fbpx
Σταυρούλα Τσούπρου: «Δοκιμές ανάγνωσης»

Σταυρούλα Τσούπρου: «Δοκιμές ανάγνωσης»

Ο τρίτος τόμος δοκιμίων της Σταυρούλας Τσούπρου (οι δύο προηγούμενοι ήταν επικεντρωμένοι στο έργο του Τάσου Αθανασιάδη και του Κοσμά Πολίτη αντίστοιχα) είναι μια συναγωγή μελετημάτων που εστιάζονται σε λιγότερο αξιοποιημένα από την Κριτική (ή τη Φιλολογία) κείμενα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ή σε στοιχεία αυτών των κειμένων τα οποία έχουν ελάχιστα προσεχθεί. Έτσι, επί παραδείγματι, από το έργο του Σεφέρη η κ. Τσούπρου εξετάζει τα ποιήματά του για παιδιά, από το έργο του Θεοτοκά τα θεατρικά του, από το έργο του Εγγονόπουλου τη χρήση των σημείων στίξης. Το ενδιαφέρον των μελετημάτων έγκειται στο ότι δεν περιορίζονται στο εξειδικευμένο αντικείμενο της έρευνας, αλλά η κριτικός προχωρεί σε διασυνδέσεις του μερικού με τη γενικότερη συμβολή των λογοτεχνών ή σε διαπιστώσεις που αφορούν στο συνολικό και/ή στο αντιπροσωπευτικότερο έργο τους. Μία άλλη, επίσης, συνιστώσα των μελετημάτων τα καθιστά αξιοσημείωτα: η συχνή πρόσμειξη της Θεωρίας της Λογοτεχνίας με τη συγκεκριμένη ανάγνωση των κειμένων.

Στο μελέτημα «Τα θεατρικά έργα του Γιώργου Θεοτοκά: Μία αυτο- και ομο-διακειμενική προσέγγιση», παράλληλα με τη σύντομη παρουσίαση –χρησιμότατη όμως για τον ενδιαφερόμενο– των θεατρικών έργων του Θεοτοκά και την ένταξή τους στα ελληνοκεντρικά ιδεολογήματα της εποχής και στις συγγραφικές προθέσεις του δημιουργού τους, η κ. Τσούπρου διερευνά διακειμενικές σχέσεις κάποιων θεατρικών με άλλα θεατρικά του ή με άλλα κείμενά του, αλλά και με κείμενα άλλων. Στόχος, βασικά, του μελετήματος είναι να συνηγορήσει υπέρ της άδικης παραμέλησης και υποβάθμισης από την Κριτική των 13 θεατρικών έργων του Θεοτοκά.

Η χρήση χημικών και μαθηματικών συμβόλων, αλλά κυρίως η χρήση της διπλής παύλας, την οποία η κ. Τσούπρου ερμηνεύει ως «παρενθετικό ξέσπασμα» της «έντονης εσωτερικής ζωής» του Εγγονόπουλου, διερευνώνται στο μελέτημα «Ο εσκεμμένος υπερρεαλισμός: Σημεία στίξης σε μια ποίηση αναπόφευκτης παραμυθίας».

Στο επόμενο μελέτημά της η κ. Τσούπρου εξετάζει την εκτενή χρήση κύριων ονομάτων στους τίτλους διηγημάτων του Όμηρου Πέλλα και της Σοφίας Φίλντιση. Στον Πέλλα, η κριτικός βλέπει ότι η ύπαρξη κύριων ονομάτων στους τίτλους 6 (από συνολικά 7) διηγημάτων συνδέεται με την «αυτοβιογραφική αλήθεια» και την «αυθεντικότητα και αθωότητα της γραφής» του συγγραφέα. Αλλά και στη Φίλντιση η κ. Τσούπρου διαβλέπει τις ίδιες συγγραφικές προθέσεις –αν και σε εκείνη αναγνωρίζει μια περισσότερο μυθοπλαστική γραφή– προθέσεις οι οποίες, ωστόσο, εκκινούν από μη λογοτεχνικούς αλλά από κοινωνικούς στόχους και, τελικά, διαμορφώνουν μια πεζογραφική στρατηγική. Στο μελέτημα προηγείται μια έκθεση των θεωριών σχετικά με τους τίτλους των λογοτεχνικών κειμένων (1973) του Ολλανδού σημειολόγου Leo H. Hoek (1945).

Το μελέτημα «Η Φυσιογνωμική ως ταυτοδοτικό εργαλείο στην πεζογραφία της Γενιάς του '30 και εντεύθεν» έχει ως αντικείμενο την πρόθεση του συγγραφέα να σκιαγραφήσει κάποια συγκεκριμένη ταυτότητα σε ένα πλασματικό πρόσωπο με την απόδοση αντίστοιχων φυσιογνωμικών και σωματικών χαρακτηριστικών και ιδιοτήτων. Μολονότι το αντικείμενο του μελετήματος είναι «η παραδειγματική ανίχνευση προθέσεων και (συνειδητών) πραγματώσεων στην κατασκευή των λογοτεχνικών ηρώων και ηρωίδων», όπως ο υπότιτλός του προσδιορίζει, η θεωρητική βάση του, ωστόσο, δεν συνίσταται από τις απόψεις των σημειολόγων της Λογοτεχνίας (Algirdas Julien Greimas, Juri Lotman, Philippe Hamon, Henri Mitterand, Roger Fowler, Fredric Jameson). Οι σημειολόγοι αντιμετωπίζουν το κείμενο ως σημασιολογικό σύνολο μέσα στο οποίο αρθρώνονται σημασιακά υποσύνολα, μεταξύ των οποίων είναι και τα πλασματικά πρόσωπα: ο συγγραφέας αποδίδει σε αυτά συγκεκριμένες ιδιότητες (σημεία του τύπου «νέος», «παρορμητικός», κ.λπ.) και αντίστοιχες ενέργειες (οι οποίες «μεταφράζονται» στον νου του αναγνώστη ως «παρορμητικός», κ.λπ.). Η θεωρητική βάση της κ. Τσούπρου, από την άλλη, είναι, εδώ, εξωλογοτεχνική και σχετίζεται με την πραγματικότητα και την επιστήμη: συγκροτείται από μελέτες και βιβλία που έχουν γραφεί από γιατρούς φυσιολόγους και φυσιογνωμιστές, ψυχοπαθολόγους και ψυχαναλυτές – θα αναφέρω μερικούς μόνον: τον Johann Kaspar Lavater (1741-1801), τον περιβόητο, βέβαια, Cesare Lombroso (1835-1909), τον Auguste Chaillou (1866-1915), τον Claude Sigaud (1862-1921), τον René Allendy (1889-1942), τον Ernst Kretschmer (1888-1964)• η κ. Τσούπρου παραθέτει περισσότερα ονόματα. Οι επιστήμονες αυτοί διαμορφώνουν ένα επιστημονικό πεδίο που ονομάζεται μορφοψυχολογική θεωρία: συσχετίζουν τις εξωτερικές μορφολογικές ιδιότητες ενός ατόμου με τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά του και την προσωπικότητά του. Οι επιστημονικές αυτές απόψεις διαδόθηκαν σε μια απλούστερη, βέβαια, μορφή και επηρέασαν συγγραφείς και αναγνώστες. Η κριτικός επικεντρώνεται στον Léon Mac-Auliffe (1876-1937), το έργο του οποίου γνώριζε και για το οποίο έγραψε ο Τάσος Αθανασιάδης. Μέσα από αυτή την προσέγγιση η κ. Τσούπρου διερευνά γυναικείους χαρακτήρες στα πεζογραφήματα του Κοσμά Πολίτη, του Τάσου Αθανασιάδη και του Μ. Καραγάτση. Στο μελέτημα υπάρχει ένα επίμετρο, όπου συζητούνται βιβλία και άρθρα, τα οποία εξετάζουν τη λογοτεχνία με βάση τη φυσιογνωμιστική.

Το «Ταξίδι κάποιων στίχων μέσα στον χρόνο και στα (παρακείμενα)» είναι ένα διαφορετικής στόχευσης μελέτημα, το οποίο διερευνά πώς κάποιοι στίχοι από τον Ψαλμό 136 (θρήνος για την αιχμαλωσία των Εβραίων από τον Ναβουχοδονόσορα) έχουν «περάσει» σε μεταγενέστερα έργα και, πιο συγκεκριμένα, σε κείμενα, μεταξύ άλλων, των: Γεωργίου Δεληγιάννη (1946-1992), Ιωάννη Κονδυλάκη, Γιάννη Σκαρίμπα, William Faulkner, Στρατή Τσίρκα. Παρ' όλο το συγκριτολογικό εύρος του, το μελέτημα θα γινόταν ακόμη ελκυστικότερο, αν, ίσως, συμπληρωνόταν με κάποια στοιχεία από τη θεωρία της «μετανάστευσης των μοτίβων», των Ρώσων φορμαλιστών, καθώς και με μία έρευνα για την πιθανή επίδραση ή τις αναφορές που είχε (αν είχε) το περίφημο χορικό από την όπερα Nabucco του Verdi σε νεοελληνικά κείμενα.
Όσο για το μελέτημα «Τα Ποιήματα για παιδιά του Γιώργου Σεφέρη», ενώ εμφανίζεται να έχει αυτόν τον περιορισμένο στόχο, στην πραγματικότητα συνιστά μία πραγμάτευση και μία συζήτηση της δευτερεύουσας, σχετικής με το σεφερικό έργο, βιβλιογραφίας, αλλά και του τύπου του στιχουργήματος που ονομάζεται limerick – όνομα ιρλανδέζικης πόλης, από την οποία μάλλον προήλθε η ονομασία των στιχουργημάτων. Τα περιεχόμενό τους είναι συνήθως άσεμνο, περιπαιχτικό ή ανοησία· η μορφή τους είναι μια στροφή πέντε στίχων με αυστηρή ομοιοκαταληξία (ΑΑΒΒΑ). Μέσα από τα ημερολόγια και την αλληλογραφία του Σεφέρη, η κριτικός επιχειρεί να εξηγήσει πώς ένας τόσο σοβαρός ποιητής ασχολείται με αυτού του είδους τα στιχουργήματα.

Έχω αφήσει στο τέλος το εκτενές μελέτημα «Μία σύνθετη ανάγνωση του θανάτου στον Καπετάν Μιχάλη του Νίκου Καζαντζάκη» και διότι και το μυθιστόρημα αυτό, αλλά και το συγκεκριμένο θέμα έχουν μελετηθεί, και διότι σε αυτό το δοκίμιο είναι έκτυπες οι αρετές της κ. Τσούπρου ως κριτικού. Εδώ βλέπουμε, αφενός, μία διεξοδική συζήτηση της προϋπάρχουσας βιβλιογραφίας και, αφετέρου, μία ανακεφαλαίωση της σχετικής προβληματικής, διανθισμένης με καινούργιες αναγνωστικές προτάσεις. Τα παραδοσιακά κρητικά έθιμα και ο λογοτεχνικός τους μετασχηματισμός δίνουν αφορμή στην κριτικό να αναρωτηθεί επάνω στις κατηγορίες «κρητικό» και «πανανθρώπινο», ο συνδυασμός των οποίων απασχόλησε τον Καζαντζάκη, αλλά και έγινε σφραγίδα του εξωτικού υπαρξισμού του.

 

Δοκιμές ανάγνωσης
Ερευνητικές Εργασίες & Μελέτες
Σταυρούλα Τσούπρου
Εκδόσεις Γρηγόρη
152 σελ.
Τιμή € 14,00
001 patakis eshop

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Γεώργιος Ν. Λεοντσίνης: «Το ναυάγιο του “Μέντορος” στις ακτές των Κυθήρων και η διάσωση των γλυπτών του Παρθενώνα»

Στον καιρό μας, το ζήτημα της επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα στη γενέτειρά τους προβάλλει επιτακτικότερα από ποτέ και απασχολεί όλους τους Έλληνες. Γι’ αυτό και οι μελέτες για το συγκεκριμένο...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Κοσμάς Ρασπίτσος: «Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ και η μετάφραση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας»

Μια από τις τελευταίες κυκλοφορίες στον χώρο της φιλοσοφικής σκέψης και του στοχασμού, που παρουσιάζει μάλιστα πολλαπλό ενδιαφέρον, καθώς εξακτινώνεται σε ζητήματα πέραν των φιλοσοφικών αναζητήσεων...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Bhikkhu Nyānadassana (Ιωάννης Τσέλιος): «Διαλογισμός: Απελευθέρωση ή προσκόλληση;»

Ένα ξεχωριστό βιβλίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Τεραβάδα του ομώνυμου βουδιστικού κέντρου (Theravada), στο οποίο αναλύεται λεπτομερώς το θέμα του διαλογισμού και οι δύο του όψεις: η...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.