσά τους; Την απάντηση την έχει δώσει ο Αριστοτέλης στο Περί Ποιητικής έργο του. Για τους κοινούς θνητούς ισχύει το τρομερό, για τους ήρωες και θεούς το τραγικό. Στον Αριστοτέλη επίσης θα βρούμε την απάντηση στο τι είναι «αμαρτία», πώς λειτουργεί ο «έλεος και φόβος», η «κάθαρση». Μας λέει ακόμα πως «το θεατρικό έργο είναι εξαίσια κατασκευασμένο, είναι αντικείμενο αισθητικής ομορφιάς […] σαν τον Παρθενώνα», είναι το πιο φιλόδοξο είδος, «το πιο σπουδαίο», διότι διερευνά τα μεγάλα ερωτήματα που απασχολούν τον άνθρωπο και μας κάνει καλύτερους ανθρώπους.
Και μπαίνει στο κεφάλαιο Αγγλία, στην οποία αφιερώνει εκτενείς σελίδες με ονόματα λογοτεχνών και τίτλους έργων, σχόλια κοινωνικά και καλλιτεχνικά, αρχίζοντας από τον γενάρχη της λογοτεχνίας, Τσόσερ, που πήρε και τον τίτλο του Dan (Dominus). Είναι αυτός που έγραψε τις Ιστορίες του Καντέρμπερι,που είναι ένας καθρέφτης των κοινωνικών θεμάτων της εποχής. Και μετά μπαίνει στο «Θέατρο του Δρόμου», στον βάρδο Σαίξπηρ που τελειοποίησε τον μονόλογο, που κατάφερε να μπαίνει στον νου των προσώπων επί σκηνής, που όλη η ζωή, έλεγε ο Σαίξπηρ, είναι μια σκηνή, όπως το «θέατρο Σφαίρα». Και ακολουθεί ολόκληρη στρατιά με σπουδαίους εκπροσώπους του είδους: Τζον Νταν, Μίλτον και Σπένσερ, οι οποίοι έκαναν μεγάλα βήματα στην λογοτεχνία. Ο Μίλτον, μάλιστα, με τον Απολεσθέντα Παράδεισο επεχείρησε να γράψει ένα μεγάλο έπος για την Αγγλία, στην αγγλική γλώσσα, για μορφωμένους όμως Άγγλους. Με το πέρασμα του χρόνου εμφανίζονται οι Ρομαντικοί· ο Λόρδος Μπάιρον, ο Κιτς, ο Σέλεϊ, η Τζέιν Όστεν και η Σαρλότ Μπροντέ, έρχεται έπειτα ο Ντίκενς, που έκανε ήρωές του τα παιδιά και πίστευε πως η δύναμη της μυθοπλασίας θα μπορούσε να βελτιώσει την κοινωνία. Ακολουθούν οι Εστέτ, με επικεφαλής τον ιδιοφυή Όσκαρ Ουάιλντ, και παράλληλα πετάγεται στη Γαλλία για να μιλήσει για τον Προυστ και τον Μποντλέρ, αργότερα για τον απαισιόδοξο Καμί και τον συνοδοιπόρο του σκοτεινό Κάφκα, στην Πράγα. Διασκελίζοντας τον Ατλαντικό θα μιλήσει για τον Ουόλτ Ουίτμαν, που πίστευε πως η ζωή του ήταν το τελειότερο έργο τέχνης του, πράγμα που απέδειξαν με το παράδειγμά τους καταστροφικά και ο Ουάιλντ και ο Μποντλέρ. Η Αγγλία διαπρέπει και στο «παράλογο» με Μπέκετ και Πίντερ, αλλά κοντά σ’ αυτούς βρίσκεται και ο Ιταλός Πιραντέλο, όλοι τους «μηχανές που εκκρίνουν πλαστό νόημα στον κόσμο». Το «παράλογο» στην Αμερική δεν ρίζωσε, μας λέει, ρίζωσε όμως η οργή, όπως φαίνεται στα έργα του Άρθουρ Μίλερ, Τενεσί Ουίλιαμς, Έντουαρντ Άλμπι και Ευγένιου Ο’ Νιλ, που θεωρούσε την οικογενειακή ζωή κόλαση. Τα θέματα είναι πολλά και αφορούν και παράπλευρες πτυχές της δημιουργίας, όπως τυπογραφία, εκτύπωση, πνευματικά δικαιώματα, βιβλία για παιδιά, βιβλία που μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο, αλλαγές που υπέστησαν, θετικά και αρνητικά του εγχειρήματος και πολλά άλλα, πολύ ενδιαφέροντα.
Το βιβλίο συμπληρώνουν πίνακες ονομάτων και τίτλων. Πρόκειται για ένα πολύ ωραίο και απολαυστικό ανάγνωσμα. Διαβάζεται εύκολα αλλά απαιτεί και μεγάλη προσοχή, για να μπορέσει να αφομοιωθεί το πολύτιμο υλικό του.
Μικρή ιστορία της λογοτεχνίας
John Sutherland
μετάφραση: Γιώργος Λαμπράκος
εικονογράφηση: Sarah Young
Πατάκης
400 σελ.
Τιμή € 18,80
