Γιώργος Κόκκινος: «Το Ολοκαύτωμα» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ
Ο Γιώργος Κόκκινος είναι καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ρόδου, έχει συγγράψει πάμπολλες μελέτες και έχει επιμεληθεί επίσης πολλά βιβλία Ιστορίας. Το Ολοκαύτωμα, που εξέδωσαν οι Εκδόσεις Gutenberg, με τον διευκρινιστικό υπότιτλο «Η διαχείριση της τραυματικής μνήμης – θύτες και θύματα», είναι ένα συγκλονιστικό βιβλίο που έρχεται να διερμηνεύσει τα διαδραματισθέντα τότε και την αντιμετώπισή τους σήμερα, εβδομήντα χρόνια μετά.
Ο συγγραφέας στο Προλογικό Σημείωμα δίνει πληροφορίες για την ανάγκη που προέκυψε να αυτονομηθεί σε ιδιαίτερο βιβλίο το Ολοκαύτωμα από το ευρύτερο έργο του Η σκουριά και το πυρ (2012), λόγω της αναζωπύρωσης του ενδιαφέροντος για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και, μεταξύ άλλων, λόγω της επανεμφάνισης των νεοναζιστών και νεοφασιστών στην Ευρώπη. Μας ενημερώνει ότι, ξεφεύγοντας από την επιστημονική πειθαρχία, θα δει πλατιά το θέμα, θα κάνει ολιστική προσέγγιση και θα συνεξετάσει και τον ρόλο της Λογοτεχνίας «ως διάθλαση κοινωνικοπολιτικών διεργασιών».
Το κύριο σώμα του βιβλίου χωρίζεται σε δύο μέρη. Στα τέσσερα κεφάλαια του πρώτου, γίνεται λόγος για την Ιστορία, τα καθεστώτα ιστορικότητας και τις μνημονιακές αναπαραστάσεις. Για την περίπτωση της μετακομμουνιστικής Ρωσίας. Για την αναμέτρηση με το τραυματικό παρελθόν, με εστιάσεις στο Ολοκαύτωμα και την πολύμορφη ιστορικότητά του, την μνημειοποίησή του στη Γερμανία, τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκαν το ιστορικό τραύμα η Σουηδία, η Αυστρία, η Ελβετία και η Πολωνία. Στα εννέα κεφάλαια του δεύτερου μέρους, ο συγγραφέας κάνει λόγο για την τραυματική μνήμη και μεταμνήμη, για τη μοναδικότητα του Ολοκαυτώματος, για τη σχέση του τραύματος με την ιστορική σκέψη και άλλα. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με τον Επίλογο, τη Βιβλιογραφία και το Ευρετήριο Ονομάτων.
Προϊόντος του χρόνου, η ιστορική έρευνα φέρνει τέτοια στοιχεία στην επιφάνεια που υποχρεώνει τον αναγνώστη του βιβλίου να σκύψει σοβαρά στις σελίδες του και να επαναξιολογήσει τη στάση της σημερινής Ευρώπης και, κυρίως, των κρατών που καυχώνται για τον σπουδαίο πολιτισμό τους, την ώρα που οι Ναζί εξόντωναν στρατούς και εκτελούσαν αμάχους.
Το θέμα είναι και ευαίσθητο και ενδιαφέρον ιδιαιτέρως γιατί, πέραν των όσων γενικά ξέρουμε, παρέχει πληροφορίες και τεκμήρια για πολλά που δεν ξέρουμε. Προϊόντος του χρόνου, η ιστορική έρευνα φέρνει τέτοια στοιχεία στην επιφάνεια που υποχρεώνει τον αναγνώστη του βιβλίου να σκύψει σοβαρά στις σελίδες του και να επαναξιολογήσει τη στάση της σημερινής Ευρώπης και, κυρίως, των κρατών που καυχώνται για τον σπουδαίο πολιτισμό τους, την ώρα που οι Ναζί εξόντωναν στρατούς και εκτελούσαν αμάχους. Σταχυολογώ σημεία και αναφέρω συνοπτικά. Εμποδίστηκε π.χ. η προβολή της ταινίας του Alain Renais Νύχτα και καταχνιά στο Φεστιβάλ των Καννών, γιατί «υποδαυλίζει το μίσος κατά του γερμανικού λαού». Στη γερμανική ιστοριογραφία έγινε προσπάθεια «συγκάλυψης / εξαίρεσης της εθνικοσοσιαλιστικής παθολογίας από το εθνικό αφήγημα», έχοντας ως πνευματικούς καθοδηγητές επιφανείς, μεταξύ των οποίων και ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, «οι οποίοι δεν έχαναν την ευκαιρία για να καταγγείλουν την άδικη ενοχοποίησή τους αναφορικά με τον ναζισμό». Ο Titus Milech παρατηρεί πως «τεράστιος παραμένει ο αριθμός των Γερμανών στους οποίους δεν αρέσει και πολύ να συζητιέται το συγκεκριμένο θέμα [των ευθυνών για το Ολοκαύτωμα] ή που δεν θέλουν πια να ακούν οποιαδήποτε αναφορά σ' αυτό». Η «γερμανική Νέα Δεξιά διαμόρφωσε μια ιδεολογική γραμμή άμυνας με κορμό τον μεσοπολεμικό ριζοσπαστικό συντηρητισμό». Η «πρώτη μεταπολεμική γενιά Γερμανών εξεγέρθηκε εναντίον της απώθησης του Ολοκαυτώματος και η δεύτερη μεταπολεμική επεχείρησε έναν συμβιβασμό που οδήγησε στη δημιουργία του επιβλητικού μνημείου του Ολοκαυτώματος, αίτημα είτε εθνικής συνοχής είτε συλλογικής ευθύνης και πάντως της διαρκούς θεσμικής μεταμέλειας». Ο Χόρχε Σεμπρούν παρατηρεί ότι ο σύγχρονος Γερμανός έχει αναπτύξει αυτοκριτική, δείχνει προσήλωση στο δημοκρατικό καθεστώς και έτσι «η Γερμανία βρήκε τον τρόπο να απαλλαγεί από τη φυλετική και αιμοχαρή μυθολογία του ναζισμού». Ο Χρήστος Χατζηιωσήφ παρατηρεί ότι ο γερμανικός εθνικισμός στις μέρες μας είναι πιο επιθετικός και στριγκός. Ο Grass καταθέτει τους εξής προβληματισμούς σχετικά με τη συμπεριφορά του γερμανικού λαού: i) οι συλλογικές ταυτότητες δεν κληρονομούνται αταβιστικά αλλά κατασκευάζονται ιστορικά· ii) η Ιστορία-τραγωδία επαναλαμβάνεται ως Ιστορία-φάρσα· iii) οι φορείς του άμεσου ιστορικού βιώματος εμποδίζουν την ιστορική λήθη και φορτώνουν στους ώμους των επιγενομένων μνησικακία και αγανακτισμένη μνήμη.
Η Σουηδία, αν και ήταν ουδέτερη και γνώριζε τα μαζικά εγκλήματα κατά των Εβραίων, δεν διέκοψε τις εμπορικές συναλλαγές με τη Γερμανία, την οποία, μάλιστα, τροφοδοτούσε σε σιδηρομετάλλευμα για την πολεμική βιομηχανία. Στην Αυστρία έγινε απόπειρα να αποπροσανατολιστεί τελείως ο λαός με τη διάδοση ότι ο Μπετόβεν ήταν Αυστριακός και ο Χίτλερ Γερμανός που αγαπούσε τα λουλούδια, τα ζώα, τη φυτοφαγία. Ο Αυστριακός γιατρός Heinrich Gross, που οδήγησε στην ευθανασία μεγάλο αριθμό παιδιών με νοητικά προβλήματα, ήταν εγκληματίας πολέμου, υπηρέτησε στη Wehrmacht και ο υπό τις διαταγές του στρατός έκανε όργια βίας εναντίον Εβραίων, Σέρβων, Βοσνίων, Ελλήνων, Ιταλών κ.ά. Είχε, επίσης, υπηρετήσει και στη Θεσσαλονίκη, την οποία «εκκαθάρισε» από τους Εβραίους της. Ο Spiegel αποκάλυψε στοιχεία για τον «υπνώττοντα φασισμό της αυστριακής κοινωνίας». Ο Waldheim, που στα νιάτα του ήταν μέλος ναζιστικών οργανώσεων και Ταγμάτων Εφόδου, κρίθηκε ένοχος για εκτοπίσεις Εβραίων από την Ελλάδα και την Μπάνια Λούκα στα εθνικοσοσιαλιστικά στρατόπεδα εξόντωσης.
Το ιδεολόγημα της «βουκολικής ηρεμίας» της Ελβετίας και της δήθεν ουδετερότητάς της γκρεμίστηκε, όταν με αφορμή μια κινηματογραφική ταινία έγινε γνωστό πως 10.000 περίπου Εβραίοι, που πέρασαν τα σύνορα και ζήτησαν άσυλο, παραδόθηκαν από την Ελβετία στους Γερμανούς, οι οποίοι τους έστειλαν στα στρατόπεδα εξόντωσης. Επίσης, το 1942 οι Ελβετοί έκλεισαν τα σύνορά τους, ενώ ήξεραν τι σήμαινε αυτό για τους πρόσφυγες. Η ταινία δεν καταλογίζει ευθύνες αλλά δείχνει μια «ομφαλοσκοπική, καιροσκοπική και εγωπαθή δημοκρατία» που διακατέχεται από «αδιαφορία, κυνισμό, κομφορμισμό και ατομικισμό». Ο Ziegler γράφει ότι οι ελβετικές τράπεζες κατέστρεφαν συστηματικά στοιχεία με ανενεργούς λογαριασμούς Εβραίων, ότι οι Ελβετοί επωφελήθηκαν από τον εβραϊκό χρυσό με τον οποίο χρηματοδοτούσαν την πολεμική μηχανή των Γερμανών, ότι χρηματοδοτούσαν το κόμμα του Χίτλερ από το 1923, ότι ξέπλυναν τον χρυσό των εξοντωθέντων, ότι διευκόλυναν εγκληματίες πολέμου να διαφύγουν στη Λατινική Αμερική και νότια Αφρική, ότι φρόντισαν για τη μεταφορά κεφαλαίων στις εκεί τράπεζες για την δημιουργία του Τέταρτου Ράιχ, ότι «αρειοποίησαν» δέκα δισεκατομμύρια δολάρια των Εβραίων, ότι αρνήθηκαν να επιστρέψουν τα κλεμμένα, ότι επιδόθηκαν στη δίωξη των ιστορικών που τόλμησαν να αμφισβητήσουν την «αθωότητα» του ελβετικού κράτους.
Σε ό,τι αφορά την Πολωνία, πέραν του Κατίν και των εκεί εξοντωθέντων, ο Κόκκινος αναφέρεται στους διαμελισμούς της, στις ναζιστικές θηριωδίες, στη μετατροπή της χώρας σε εργοτάξιο θανάτου, στην αντισημιτική προκατάληψη, στην πυρπόληση 1.600 Πολωνοεβραίων εγκλείστων σε μια αποθήκη, στην κομμουνιστική και μετακομμουνιστική περίοδο.
Στο βιβλίο δεν μαθαίνουμε τι έγινε τότε αλλά και τι έγινε στην πορεία και τι γίνεται μέχρι αυτή τη στιγμή, όσον αφορά την «κάθαρση» από το άγος της μοναδικής στην Ιστορία γενοκτονίας των Εβραίων, στην περίφημη «πολιτισμένη» μας Ευρώπη.
Το Ολοκαύτωμα
Η διαχείριση της τραυματικής μνήμης – θύτες και θύματα
Γιώργος Κόκκινος
Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός
368 σελ.
Τιμή € 25,00
