Ηλίας Κατσούλης: «Η επιστροφή της πολιτικής»
Ο Ηλίας Κατσούλης ήταν ένας αρχετυπικός πανεπιστημιακός δάσκαλος όταν τον γνώρισα στα μέσα της δεκαετίας του ’80 στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Μορφωμένος, με ευρωπαϊκή διδακτική πείρα, προσηνής, ευγενής και παθιασμένος με την πολιτική επιστήμη. Μας έδωσε τις πρώτες επιστημονικές γνώσεις περί πολιτικών συστημάτων, λαϊκής αντιπροσώπευσης, αστικού κοινοβουλευτισμού, κοινωνικού κράτους και ευρωπαϊκού κεκτημένου. Βαρύ φορτίο που κουβαλάμε μέχρι σήμερα…
Η πίστη του στην ευρωπαϊκού τύπου μεταπολεμική κοινοβουλευτική δημοκρατία και η λατρεία του για τη σοσιαλδημοκρατία (τη γερμανική κυρίως…) ήταν αυτά που θυμάμαι από τις παραδόσεις του. Δεν παρακολούθησα την πορεία του τα επόμενα χρόνια, χάρηκα όμως όταν κάποια στιγμή έμαθα ότι είχε προσεγγίσει του Οικολόγους Πράσινους, όχι τόσο διότι θεώρησα την επιλογή του ως την καλύτερη δυνατή, όσο γιατί πίστεψα ότι ο καλός καθηγητής μου είχε ξεκόψει με τη σοσιαλδημοκρατία. Λάθος μου…
Η κρίση του 2008
Το παρόν βιβλίο του Ηλία Κατσούλη είναι ένα από τα αρτιότερα έργα πολιτικοοικονομικής ανάλυσης που έχουν γραφτεί με αφορμή την παγκόσμια οικονομική κρίση, αν και στην πραγματικότητα τα περισσότερα από τα κεφάλαια του έργου είχαν γραφτεί πριν από το ξέσπασμά της, διότι η έρευνα του ομότιμου πλέον καθηγητή του Παντείου είχε ξεκινήσει ήδη από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας.
Στόχος του ήταν –στο τότε ξεκίνημα– να διατυπώσει εκ νέου μια θεωρία για τη σχέση οικονομίας και πολιτικής υπό το βάρος των ραγδαίων εξελίξεων της παγκοσμιοποίησης. Η έρευνα εκείνη έφτασε μέχρι τα τέλη του 2007, την επόμενη χρονιά ξέσπασε η κρίση και ο Ηλίας Κατσούλης, χωρίς να αλλάξει τον βασικό κορμό της θεωρίας που είχε ήδη αρχίσει να συστηματοποιεί, ενσωμάτωσε τα νέα, τραγικά δεδομένα. Έτσι, το αποτέλεσμα είναι από τη μια πλευρά η επισκόπηση σημαντικών εξελίξεων της πρώτης φάσης της παγκοσμιοποίησης και θεωριών που θέλησαν να την ερμηνεύσουν και, από την άλλη, μια σύγχρονη κριτική του φαινομένου της οικονομικής κρίσης.
Τι ήταν αυτό όμως αυτό που χαρακτηρίσαμε «κρίση»; Ο καθηγητής περιγράφει στο πρώτο μέρος του βιβλίου του τον ιδιώτη/ άτομο/ επενδυτή ο οποίος είτε εξατομικευμένα είτε ως μέλος ενός νοικοκυριού παράγει πλεόνασμα, το οποίο διοχετεύει εκεί όπου του αποδίδει περισσότερα κέρδη. Με αυτό τον τρόπο, κατά το συγγραφέα, δημιουργήθηκαν τις δύο τελευταίες δεκαετίες, δεξαμενές χρήματος από τις οποίες αντλούν επιχειρήσεις και κράτη για να καλύψουν τις ανάγκες τους.
Ο Ηλίας Κατσούλης απορρίπτει την εκδοχή για τη δημιουργία της κρίσης που επικαλέστηκαν οι θιασώτες των αγορών, το ότι προκλήθηκε δηλαδή από την απληστία των μεγάλων επενδυτών και των διοικητικών στελεχών του μηχανισμού που διαχειρίζεται τεράστια ποσά χρημάτων. Απορρίπτει όμως και τις θέσεις εκείνων που θεωρούν ότι στη νεοφιλελεύθερη έκφρασή του ο καπιταλισμός των απόλυτα απελευθερωμένων αγορών γεννάει συνεχώς τέτοιες περιοδικές κρίσεις. Όσον αφορά την αδράνεια του πολιτικού συστήματος να πάρει έγκαιρα χαμπάρι και να αντιδράσει στην ξαφνική κρίση, ο Ηλίας Κατσούλης αποδίδει την ανικανότητα αυτή κυρίως στις δομικές εξελίξεις που έχουν λάβει χώρα μέσα στις σύγχρονες αστικές δημοκρατίες. Η ατομικοποίηση, η τμηματοποίηση της κοινωνίας, η δυνατότητα ορισμένων τάξεων να ανέρχονται πολύ γρήγορα, είναι μερικοί από τους λόγους της συστημικής αφασίας απέναντι π.χ. στα σαΐνια της Lehman Brothers. Αναγνωρίζει όμως ότι αυξάνεται η ικανότητα των πολιτών να αντιπαρατίθενται αυτοί οι ίδιοι –μιας και απουσιάζουν τα πολιτικά κόμματα…– σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο στις εξελίξεις, στο μέτρο του δυνατού βέβαια. Occupy Wall Street δηλαδή και, ίσως, Αγανακτισμένοι…
Τρεις έρευνες: πολίτης, κράτος, οικονομία
Το βιβλίο αποτελείται από τρεις ξεχωριστές έρευνες, μέρος των οποίων πραγματοποιήθηκε – όπως προείπαμε– πριν ξεσπάσει η κρίση του 2007- 2009 στη Δύση. Η πρώτη έρευνα αφορά τη θέση του πολίτη μέσα στον νέο χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό, η δεύτερη εξετάζει το κράτος και τη σχέση του με την αγορά, ενώ η τρίτη ασχολείται με το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης και τη νέα οικονομική γεωγραφία που αναπτύσσεται. Εμβόλιμα ο συγγραφέας παρουσιάζει τις θέσεις του για τη νέα θεωρία της ανάπτυξης, εξετάζοντας τον ενδογενή και εξωγενή χαρακτήρα της γνώσης.
Ο Ηλίας Κατσούλης διατηρεί τις ελπίδες του για έναν νέο ρόλο του κράτους, ειδικά σήμερα που ο χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός έχει κατά την άποψή του φτάσει στα όριά του. Έχει εμπιστοσύνη στους «θεσμούς» και μας θυμίζει ότι το πρόβλημα ξεκίνησε όταν οι διαβόητοι working rich, οι εντολοδόχοι του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, εκμεταλλευόμενοι τις τεράστιες δυνατότητες κερδοσκοπίας που προσέφεραν οι παγκοσμιοποιημένες, απορυθμισμένες και ασυντόνιστες αγορές, ξεπέρασαν κάθε φραγμό. Ακόμα κι αυτούς που εθιμοτυπικά έθεταν οι εταιρείες στις οποίες εργάζονταν. Μια νέα οικονομική ορθολογικότητα, λοιπόν, είναι το ζητούμενο για τον καθηγητή κι αυτή πρέπει να προέλθει από συντεταγμένες πολιτικές δυνάμεις. Ο ίδιος πιστεύει ότι είναι δυνατή η πολιτική αποτύπωσή της, και μάλιστα γνωρίζει ποιος θα έπρεπε να τη διατυπώσει. Η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία.
Ο Ηλίας Κατσούλης βλέπει νέα καθήκοντα για την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία μετά τον μπλερικό Τρίτο Δρόμο και την υποχώρηση της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας που εξακολουθεί να λατρεύει. Δεν μπορώ να πω ότι ο καθηγητής μου με πείθει για τις εναπομείνασες ιδεολογικοπολιτικές δυνάμεις της σοσιαλδημοκρατίας, άλλωστε κι ο ίδιος όταν περιγράφει τις νέες προτεραιότητές της είναι πολύ φειδωλός. Ουσιαστικά οι Ευρωπαίοι σοσιαλδημοκράτες καλούνται να ξαναστήσουν αυτό που κατά τη γνώμη μου γκρέμισαν με τα χεράκια τους. Πολιτικές προστασίας των εργαζομένων, αύξηση της αξίας της εργασίας, ποιότητα ζωής, προστασία του ελάχιστου μισθού κ.λπ. Αλλά και «πολιτική συμπλήρωση και υποστήριξη της οικονομικής παγκοσμιοποίησης». Τι πάει να πει αυτό, κύριε καθηγητή; Η με πολιτικά μέσα ώθηση της παγκοσμιοποίησης σε «εφικτούς» και «γενικότερα αποδεκτούς» στόχους. Χλωμό το βλέπω…
Η επιστροφή της πολιτικής
Χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός και «νέα» παγκοσμιοποίηση
Ηλίας Κατσούλης
Ποταμός
353 σελ.
Τιμή € 22,00
