fbpx
Τ.Σ. Έλιοτ: «Οι φωνές της ποίησης»

Τ.Σ. Έλιοτ: «Οι φωνές της ποίησης»

Οχτώ δοκίμια του Τ.Σ. Έλιοτ, με τον τίτλο Οι φωνές της ποίησης, μεταφράζει ο Άρης Μπερλής. Ο Έλιοτ, κορυφαίος ποιητής του 20ού αιώνα, με τις απόψεις του για τη λογοτεχνία και τη λογοτεχνική κριτική διαμόρφωσε καθοριστικά τη μοντερνιστική προσέγγιση της λογοτεχνίας. Από τις ενδιαφέρουσες απόψεις του κρατάμε το ότι η λογοτεχνική κριτική θα πρέπει να ολοκληρώνεται από μια ηθική και οντολογική οπτική, ότι η μεγάλη ποίηση δεν θα έπρεπε να αξιολογείται μόνο με λογοτεχνικά κριτήρια, ωστόσο ένα κείμενο αν είναι λογοτεχνικό ή όχι θα μπορούσε να κριθεί μόνο με λογοτεχνικά κριτήρια.

Στα οχτώ δοκίμιά του, ο Έλιοτ μιλάει για οχτώ σοβαρά θέματα. Σταχυολογώ με τη σειρά: Σκέψεις για τον ελεύθερο στίχο: απουσία σχεδίου, απουσία ομοιοκαταληξίας, απουσία μέτρου. «Δεν μπορώ να φανταστώ τι είδους στίχος θα ήταν αυτός που δεν θα είχε κανένα απολύτως μέτρο». «Η απόρριψη της ομοιοκαταληξίας δεν είναι φυγή προς την ευκολία». «Όταν εκλείψει η ομοιοκαταληξία, πολλή αιθέρια μουσική ακούγεται ξαφνικά από τη λέξη», ο ελεύθερος στίχος «δεν ορίζεται από την απουσία σχεδίου ή ομοιοκαταληξίας». «Κανένας στίχος δεν είναι ελεύθερος για αυτόν που θέλει να κάνει καλή δουλειά».

Άμλετ. Το έργο είναι το πρόβλημα και το πρόσωπο είναι το δευτερεύον. Και όσοι ασχολήθηκαν με το πρόσωπο, ο Γκαίτε, ο Κόουλριτζ, οι οποίοι έφτιαξαν έναν δικό τους Άμλετ, έχουν κάνει λάθος. «Ως έργο τέχνης, το καλλιτεχνικό έργο δεν μπορεί να ερμηνευθεί… το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να το κρίνουμε σύμφωνα με ορισμένα κριτήρια, συγκρίνοντάς το με άλλα καλλιτεχνικά έργα». Ο Έλιοτ μιλάει για τις δυσκολίες του Άμλετ και τους Άμλετ των άλλων συγγραφέων και ισχυρίζεται πως για τη μελέτη του χαρακτήρα «μας χρειάζονται πολλά βιογραφικά του στοιχεία».

Τι είναι το κλασικό; Ένας ορισμός του «κλασικού» δεν μπορεί να αποκλείει τον Βιργίλιο. Η έννοια μπορεί να εννοεί έναν «πρότυπο συγγραφέα», τη διάρκεια και σημασία του στον τομέα του. Μπορεί να εννοεί Έλληνα ή Λατίνο συγγραφέα, αντίθετο προς τον ρομαντικό. «Η δική μου γνώμη είναι ότι δεν έχουμε ούτε κλασική εποχή ούτε κλασικό ποιητή στην αγγλική γλώσσα». «Ο κλασικός μας, ο κλασικός όλης της Ευρώπης, είναι ο Βιργίλιος».

Τι είναι η ελάσσων ποίηση; Εδώ ο Έλιοτ δεν θέλει να πάρει θέση. Δεν θέλει να φτιάξει καταλόγους μειζόνων και ελασσόνων ποιητών, διότι επ’ αυτών δεν θα μπορούσαν να συμφωνήσουν. Ξεφεύγοντας κάπως από το θέμα, συζητά για τις ανθολογίες και τους ελάσσονες ποιητές που περιέχουν. «Θα αμφέβαλλα για τη γνησιότητα της αγάπης για την ποίηση ενός αναγνώστη που δεν νιώθει μια ιδιαίτερη τρυφερότητα για το έργο κάποιου ποιητή χωρίς μεγάλη ιστορική σημασία». Ακόμα, «ο μείζων ποιητής είναι εκείνος που πρέπει να διαβάσουμε ολόκληρο το έργο του». Στα προσόντα ενός καλού έργου είναι «το εκτενές που διαθέτει ενότητα και ποικιλία». «Πρέπει πάντα να προσπαθούμε να βελτιώσουμε το γούστο μας». Όσο για την ποιητική φήμη, ισχυρίζεται ότι υφίσταται διακυμάνσεις. Καμιά φήμη δεν μένει σταθερή από γενιά σε γενιά. Εντέλει, η διαφορά ανάμεσα σε μείζονες και ελάσσονες δεν έχει να κάνει με το αν έγραψαν έργο εκτενές ή όχι, ενώ υπάρχει πάντα και το υποκειμενικό στοιχείο τού τι είναι μεγάλο και τι μικρό. Η δήλωση «δεν θα εμπιστευόμουν το γούστο κάποιου που δεν έχει διαβάσει ποτέ σύγχρονη ποίηση, και βέβαια δεν θα εμπιστευόμουν το γούστο κάποιου που δεν διάβασε ποτέ τίποτε άλλο» θα έπρεπε να προωθηθεί ευρέως προς άπαντας τους ενδιαφερομένους για την ποίηση.

Η μουσική της ποίησης. Στο κεφάλαιο αυτό μιλάει για τον ποιητή που γράφει τα δοκίμιά του για να υποστηρίξει «υποσυνείδητα ή συνειδητά» την ποίηση που γράφει. Οπότε, ό,τι γράφει πρέπει να εκτιμηθεί σε σχέση με την ποίηση που γράφει. Σ’ αυτή την περίπτωση χρειάζεται ένας φιλόλογος για να «εξακριβωθούν τα στοιχεία» και ένας απροκατάληπτος κριτικός «για μια αμερόληπτη κρίση». «Η ποίηση δεν πρέπει να χάνει την επαφή της με τη συνεχώς μεταβαλλόμενη γλώσσα της κοινής ομιλίας». «Το νόημα του ποιήματος είναι κάτι ευρύτερο από τον συνειδητό στόχο του ποιητή και κάτι που έχει απομακρυνθεί από την αφετηρία του», «υπάρχουν όρια συνειδητότητας πέρα από τα οποία οι λέξεις χρεοκοπούν, μολονότι τα νοήματα εξακολουθούν να υπάρχουν». «Η ερμηνεία του αναγνώστη μπορεί να διαφέρει από την ερμηνεία του ποιητή και να είναι εξίσου έγκυρη – ακόμη και καλύτερη», «σε ένα ποίημα μπορεί να υπάρχουν πολύ περισσότερα από όσα αντιλαμβάνεται ο ποιητής». «Το ποίημα σημαίνει περισσότερα, όχι λιγότερα, από όσα η συνήθης γλώσσα μπορεί να μεταδώσει». «Κάθε επανάσταση στην ποίηση είναι επιστροφή στην κοινή γλώσσα». «Η μουσική της ποίησης πρέπει να είναι μια μουσική που λανθάνει στην κοινή γλώσσα της εποχής της». «Μόνο σε συγκεκριμένες στιγμές μια λέξη μπορεί να υπαινιχθεί ολόκληρη την ιστορία μιας γλώσσας και ενός πολιτισμού». «Δεν πιστεύω πως μέλημα του ποιητή είναι πρωταρχικά και πάντα να πραγματοποιήσει μια επανάσταση στη γλώσσα».

Οι τρεις φωνές της ποίησης. Η πρώτη φωνή είναι η φωνή του ποιητή που μιλάει στον εαυτό του ή σε κανέναν. Η δεύτερη φωνή είναι αυτή που μιλάει στο κοινό. Η τρίτη είναι η φωνή όταν μιλάει όχι ως ο ίδιος αλλά ως κάποιος φανταστικός χαρακτήρας, που μιλάει και τον ακούει ένας άλλος φανταστικός χαρακτήρας. Το έργο ενός μεγάλου ποιητή συνιστά έναν ολόκληρο κόσμο κι ένας μεγάλος ποιητής είναι πανταχού παρών και πανταχού κρυμμένος.

Θρησκεία και λογοτεχνία. Κρατώ δύο δηλώσεις: «δεν […] αρνιόμαστε πως η λογοτεχνία […] θα κρίνεται πάντα με κάποια ηθικά κριτήρια» και «οι ηθικές κρίσεις των λογοτεχνικών έργων γίνονται μόνον σύμφωνα με τον ηθικό κώδικα που είναι αποδεκτός από κάθε γενιά».

Ας κρίνουμε τον κριτικό. Υπάρχει μια ποικιλία κριτικών. Ο Σούπερ Κριτικός, ο Επαγγελματίας Κριτικός, ο Κριτικός με Γούστο, ο Ακαδημαϊκός και ο Θεωρητικός Κριτικός.

Η μετάφραση του Μπερλή ακολουθεί τον Έλιοτ, ο οποίος έχει αναλάβει το ρόλο του διδάχου, μιλάει απλά, με πολλά παραδείγματα, είναι σαφής, διδακτικός στο ύφος και στον τόνο, όπως ο Σεφέρης στις Δοκιμές του. Τα θέματα, αν και πολυεπίπεδα στην πραγμάτευσή τους, φτάνουν στον αποδέκτη ομαλά. Το πιο σημαντικό είναι ότι οι απόψεις του Έλιοτ μας ενδιαφέρουν επειδή είναι του Έλιοτ, αλλά και επειδή επηρέασαν και τον Έλληνα Νομπελίστα Γιώργο Σεφέρη – και όχι μόνο. Το κέρδος από την ανάγνωση του βιβλίου είναι πολλαπλό.

 

Οι φωνές της ποίησης
Τ.Σ. Έλιοτ
μετάφραση: Άρης Μπερλής
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
263 σελ.
Τιμή € 16,00


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ben Ansell: «Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει»

Ο Μπεν Άνσελ στο βιβλίο του Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει: Πέντε παγίδες και πώς να τις αποφύγουμε, το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση του Γιώργου Μαραγκού, καταπιάνεται...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ελένη Κ. Σπηλιώτη: «Εθνικός Διχασμός: Φιλοβασιλικοί εξόριστοι στη Σκόπελο»

Μ’ ένα σαπιοκάραβο, μέσα σε κατακλυσμιαία βροχή και με φόβο πιθανού τορπιλισμού, φτάνει στις 31 Ιανουαρίου 1918 στη Σκόπελο μια ομάδα επιφανών πολιτικών και άλλων προσώπων που με απόφαση του...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
«Για τη διαχείριση του πένθους και της απώλειας» και «Γιατί υπάρχει το κακό στον κόσμο;»

Αν υπάρχει ένας μελετητής ικανός να μας εισάγει τόσο στον πλούτο της γλώσσας όσο και των ιδεών του Μεγάλου Ιεράρχη Βασιλείου αλλά και του Πλουτάρχου είναι ο Ιωάννης Πλεξίδας. Με από πολλών ετών...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.