Φερνάντο Πεσσόα: «Ένα πολύ πρωτότυπο δείπνο»
Το βιβλίο με τον τίτλο Ένα πολύ πρωτότυπο δείπνο, του Αλεξάντερ Σερτς αποτελεί το δίδυμο του άλλου, που ο Χάρης Βλαβιανός έφερε στο φως, με τον τίτλο Ηρόστρατος. Και λέω δίδυμο γιατί τα δύο βιβλία του εκδοτικού οίκου Gutenberg έχουν την ίδια εικόνα και δομή, και φέρνουν στην επιφάνεια άγνωστα κείμενα του σπουδαίου δημιουργού Φερνάντο Πεσόα.
Στο Ένα πολύ πρωτότυπο δείπνο, ο Κωνσταντίνος Αρμάος, που υπογράφει τον πρόλογο, τη μετάφραση και το επίμετρο, θέλοντας και μη, αρχίζει από τα πολλά ετερώνυμα, ψευδώνυμα (προσωπεία) του μεγάλου δημιουργού, ογδόντα συνολικά, σε καθένα από τα οποία εφαρμόζει και ένα άλλο είδος γραφής. Αυτή τη φορά πρόκειται για τον Αλέξανδρο Σερτς, που υπογράφει το παραπάνω διήγημα τρόμου, το οποίο ανήκει στους «πρώιμους κύκλους» δημιουργίας του Πεσόα, τότε που, νεαρός ακόμα, καταπιάστηκε και με το αστυνομικό μυθιστόρημα, είδος κοντινό του μυθιστορήματος τρόμου. Είναι, λοιπόν, έργο νεανικό, αλλά πρωτότυπο και «ξαφνιάζει [...] με τη "νοσηρή" –αλλά όχι καταραμένη– πλευρά του δημιουργού».
Το δείπνο φτάνει στο επιδόρπιο κανονικά, χωρίς να έχει επισημανθεί η πρωτοτυπία, όταν κάποιος από τους συνδαιτυμόνες θυμάται, οπότε το πράγμα σοβαρεύει, ότι ο πρόεδρος είχε πει στους πέντε γαστρονόμους από τη Φρανκφούρτη ότι θα συμμετάσχουν στο Δείπνο «υλικώς» και τώρα απουσιάζουν από τη σύναξη.
Ο Αρμάος μάς πληροφορεί πως ο Πεσόα ήταν βαθύς γνώστης του αστυνομικού μυθιστορήματος, τον συνάρπαζε ο Πόε, τον οποίο είχε μεταφράσει στα πορτογαλικά, ήταν το ίνδαλμά του και στα γραπτά του είχε επηρεαστεί από αυτόν, όπως μαρτυρεί και ο Έλιοτ. Παράδειγμα το «Tale X/ Ο Θάνατος του Δον Ζουάν» θυμίζει τους «Φόνους της οδού Μοργκ». (Θα πρόσθετα εδώ πως το Πρωτότυπο δείπνο δεν μπορεί να μη συσχετιστεί με τον Δον Ζουάν του Μολιέρου ή την ομώνυμη όπερα του Μότσαρτ και το «Δείπνο» που παρέθεσε στον ήρωα ο Διοικητής στον επίλογο του έργου.) Ο Αλέξανδρος Σερτς, λοιπόν, δηλαδή ο Πεσόα, είναι ό,τι και ο Ιγνάτης Τρελός ή ο Μαθιός Πασχάλης του Γιώργου Σεφέρη, δηλαδή «προσωπεία». Ο μεταφραστής σχολιάζει το έργο και ανακαλύπτει ότι ο ήρωας έχει οικογενειακό παρελθόν με νευρολογικές παθήσεις, πράγμα που δεν είναι άμοιρο της προσωπικής περίπτωσης του συγγραφέα. Τούτο θα φανεί στη συνέχεια, στη μελέτη του κειμένου, το οποίο εκτείνεται σε σαράντα περίπου σελίδες και αφορά ένα δείπνο, στο οποίο οι συνδαιτυμόνες, μεταξύ των οποίων και πέντε νέοι από τη Φρανκφούρτη, συζητούν για την παρακμή στη γαστρονομία και διαπληκτίζονται με τον πρόεδρο της γαστρονομικής κοινότητας Πρόζιτ. Ο πρόεδρος είναι σιωπηλός, σοβαρός αλλά όχι αδιάφορος, παράξενος, ήρεμος αλλά και απρόσμενα εκρηκτικός, όταν βγαίνει από την ηρεμία του. Όλα στο δείπνο μοιάζουν φυσιολογικά και όλοι ψάχνουν να βρουν σε τι έγκειται η πρωτοτυπία του, την οποία καλείται να ανακαλύψει ο καθένας από τους συνδαιτυμόνες, κανόνας εκ των ων ουκ άνευ που έθεσε ο οικοδεσπότης για τη συμμετοχή στο δείπνο. Πρωτοτυπία πρώτη, οι πέντε σερβιτόροι είναι σκουρόχρωμοι και στέκονται επιμελώς στο σκοτεινό μέρος του δωματίου, ενώ είναι καλά φωτισμένο μόνο το τραπέζι. Τίποτα το ανησυχητικό ή παράξενο δεν διαπιστώνεται, αν και κάποια αόρατη, απροσδιόριστη υποψία υπάρχει... Το δείπνο φτάνει στο επιδόρπιο κανονικά, χωρίς να έχει επισημανθεί η πρωτοτυπία, όταν κάποιος από τους συνδαιτυμόνες θυμάται, οπότε το πράγμα σοβαρεύει, ότι ο πρόεδρος είχε πει στους πέντε γαστρονόμους από τη Φρανκφούρτη ότι θα συμμετάσχουν στο Δείπνο «υλικώς» και τώρα απουσιάζουν από τη σύναξη. (Επιτρέπεται, νομίζω, να υπενθυμίσουμε εδώ τον Θυέστη και το δείπνο που εκείνος παρέθεσε. Ο Πεσόα, ή ο Αλέξανδρος Σερτς, γνωρίζει καλά την αρχαία ελληνική φιλολογία.) Δεν θα χαλάσω την έκπληξη, αν και είναι προφανής.
Στη συνέχεια, διαβάζουμε στο Παράρτημα ότι ο K. David Jackson αναζητεί τις «Κανιβαλικές τελετές» στο Δείπνο του Πεσόα, μέσα στη αγγλόφωνη λογοτεχνία, την οποία ο Πορτογάλος γνωρίζει πολύ καλά και στου οποίου τα νεανικά γραπτά βρίσκει την ενδιαφέρουσα πληροφορία: «Την πρώτη λογοτεχνική τροφή των παιδικών μου χρόνων την έλαβα μέσα από πλήθος μυθιστορημάτων μυστηρίου και περιπετειών τρόμου», καθώς επίσης βρίσκει και την εξομολόγηση ότι τα γούστα του «πήγαιναν προς το απίστευτο» και «το φύσει αδύνατο», πράγμα που φυσιολογικά οδηγεί στη δημιουργία έργων επηρεασμένων από το γοτθικό μυθιστόρημα, με το υπερφυσικό στοιχείο σε συνδυασμό με τη διαίσθηση και την οξυδερκή λογική που τον συνάρπαζε. Παρατίθεται κατάλογος έργων που είχε υπόψη του ο Πεσόα και προσιδιάζουν σ' αυτά τα χαρακτηριστικά.
Το Δείπνο, περί ου ο λόγος, γραμμένο το 1907, ανακαλύπτει η μελετήτρια Maria Leonor Machado de Sousa το 1978 και το φέρνει στη δημοσιότητα. Στη μελέτη του κειμένου σχολιάζονται τα άγρια ένστικτα και η αρρωστημένη ψυχοσύνθεση του Πρόζιτ, όνομα που σχετίζεται με την πρόποση και την εν γένει κανιβαλική εξέλιξη. Μια φράση που αποδίδει στον Πρόζιτ, ότι του αρέσει να «μασκαρεύει κάτι έτσι ώστε να φαίνεται κάτι άλλο» φωτογραφίζει τον ίδιο τον Πεσόα, αλλά και υποδηλώνει απόψεις που είχε για την αποικιοκρατική, οικονομική και ρατσιστική πολιτική.
Ενδιαφέρον έχει η άποψη πως το Πρωτότυπο δείπνο μπορεί να διαβαστεί ως κριτική «της πολιτισμικής καταστολής των ενορμήσεων» και ότι το ετερώνυμο Αλεξάντερ Σερτς προλέγει «ορισμένες από τις θεωρητικοποιήσεις του Φρόιντ στο Τοτέμ και ταμπού και στον Πολιτισμό ως πηγή δυστυχίας». Ωστόσο, ο Αρμάος, πέραν του Φρόιντ, κάνει αναφορές και στον Δαρβίνο και στον Μπερξόν, μελετά τον χαρακτήρα του Πρόζιτ υπό το φως των θεωριών των ανωτέρω στοχαστών και διακρίνει σ' αυτόν «τη φιγούρα ενός τοτέμ», το οποίο ανταγωνίζονται οι πέντε γαστρονόμοι που αντιδικούν μαζί του. Η αντιδικία αντιστοιχεί σε «επίθεση στον πατέρα» για να τεθεί τέρμα στα πρωτεία του. Εκείνος τους καλεί στο δείπνο με τα υποδηλούμενα παρεπόμενά του, αλλά τελικά οι υπόλοιποι συνδαιτυμόνες, αντιστρέφοντας τους όρους του παιχνιδιού, τον εκπαραθυρώνουν. Το θέμα αναλύεται διεξοδικά σύμφωνα με την ψυχαναλυτική φροϊδική θεωρία, χωρίς να μένει ασχολίαστη και η αποικιοκρατική συμπεριφορά των Ευρωπαίων στα τέλη του 19ου αιώνα.
Στο Επίμετρο εμπεριέχεται «Χρονολόγιο βίου και έργου» του Πεσόα, εμπλουτισμένο με πολλά βιογραφικά στοιχεία των μελών της οικογένειάς του, καθώς και βιογραφικά των ογδόντα ετερωνύμων του. Και το βιβλίο κλείνει με τις φωτογραφίες του λογοτέχνη από διάφορες φάσεις της ζωής του και τη βιβλιογραφία. Το βιβλίο διαβάζεται με μεγάλο ενδιαφέρον.
Ένα πολύ πρωτότυπο δείπνο
του Αλεξάντερ Σερτς
Fernando Pessoa
μετάφραση: Κωνσταντίνος Αρμάος
Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός
176 σελ.
Τιμή € 11,00
