Pierre-André Taguieff: «Ο νέος εθνικολαϊκισμος»
Οι λαϊκιστικές δυνάμεις μοιάζουν να γνωρίζουν μια άνθηση που είχε να δει η Ευρώπη από τον καιρό των φασιστικών κινημάτων της δεκαετίας του '30. Έχοντας επικεφαλής μια σειρά από χαρισματικούς δημαγωγούς, εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο τις δυνατότητες που τους πρόσφεραν τα δημοκρατικά πολιτεύματα σε μια εποχή που η ενημέρωση μέσω του διαδικτύου γίνεται πια σε πραγματικό χρόνο, οι πολίτες μπορούν να συμμετέχουν σε αυτοσχέδια δημοψηφίσματα όπου καλλιεργείται η αυταπάτη της άμεσης δημοκρατίας και η δημαγωγία τείνει να ταυτιστεί με την προπαγάνδα επιχειρώντας έναν μαζικό προσηλυτισμό. Χρησιμοποιώντας ως εφαλτήριο τους φόβους από την αποβιομηχανοποίηση, τις ελλείψεις του κράτους πρόνοιας, τη γήρανση των πληθυσμών και την αύξηση των μεταναστευτικών ροών, που φαίνονται ανεξέλεγκτες και αναφομοίωτες, ο λαϊκισμός μοιάζει να διογκώνεται σταθερά σαν ρεύμα χρησιμοποιώντας ως αιχμή την ισλαμοφοβία που τροφοδοτήθηκε από τα κύματα των μεταναστών, τα οποία κατέκλυσαν την Ευρώπη και κατά μεγάλο ποσοστό προέρχονται από χώρες μουσουλμανικές. Συγκεκριμένα κόμματα κατόρθωσαν να χειραγωγήσουν σημαντικά στρώματα του πληθυσμού ανακινώντας ζητήματα εθνικής και θρησκευτικής καθαρότητας με κινήσεις που φαίνονταν καινοτόμες, ενώ στην πραγματικότητα επρόκειτο γι' αυτό που έχει ονομαστεί «σοβινισμός της ευμάρειας», και βρέθηκαν να αντιπαραθέτουν την κοσμικότητα των ελευθεριακών ισλαμόφοβων με τη σεξιστική αντιομοφυλοφιλία του Ισλάμ – κι όλα αυτά μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο μιας ευρωπαϊκής ηπείρου η οποία διολίσθαινε στον κατήφορο των εθνικών εσωστρεφειών, που εκτοξεύτηκαν στα ύψη με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης.
Καθώς τα ηνία της Ευρώπης ανατέθηκαν στις ιθύνουσες ελίτ, που ο Taguieff ονομάζει «νομικοχρηματιστική ειδικοκρατία», στους τεχνοκράτες που καλούν τους λαούς να πληρώσουν για τα λάθη των ίδιων αυτών ελίτ, οι οποίες μοιάζουν να επανέρχονται θεαματικά ύστερα από κάθε αναταραχή χωρίς ποτέ να αναλαμβάνουν μερίδιο της ευθύνης, καθώς λοιπόν οι τεχνοκράτες συνεχίζουν ακάθεκτοι κι άτεγκτοι τις κάθε λογής αξιολογήσεις τους και η αριστερή σκέψη αυτοπεριθωριοποιείται, το πεδίο μένει ορθάνοιχτο για τους κάθε λογής δημαγωγούς που μπορούν να δράσουν ήσυχοι, εκμεταλλευόμενοι μια αυξημένη πολιτική μνησικακία της κοινής γνώμης, που τρέφεται ακόρεστα από έναν πολλαπλασιασμό σκανδάλων.
Ο Γάλλος φιλόσοφος και ιστορικός πολιτικών ιδεών Pierre-André Taguieff μελετά αυτό το πολύμορφο φαινόμενο από τη δεκαετία του 1980. Οι αναλυτικότατες και διεισδυτικότατες εργασίες του μοιάζουν πραγματικά πρωτοποριακές και αποτελούν εξαιρετικά εργαλεία για την αποκωδικοποίηση των σύγχρονων κοινωνικοπολιτικών τάσεων, για να φωτιστεί η σύνθετη πραγματικότητα αλλά –κι αυτό είναι πάντα το ιδιάζον χαρακτηριστικό των αληθινά φωτισμένων διανοουμένων– και για να μπορέσουμε, με βάση τις εκκολαπτόμενες τάσεις, να διαμορφώσουμε όσο το δυνατόν καθαρότερες σχηματικές απεικονίσεις των μελλοντικών τάσεων, ώστε οι πιθανές αρνητικές εξελίξεις να προβλεφθούν και να αναχαιτιστούν.
Ομοίως όμως ή και ακόμα πιο επικίνδυνος κατά τον Γάλλο φιλόσοφο είναι ο αναπτυσσόμενος αριστερός λαϊκισμός. Οι νεοαριστεριστές, σε μια προσπάθεια ιδεολογικού επανακαθορισμού τους, χρησιμοποιούν το θέμα των παράνομα εισερχόμενων μεταναστών εντελώς στρεβλά τροφοδοτώντας το αντίστροφο ρεύμα της ακροδεξιάς, καθώς οι γηγενείς πληβείοι κάθε χώρας νιώθουν αποκλεισμένοι και περιθωριοποιημένοι από το πολιτικό σύστημα, που δεν τους εκπροσωπεί πλέον, και στρέφονται σε κατευθύνσεις ακραία συντηρητικές. Επιπλέον, ο αριστερός λαϊκισμός φαίνεται να αυτοπαγιδεύεται καθώς ιεροποιεί την οργή του λαού, υιοθετώντας αντικαπιταλιστικές κατάρες από το μαγικό λεξιλόγιο και τελετουργικό, όπως συνέβη για παράδειγμα με τον ασήμαντο λίβελο του Στεφάν Εσέλ Αγανακτήστε!, η πρωτοφανής δημοσιότητα του οποίου μαρτυρά τη φτώχεια και την απελπισία των ιδεών της πάλαι ποτέ κραταιάς αριστεράς. Όπως όμως ορθά έχει σημειώσει ο καγκελάριος Μπίσμαρκ, «η αγανάκτηση δεν είναι συναίσθημα πολιτικό», και ο αριστερός λαϊκισμός συνεχίζει ακάθεκτος την αυτοκαταστροφική πορεία του βυθιζόμενος σε θλιβερούς μανιχαϊσμούς, ελαχιστοποιώντας τη σημασία των πραγματικών απειλών της αυξημένης παραβατικότητας, της τρομοκρατίας και της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης, τις οποίες αντικαθιστά με ζητήματα όπως οι γάμοι των ομοφυλοφίλων, η ομογονεϊκότητα ή τα πολιτικά δικαιώματα των ακραίων αναρχικών.
Η απεικόνιση στο μέλλον των διαμορφούμενων τάσεων έχει δυο κατευθύνσεις, κατά τον Γάλλο φιλόσοφο: η πρώτη και πιο σκοτεινή περιγράφει ένα μέλλον στο οποίο η συγκρουσιακότητα παραμένει ο πρωταρχικός παράγοντας των εξελίξεων και κάποιοι χαρισματικοί δημαγωγοί, με τον μανδύα του «φωτισμένου σωτήρα», καταφέρνουν χρησιμοποιώντας τα πλεονεκτήματα των δημοκρατικών καθεστώτων να μπλοκάρουν τα πλεονεκτήματα του πλουραλιστικού συστήματος, ώστε να το καταστρέψουν και να το εκκενώσουν από το νόημά του. Το ζήτημα έχει τεθεί από τον καιρό του Πλάτωνα και του Αλκιβιάδη· οι λαϊκιστές ανταγωνίζονταν σε γοητεία και πειθώ τους εχθρούς τους με στόχο την κατάκτηση της πλειοψηφίας. Καθώς τα ηνία της Ευρώπης ανατέθηκαν στις ιθύνουσες ελίτ, που ο Taguieff ονομάζει «νομικοχρηματιστική ειδικοκρατία», στους τεχνοκράτες που καλούν τους λαούς να πληρώσουν για τα λάθη των ίδιων αυτών ελίτ, οι οποίες μοιάζουν να επανέρχονται θεαματικά ύστερα από κάθε αναταραχή χωρίς ποτέ να αναλαμβάνουν μερίδιο της ευθύνης, καθώς λοιπόν οι τεχνοκράτες συνεχίζουν ακάθεκτοι κι άτεγκτοι τις κάθε λογής αξιολογήσεις τους και η αριστερή σκέψη αυτοπεριθωριοποιείται, το πεδίο μένει ορθάνοιχτο για τους κάθε λογής δημαγωγούς που μπορούν να δράσουν ήσυχοι, εκμεταλλευόμενοι μια αυξημένη πολιτική μνησικακία της κοινής γνώμης, που τρέφεται ακόρεστα από έναν πολλαπλασιασμό σκανδάλων.
Η άλλη κατεύθυνση που περιγράφει ο Γάλλος διανοητής είναι η ενεργοποίηση των υγιών δυνάμεων και των φορέων της λογικής που αντιδρούν με κουράγιο και διαύγεια τροφοδοτώντας τον δημοκρατικό, ελεύθερο και νηφάλιο διάλογο, την αντιπροσωπευτικότητα και τη διαπραγμάτευση, στεριώνοντας την ελπίδα, δίνοντας οράματα, διαμορφώνοντας στρατηγική μακροπρόθεσμη, βρίσκοντας ξανά νόημα στο όραμα της ενωμένης Ευρώπης, ανακαλύπτοντας πάλι την αλληλεγγύη των λαών και των πολιτισμών, επαναπροσδιορίζοντας τον ρόλο των προοδευτικών δυνάμεων, σταματώντας επιτέλους τον τεχνοκρατικό ουτοπισμό μιας αλαζονικής αυτοτροφοδοτούμενης ελίτ της χρηματιστηριακής κερδοσκοπίας, απομονώνοντας αποφασιστικά τους κάθε λογής αγκιτάτορες και ψευδοπροφήτες, που δρουν ανεξέλεγκτα μαγνητίζοντας τα πελαγωμένα πλήθη.
Ο νέος εθνικολαϊκισμός
Pierre-André Taguieff
μετάφραση-επιμέλεια: Αναστασία Ηλιαδέλη, Ανδρέας Πανταζόπουλος
Επίκεντρο
163 σελ.
Τιμή € 10,00
