Γιάννης Παπακώστας: «Από τη λογοτεχνία στον κοινωνικό προβληματισμό»
Το νέο βιβλίο του Γιάννη Παπακώστα είναι ένας ογκώδης τόμος 792 σελίδων, με τίτλο: Από τη Λογοτεχνία στον Κοινωνικό Προβληματισμό. Ποιήματα – Μεταφράσεις – Μελέτες και Άρθρα του ΓΙΑΝΝΗ ΜΗΛΙΑΔΗ (1895-1975). Πρόκειται για μια πολύ σημαντική μελέτη για τη ζωή και το έργο του Γιάννη Μηλιάδη, ενός πνευματικού ανθρώπου, ξεχασμένου στην εποχή μας. Αποτελείται από τα εξής μέρη: Πρόλογος, Εισαγωγή, Πρώτο μέρος, όπου παρουσιάζονται οι Στίχοι (δέκα ποιήματα) του Μηλιάδη και οι Μεταφράσεις του από την ξένη και την αρχαία ελληνική ποίηση. Δεύτερο μέρος, με εβδομήντα Μελέτες και Άρθρα. Στο Τρίτο μέρος καταχωρίζεται εκτενής και εμπεριστατωμένη μελέτη πάνω στην ερωτική μυθιστορία Βέλθανδρος και Χρυσάντζα και τα Ηλιοδώρου Αιθιοπικά. Ακολουθεί το Επίμετρο και το Ευρετήριο κυρίων ονομάτων.
Αυτός, λοιπόν, ο ογκώδης τόμος αποτελεί ένα κειμήλιο για τη Γραμματεία μας, αλλά και φόρο τιμής στον εν πολλοίς άγνωστο δημιουργό Γιάννη Μηλιάδη, ο οποίος με μεγάλη αγάπη για τα γράμματα και τις τέχνες έγραψε, έκρινε, παρουσίασε, αρθρογράφησε.
Ο Μηλιάδης ήταν αρχαιολόγος και διευθυντής, μεταξύ άλλων, του Μουσείου της Ακροπόλεως, οπότε στα κείμενά του ευλόγως περιλαμβάνονται άρθρα, τα οποία έχουν να κάνουν με την ειδικότητά του, αρχαιολογία, γλυπτική, ζωγραφική, αλλά και άλλα που έχουν σχέση με τη φιλολογία και τη λογοτεχνία, πράγμα άγνωστο για τον πολύ κόσμο, τουλάχιστον, τον σημερινό. Συγκεκριμένα, οι μελέτες και τα άρθρα, μεταξύ άλλων, αφορούν τους λογοτέχνες Χρηστομάνο, Μαρτζώκη, Βουτιερίδη, Παλαμά, Καβάφη, Σκίπη, Παράσχο, Γρυπάρη, Σικελιανό, καθώς και εκπροσώπους άλλων τεχνών και επιστημών, όπως Θεοτοκόπουλο, Φρόιντ, Τσούντα, Μπερξόν, το θέατρο και άλλα σημαντικά του πνευματικού μας κόσμου.
Στις πέντε σελίδες του προλόγου του ο Παπακώστας εκθέτει εν συντομία τούς λόγους για τους οποίους ασχολήθηκε με τον Μηλιάδη, τις πηγές από τις οποίες άντλησε το πλούσιο υλικό του, τους προβληματισμούς του για την καταχώριση των κειμένων, πόσα κείμενα επέλεξε, πόσα άφησε εκτός τόμου και γιατί.
Ιδιαίτερο είναι το ενδιαφέρον που παρουσιάζει η εκτεταμένη σε εκατόν τριάντα έξι σελίδες εισαγωγή του, όπου παρακολουθούμε όλο το ιστορικό της εργασίας. Η έρευνα του Παπακώστα μάς πληροφορεί ότι η σχέση του Μηλιάδη με τη λογοτεχνία δεν έχει απασχολήσει τους κριτικούς και τους φιλολόγους. Ο ενδιαφερόμενος μπορεί να βρει μόνο μερικές βιβλιογραφικές πληροφορίες στην Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας του Αλέξανδρου Αργυρίου και στη σειρά περιοδικών που επιμελήθηκε ο Χ.Λ. Καράογλου, Περιοδικά Λόγου και Τέχνης. Βεβαίως, βασική πηγή παραμένει το ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ, όπου βρίσκεται ταξινομημένο το έργο του Μηλιάδη σε δύο μέρη, που αφορούν το ένα την ειδικότητα του αρχαιολόγου και τις εξ αυτής απορρέουσες δραστηριότητες και το άλλο, έξι τόμοι, αποκόμματα εφημερίδων με ποιήματα, μεταφράσεις, άρθρα και μελέτες για τη λογοτεχνία, ζωγραφική, γλυπτική, τα οποία ο Παπακώστας σχολιάζει και μελετά σε βάθος.
Ένα πλήρες, εμπεριστατωμένο βιογραφικό παρουσιάζει τον άνθρωπο και την κοινωνική του θέση. Τη γέννησή του στην Αθήνα το 1895, την αστική οικογένειά του, τις σπουδές του, τη θέση του στην Αρχαιολογική Υπηρεσία το 1919, τις προαγωγές του, τις μεταθέσεις του, τις μεταπτυχιακές του σπουδές στη Βιέννη και στο Μόναχο και τον σημαδιακό θάνατό του στην Αθήνα το 1975, την ώρα της συνεδρίασης για την Ακρόπολη, όπου συμμετείχε αμισθί.
Ο Μηλιάδης άρχισε να δημοσιεύει ποιήματα σε διάφορα περιοδικά σε ηλικία δεκαπέντε ετών. Ποιήματα δικά του και μεταφράσεις Γάλλων ποιητών συνήθως παρουσιάζονται στα περιοδικά της εποχής, στα οποία δεν στέλνει απλώς τα κείμενά του, αλλά κάποια τα διευθύνει επίσης, όπως π.χ. το περιοδικό Ανεμώνη, για το οποίο συλλέγει τις συνδρομές και την αλληλογραφία. Στα πρώτα του ποιητικά φανερώματα χρησιμοποιεί το ψευδώνυμο Ιούλιος Νάρκισσος, αργότερα πολλά άλλα, καθώς και το μονόγραμμά του, Μ, και το αρχικώνυμό του Γ.Μ., σύνολο οκτώ ψευδώνυμα τα οποία ο Παπακώστας μπόρεσε και τα εταύτισε με φιλολογικά κριτήρια και πολλή έρευνα.
Η Ανεμώνη τού έδωσε την ευκαιρία να επικοινωνήσει με επιφανείς της εποχής, Παλαμά, Νιρβάνα, Βλαχογιάννη, Σκίπη, Καμπάνη, και άλλους, των οποίων κείμενα δημοσίευε στο περιοδικό του. Στα φοιτητικά του χρόνια, με τη συνδρομή και άλλων ανήσυχων καλλιτεχνικά νέων σύστησε το σωματείο «Οργάνωση των Νέων», με σκοπό την «εξυγίανση κάθε μέσου» που θα οδηγούσε στην ανανέωση «καλλιτεχνικής, δημιουργικής δύναμης της χώρας μας». Την προκήρυξη της «Οργάνωσης» προσυπογράφουν οι Φώτος Γιοφύλλης, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Μανώλης Μαγκάκης, Στέλιος Φέρης. Στην «Οργάνωση» ανήκαν και οι Ταγκόπουλος, Παράσχος, Κουκούλας και άλλοι. Ο Παπακώστας παραθέτει όλο το ιστορικό εκείνης της εποχής και τις δραστηριότητες του Μηλιάδη, οι οποίες μοιάζουν εν πολλοίς, τηρουμένων των αναλογιών και ιδεολογιών, με τα μανιφέστα του Μπρετόν, όταν από το 1924 έγραφε και υπεραμυνόταν για τις αρχές του Υπερρεαλισμού. Γιατί ο Μηλιάδης, μέλος της «Φοιτητικής Συντροφιάς», μεταξύ άλλων διακήρυττε πως «ο δημοτικισμός δεν είναι μόνο ζήτημα γλωσσικό, αλλά ευρύτερα εκπαιδευτικό, κοινωνικό». Αργότερα θα βρεθεί στους κύκλους της «Καλλιτεχνικής Συντροφιάς», ανάμεσα σε γνωστούς λόγιους και καλλιτέχνες, μετά ως μέλος λογοτεχνικής ομάδας του περιοδικού Οι Νέοι, όπου αυτός και οι φίλοι συνέταξαν κείμενο-μανιφέστο εναντίον εκείνων που απέρριπταν τη δημοτική. Διοργάνωσαν, επίσης, σειρά διαλέξεων στην οποία ο Κλέων Παράσχος μίλησε για τον Μπωντλαίρ, ο Τέλος Άγρας για τον Ζαν Μορεάς, ο Φάνης Μιχαλόπουλος για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, ο Λίνος Καρζής για τον Περικλή Γιαννόπουλο, ο Γιάννης Μηλιάδης για τον Ιωάννη Γρυπάρη.
Γενικώς, η ζωή και η δράση του Μηλιάδη είναι ένας αδιάκοπος αγώνας για την παιδεία, την αξιοπρέπεια, την εντιμότητα. Η ίδρυση του «Φιλολογικού Φροντιστηρίου», για παράδειγμα, με τη συνδρομή «νέων λογίων και επιστημόνων θα προέβαινε ʽʽσε κριτική μελέτην της νεοελληνικής φιλολογίαςʼʼ [=λογοτεχνίας] και ʽʽμάλιστα με τρόπον συστηματικόνʼʼ», αποδεικνύει το πάθος του ανθρώπου για την πρόοδο, γιατί πίστευε πως «η λογοτεχνία μιας χώρας αποτελεί ʽʽασφαλές κάτοπτρον του πολιτισμού τηςʼʼ». Η ιδέα της δημιουργίας του «Φιλολογικού Φροντιστηρίου», γράφει ο Παπακώστας, «γεννήθηκε στους κύκλους του Εκπαιδευτικού Ομίλου».
Όμως, όπως είναι φυσικό, τα πρόσωπα με τα οποία συνεργάστηκε και οι τόσες δραστηριότητες προκάλεσαν εντάσεις, πήραν πολιτικές προεκτάσεις και κλήθηκε σε απολογία, γιατί μαζί με άλλους προσυπέγραψε τη διαμαρτυρία κατά της εκδίωξης του Βάρναλη από τη θέση του στην Παιδαγωγική Ακαδημία, με αφορμή τη δημοσίευση της ποιητικής συλλογής Το φως που καίει.
Η ζωή του υπήρξε πολυτάραχη, ενδιαφέρουσα, γεμάτη ευχάριστες αλλά και δυσάρεστες εκπλήξεις, αντιπαραθέσεις, διαφωνίες. Ποτέ, όμως, δεν παραιτήθηκε, δεν δείλιασε και δεν υποχώρησε. Έμεινε σταθερός στις απόψεις του για τη δημοτική γλώσσα και σε όλες γενικώς, με ελάχιστες διαφοροποιήσεις.
Η εργασία του Γιάννη Παπακώστα είναι μια πλήρης μονογραφία, μια πλήρης εργογραφία, ένα πορτρέτο του ανθρώπου, του ποιητή, του κριτικού, του διαφωτιστή, του κοινωνικού αναμορφωτή. Είναι η προβολή μιας σε όλα τα επίπεδα ενδιαφέρουσας προσωπικότητας, την οποία ανέσυρε από την αφάνεια και έφερε στο φως, όπως και για άλλους έχει με επιτυχία πάντοτε επιχειρήσει.
Από τη λογοτεχνία στον κοινωνικό προβληματισμό
Ποιήματα, μεταφράσεις, μελέτες και άρθρα του Γιάννη Μηλιάδη (1895-1975)
Γιάννης Παπακώστας
Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη
792 σελ.
Τιμή € 33,02
