Soeren Kierkegaard: «Το κεντρί της ύπαρξης»
Σύμφωνα με τη ρήση του Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, ο Σόρεν Κίρκεγκαρντ είναι «με διαφορά ο πιο εξέχων διανοητής του 19ου αιώνα». Το βιβλίο με τον τίτλο Σόρεν Κίρκεγκαρντ – Το κεντρί της ύπαρξης αποτελεί ένα ευπρεπές αφιέρωμα στον μεγάλο διανοητή. Τα μέρη του βιβλίου είναι: «Αντί προλόγου», ένα εναρκτήριο κείμενο το οποίο μας εισάγει στην προσωπικότητά του και εστιάζει στο «''πολυφωνικό'' πνεύμα του», στην «εμμονή του με την ειλικρίνεια», στην «αδιαλλαξία του προς κάθε μορφή υποκρισίας», στη σύσταση προς τον αναγνώστη του «να τον διαβάσει ''αργά και πρόθυμα, ξανά και μεγαλόφωνα''» και τέλος κλείνει με τη σύσταση προς τον αναγνώστη ότι «το έργο του Kierkegaard οφείλει να μελετάται διά μέσου της θρησκευτικής αντίληψης». Ακολουθεί ένα «Εργοβιογραφικό χρονολόγιο», εμπλουτισμένο με αναφορές στο έργο του, σε πρώτο πρόσωπο. Και έπονται σχεδόν 300 σελίδες με αποσπάσματα από τα έργα του.
Εν ολίγοις ο Κίρκεγκαρντ γεννήθηκε το 1813, ήταν γόνος πολυμελούς οικογενείας, της οποίας τα μέλη είδε σιγά σιγά να πεθαίνουν κι έτσι νωρίς βίωσε το επαναλαμβανόμενο πένθος. Ήταν ευφυής μαθητής στο σχολείο και στη Θεολογική Σχολή όπου φοίτησε γοητεύτηκε από τον Σωκράτη, τον οποίο είχε πλέον πρότυπο. Στα 1837 γνώρισε τη Ρεγγίνα Όλσεν, δεκατεσσάρων ετών, την οποία αρραβωνιάστηκε αλλά σύντομα χώρισε, διότι ήθελε να αφοσιωθεί στο έργο του και θεωρούσε την αγάπη του Θεού μεγαλύτερη πάσης άλλης. Ωστόσο, ενοχλήθηκε όταν η Ρεγγίνα βρήκε άλλον σύντροφο στη ζωή της, πράγμα που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι εκείνος θέλει να αφοσιωθεί στον Θεό, αλλά η Ρεγγίνα να είναι διά βίου αφοσιωμένη σ' εκείνον. Γράφει για τον γάμο: «Έχουμε ξεχάσει τι είναι η αγάπη. Για δύο αυτάρεσκα όντα, ο έρωτας και ο γάμος είναι στην ουσία η επαλήθευση της αυταρέσκειάς τους. Οι παντρεμένοι είναι απόλυτα ικανοποιημένοι στην αποχαύνωσή τους». Κι ακόμα: «Ό,τι και να μου συμβεί πλέον, έχω την αληθινή, άσπιλη και αγιασμένη ιδέα ότι ο Θεός είναι Αγάπη».
Η συγγραφική του δραστηριότητα, που είχε αρχίσει με μια κριτική σε νουβέλα του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, συνεχίζεται με την ολοκλήρωση της διδακτορικής του διατριβής με θέμα τη σωκρατική ειρωνεία. «Η έννοια της ειρωνείας είναι η επιτομή της κοσμοαντίληψής του». Ο Σωκράτης τον γοητεύει με τον αντικομφορμισμό του, ο οποίος «με την τεράστια ελαστικότητα της αντίληψής του εκσφενδόνιζε τον έναν πολίτη μετά τον άλλο έξω από την πραγματικότητα που η πολιτεία θεωρούσε σημαντική». Η εξέτασή του ενώπιον της επιτροπής για τη διατριβή του διαρκεί επτά ώρες, κατά τις οποίες ο Κίρκεγκαρντ μιλάει λατινικά και «παίζει την επιτροπή στα δάχτυλα». Την προηγουμένη της ανακήρυξής του φεύγει στο Βερολίνο για να παρακολουθήσει τα μαθήματα του Σέλιγκ, από τον οποίο απογοητεύεται και αποφαίνεται απαξιωτικά: «Θυμίζει εφοριακό».
Η αρχή του φιλοσοφικού του έργου αρχίζει με το Είτε – Είτε, το οποίο δημοσιεύει με το ψευδώνυμο «Θριαμβεύων ερημίτης». Στο έργο αυτό έρχεται αντιμέτωπος με ένα δίλημμα. Ό,τι και να κάνει κανείς θα το μετανιώσει. Οι Ευεργετικές Ομιλίες σε διάφορα πνεύματα είναι έργο «μοναδικό σε ευλάβεια», αν και μερικοί το θεωρούν «επίδειξη διαλεκτικής». Η διαμάχη του με την εφημερίδα Κουρσάρος καταλήγει στα δικαστήρια, όπου και δικαιώνεται. Το 1848, την εβδομάδα των Παθών «συγκλονίζεται από μια εσωτερική μεταμόρφωση: συνειδητοποιεί ότι ο Θεός συγχώρησε τις αμαρτίες του» και γράφει: «Έρχεται κάποτε η στιγμή που η χριστιανική επικοινωνία πρέπει να είναι άμεση, μαρτυρία προσωπική». Γενικώς είναι ένα ανήσυχο πνεύμα που δεν ορρωδεί προ ουδενός. Τα βάζει με την Εκκλησία και τους εκπροσώπους της, επιτίθεται, διευκρινίζει και ομολογεί πως είναι εκκεντρικός, γράφει την αυτοκριτική του: «Βλέπω πόσο ετερόκλητος, πόσο διαφορετικός είμαι από τους άλλους. Όμως η σχέση μου με τον χριστιανισμό είναι άμεση... Παραμένοντας διαφορετικός μένω κοντά Σου – και νιώθω βαθιά μέσα μου την ευλογία που αυτό ενέχει». Πέθανε το 1855. Ο ανεψιός του και ιστορικός Τρολς Λουντ λέει για τις τελευταίες στιγμές του: «Για μένα ήταν σαν ουράνια αποκάλυψη, μια ψυχή που αναβλύζει σε μια άλλη, μια ευλογία που με γέμισε θάρρος, δύναμη κι ευθύνη».
Από το ανθολογημένο μέρος του βιβλίου σταχυολογούμε: «Πρέπει να είμαι σαφής... Σημασία έχει να καταλάβω τον σκοπό μου, να καταλάβω τι μου ζητά το θείο. Πρέπει να βρω μια αλήθεια που είναι αλήθεια για μένα, να βρω την ιδέα για την οποία θα είμαι έτοιμος να ζήσω και να πεθάνω». «Κανείς πρέπει πρώτα να γνωρίσει τον εαυτό του (γνώθι σαυτόν)... όπως ο Σωκράτης, να αρχίσει η αληθινή γνώση με την άγνοια». «Νεαρέ, πρόσεχε τους κληρικούς και τους ποιητές: Πρόσεχε μην κάνεις αυτό που ο κληρικός διαλαλεί την Κυριακή... Μην κάνεις αυτό που ο ποιητής υμνεί στον στίχο... Μα τι άλλο είναι σήμερα η εκκλησία από το μαγαζί του κληρικού!». «Αν ξαναγύριζε ο Χριστός στον κόσμο, ο κόσμος θα τον περνούσε για τρελό. Το χιούμορ με βοηθά να αντιληφθώ καλύτερα τον χριστιανισμό». «Το να κατανοήσεις την άγνοια [του Σωκράτη] απαιτεί περισσότερο κόπο από ολάκερη τη φιλοσοφία του Hegel».
Με συχνές αναφορές στον ευαγγελικό λόγο και την ερμηνεία του, με παρατηρήσεις, διευκρινίσεις, συγκρίσεις ανθρώπων και τρόπων συμπεριφοράς, με έντονη κριτική διάθεση, το βιβλίο για τον Κίρκεγκαρντ είναι ίαμα της ψυχής και του νου για φιλοσοφούντες και για θεολογούντες, ειδικά στις μέρες μας, που οι άνθρωποι έχουν χάσει τελείως την πίστη τους στην επιστήμη και στη θρησκεία, σε πρόσωπα και ιδεολογίες.
Παρατηρήσεις για τη μετάφραση και επιμέλεια του βιβλίου:
Άνωθεν = εκ των άνω [ΟΧΙ «εκ των άνωθεν»]. Το επίθημα «θεν» σημαίνει προέλευση: Αθήνηθεν = εκ των Αθηνών – εξ Αθηνών, πανταχόθεν = από παντού, παλαιόθεν = από παλιά, πόθεν; = από πού;
Alea iacta est = «ο κύβος ερρίφθη», απόφαση που πάρθηκε οριστικά και αμετάκλητα. Φράση που είπε ο Καίσαρας, όταν πέρασε τον ποταμό Ρουβίκωνα, τον οποίο απαγορευόταν διά νόμου να περάσει. Σύμφωνα με τον Ουμπέρτο Έκο, η πράξη σηματοδοτεί ύβριν και οι συνέπειες μπορεί να είναι σοβαρές.
Το κεντρί της ύπαρξης
Επιλογή από το έργο του
Soeren Kierkegaard
ανθολόγηση: Κώστας Νησιώτης
μετάφραση: Κώστας Νησιώτης
Κέδρος
455 σελ.
Τιμή € 22,00
