fbpx
Νίκος Σαραντάκος: «Οπωροφόρες λέξεις»

Νίκος Σαραντάκος: «Οπωροφόρες λέξεις»

Οπωροφόρες λέξεις του Νίκου Σαραντάκου είναι ένα βιβλίο με φλούδα, σάρκα και κουκούτσι. Κι όταν λέω φλούδα, δεν εννοώ μια επιφάνεια που την πετάς για να μπεις στη χυμώδη ουσία. Αντίθετα, την εννοώ κάπως σαν το πρόσωπο, το ξέφωτο της σάρκας. Το φέρνω στη μύτη μου για να το μυρίσω και ξαφνικά βρίσκομαι σε μια βιβλιοθήκη, περιτριγυρισμένος από άπειρες σελίδες τόμων, λεξικών, εγκυκλοπαιδειών και ιστορικών βιβλίων.

Το βιβλίο, δομικά, εκτός από πρόλογο, κυρίως θέμα, επίλογο, επίμετρο, βιβλιογραφία και ευρετήριο, έχει τρεις ομόκεντρους κύκλους οργάνωσης του υλικού του (άρα επιδέχεται ίσως και τρεις τρόπους ανάγνωσης). Εξηγούμαι πάραυτα.

Στο πρώτο επίπεδο, που το χαρακτηρίζω ως «φλούδα» ή «σημαίνον», ο Σαραντάκος προσεγγίζει και μελετά τα φρούτα και τους καρπούς όχι από μαγειρική, διατροφολογική ή βοτανολογική σκοπιά, όσο από γλωσσική, ιστορική και γενικά πολιτισμική άποψη. Αποφεύγει να ολισθήσει στην υγιεινιστική υστερία της εποχής μας, μιλώντας μας για τα θρεπτικά στοιχεία του καθενός από αυτά και τη χρησιμότητά τους στη διατήρηση της υγείας και της σιλουέτας μας. Μας καλεί να λάβουμε μέρος σε ένα ταξίδι όπου μας παρουσιάζει την ιστορία του ονόματος τουλάχιστον 40 φρούτων και ξηρών καρπών, μας δίνει πολλές πληροφορίες για το πώς αυτά έφτασαν στα μέρη μας, ποιες λέξεις και φράσεις χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι και οι Βυζαντινοί για να τα ονοματίσουν, παραθέτει ετυμολογικές πληροφορίες όσον αφορά την ελληνική αλλά και άλλες γλώσσες, και ως λάτρης της ετυμολογίας και της φρασεολογίας, εμβολιάζει το κείμενό του με πάμπολλες παροιμιώδεις και ιδιωματικές φράσεις, αλλά και στίχους από ποιήματα και τραγούδια σχετικά με αυτά. Γενικά λειτουργεί ως λεξικογράφος και συνομιλεί με τον Μπαμπινιώτη, τον Κουμανούδη, τον Δουκάγγιο, τον Σομαβέρα, τον Μένο Φιλήντα, τον Βλαστό, τον Τριανταφυλλίδη, αλλά και με τους αρχαίους: τον Θεόφραστο, τον Αριστοφάνη, τον Πλάτωνα, τον Αντιφάνη κτλ.

Παρότι είναι πολλές οι πηγές που παραθέτει, όντας κατ’ ουσίαν λεξιλάγνος, το βιβλίο του ρέπει σταθερά προς το λογοτεχνικό δοκίμιο, αποφεύγοντας την πόρτα που θα τον οδηγούσε στην επιστημονική διατριβή, γι’ αυτό και δεν έχει παρά μόνο τις άκρως απαραίτητες σημειώσεις.

Στο δεύτερο επίπεδο, που θα το χαρακτήριζα ως «σάρκα» ή «σημαινόμενο», ο Σαραντάκος, μέσω των φρασεολογικών και ιστορικών ταξιδιών που κάνουν οι λέξεις ανά τους αιώνες, μας ξεναγεί, με αφορμή ή άλλοθι τα φρούτα και τους καρπούς, σε τόπους και τρόπους συνάντησης διαφόρων λαών, εποχών και πολιτισμών – σε μια παγκοσμιοποίηση πόρρω απέχουσα από αυτήν του μανιακού καπιταλισμού της εποχής μας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην αρχή των κεφαλαίων ο συγγραφέας έχει ως μότο στίχους από ποιητές, συγγραφείς και στιχουργούς μας, όπως, λόγου χάρη, ο Σαραντάρης, ο Βάρναλης, ο Ελύτης, ο Ρίτσος, ο Παπαδιαμάντης, ο Καββαδίας, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο Καζαντζάκης, ο Μυριβήλης, ο Παπαδίτσας. Ακολουθεί μια ανάλυση των ονομάτων του εκάστοτε φρούτου, η οποία κινείται στα όρια της ιστορίας, της σημειολογίας, της λαογραφίας, της διαιτολογίας, με βάση εκκίνησης πάντα τη λεξιλαγνεία, και στη συνέχεια οδηγούμαστε σε μια παγκόσμια αγορά-πινακοθήκη όπου εκτίθενται τα φρούτα, οι καρποί, αλλά κυρίως η αλητεμένη αλήθεια των ονομάτων τους. Ωστόσο, ο Σαραντάκος δεν αρκείται σε αυτά. Επιπλέον, χρησιμοποιεί στοιχεία από τον Γαληνό, τον Διοσκουρίδη, τον Ιερόφιλο και τον Λινναίο.

Στο τρίτο επίπεδο, που θα το χαρακτηρίσω ως «κουκούτσι» ή «αντικείμενο αναφοράς», ο Σαραντάκος παρουσιάζει τον Πωρικολόγο, ένα μικρής έκτασης σατιρικό κείμενο της βυζαντινής εποχής (13ος αιώνας). Σε αυτό το άτυπο θεατρικό παρουσιάζεται μια ιδιαιτερότητα: τα φρούτα και οι καρποί προσωποποιούνται, οπότε βλέπουμε να πρωταγωνιστούν ο Κυδώνιος, ο Ροδάκινος, ο Κρεμμύδιος, ο Σκόρδιος, ο Κολοκύνθιος, η Στάφυλος κτλ. Τώρα, αν κανείς στοχαστεί πώς συνδέεται άραγε το βιβλίο αυτό με το πολιτικό-οικονομικό-κοινωνικό γίγνεσθαι της εποχής μας, εγώ θα του απαντούσα ανεπιφύλακτα μέσω αυτού ακριβώς του σύντομου κειμένου στο οποίο, σημειωτέον, τα αντικείμενα βαφτίζονται υποκείμενα, ενώ, αντίθετα, στη ζοφερή εποχή μας –με τρομοκρατικές διαδικασίες άγριου ευτελισμού– τα υποκείμενα μετατρέπονται σε αντικείμενα – για να μην πω σε στυμμένες λεμονόκουπες… (Τιμά τις λέξεις το να μάθουμε να μιλάμε έξω απ’ τα δόντια. Άλλωστε, κάνει καλό στην υγιεινή του στόματος και του μυαλού.)

Κλείνοντας, να σας εκμυστηρευτώ πως καθώς διάβαζα τις Οπωροφόρες λέξεις, που είναι όντως απολαυστικό ως κείμενο, στο νου μου ερχόταν συχνά το ερώτημα «Τίνος είσαι;», που έλεγαν οι παλιοί. Αν με το όνομα καταφάσκεται η οντότητα-ταυτότητα-ιστορία-γενεαλογία ενός υποκειμένου ή αντικειμένου, θεωρώ ότι ο Σαραντάκος με την υποκειμενοποίηση των αντικειμένων στον Πωρικολόγο πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα από τη ρήση του Κυνικού Αντισθένη «Αρχή σοφίας των ονομάτων επίσκεψις», με την οποία ανοίγει το βιβλίο, προσδίδοντάς της ένα ιδιάζον, δραματικά επίκαιρο περιεχόμενο.

Έτσι, με το τέλος του βιβλίου επιστρέφουμε στην αρχή του, αλλά και στην αρχή του καθημερινού αγώνα.

 

Οπωροφόρες λέξεις
Νίκος Σαραντάκος
Κλειδάριθμος
206 σελ.
Τιμή € 13,50

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ben Ansell: «Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει»

Ο Μπεν Άνσελ στο βιβλίο του Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει: Πέντε παγίδες και πώς να τις αποφύγουμε, το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση του Γιώργου Μαραγκού, καταπιάνεται...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ελένη Κ. Σπηλιώτη: «Εθνικός Διχασμός: Φιλοβασιλικοί εξόριστοι στη Σκόπελο»

Μ’ ένα σαπιοκάραβο, μέσα σε κατακλυσμιαία βροχή και με φόβο πιθανού τορπιλισμού, φτάνει στις 31 Ιανουαρίου 1918 στη Σκόπελο μια ομάδα επιφανών πολιτικών και άλλων προσώπων που με απόφαση του...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
«Για τη διαχείριση του πένθους και της απώλειας» και «Γιατί υπάρχει το κακό στον κόσμο;»

Αν υπάρχει ένας μελετητής ικανός να μας εισάγει τόσο στον πλούτο της γλώσσας όσο και των ιδεών του Μεγάλου Ιεράρχη Βασιλείου αλλά και του Πλουτάρχου είναι ο Ιωάννης Πλεξίδας. Με από πολλών ετών...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.