Τάσος Καλούτσας: «Υπό το κράτος του τρόμου»

Είναι από τις ελάχιστες φορές που ο τίτλος ενός βιβλίου καθορίζει τόσο απόλυτα τους μύθους που μας παρουσιάζονται και οι οποίοι δέχονται επεξεργασία κάτω απ’ αυτό το πρίσμα. Τι θέλω να πω: ποιες είναι οι συνθήκες στις οποίες βρισκόμαστε κάτω από το κράτος του τρόμου; Μα φυσικά οι συνθήκες βίας, θανάτου, ανίατης ασθένειας, λεηλασίας του χώρου μας, υπερδιόγκωσης των ειδήσεων απ’ την τηλεόραση, επαφής με άγνωστους και επικίνδυνους αλλοδαπούς, τέλος οι καταστάσεις ψυχικής συνδρομής, όπου κανένας δεν παρακολουθεί κανέναν, παρά τις αντίθετες απόψεις του πάσχοντος (όπως διαβάζουμε στο ομότιτλο διήγημα-νουβέλα με το οποίο κλείνει η συλλογή). Άρα, όταν όλες μας οι κοινωνικές, πολιτικές, ψυχολογικές συνισταμένες βρίσκονται κάτω από το κράτος του τρόμου, γίνεται αμέσως φανερό ότι ο πανικός που μας κυριεύει είναι τέτοιος, που δεν μπορούμε να αντιδράσουμε σωστά, χάνουμε το νόημα της ελευθερίας και της αυτόνομης δράσης, βγάζουμε το μέσα έξω, έτσι ώστε δείχνουμε ένα άλλο πρόσωπο, το οποίο και δεν μας αντιπροσωπεύει, και τελικά πράττουμε ασυντόνιστα και σπασμωδικά (χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του γέροντα, που πυροβόλησε τους επίδοξους ληστές του τραυματίζοντας τον έναν – θέμα αυτοδικίας, δηλαδή, τόσο αντίθετο με τις αρχές της δημοκρατίας μέσα στα πλαίσια της οποίας νομίζω πως πορευόμαστε). Έτσι, είναι σαφές πως η σύγχρονη κοινωνία (πολύ περισσότερο από προηγούμενες δεκαετίες και λόγω, φυσικά, της κρίσης) υπονομεύει τις καλές προθέσεις και αναδεικνύει κάθε κακή επιβολή, γίνεται βάρβαρη και επικίνδυνη, αδυνατεί κάποιος να λειτουργήσει με νόμους ηθικής και, εν κατακλείδι, δρομολογεί το ά-νομο, το παράνομο και το παραβατικό ως κυρίαρχη κηλίδα στο άδειο πουκάμισο της υποτιθέμενης αυτονομίας μας.

Ο καταπληκτικός πεζογράφος Τάσος Καλούτσας είναι μόνο και κατεξοχήν διηγηματογράφος. Όλα του τα βιβλία κλείνουν και περιέχουν διηγήματα. Τι σημαίνει αυτό; Ότι ο λόγος του ο λογοτεχνικός, η γραφή και η γλωσσική εκφορά έχουν λειανθεί τόσο, που σχεδόν αναφέρουν μόνο τα αναγκαία και τίποτα το περιττό. Η απλότητα είναι κύριο γνώρισμα έκφρασης (αν και τουλάχιστον δύο κείμενα του παρόντος τόμου είναι γραμμένα με αφαιρετικό τρόπο, έτσι χρίζουν περισσότερης προσοχής στην κατανόηση των θεμάτων). Ο μινιμαλισμός καθορίζει τον μύθο αλλά και το αντίθετο, έτσι ώστε να έχουμε αφηγήματα περιορισμένης έκτασης όταν και η αξία των μύθων παραείναι είτε αρνητική είτε βίαιη είτε τραγική. Αίσθηση κάνουν επίσης τα μέρη που αναφέρονται σε βάσανα λόγω ασθενειών, οικείων προσώπων, καθώς οι νοσοκομειακές νόρμες, το καθεστώς το υγειονομικό αφενός προσδίδουν μεγαλύτερη συναισθηματικότητα, αφετέρου όλοι πληγώνονται, ακόμη και το αίμα κυλά κρύο στις φλέβες, καθώς βλέπουν τον άνθρωπό τους να φεύγει. Η απώλεια των γονιών απασχολεί εδώ και πολύ καιρό τους σύγχρονους πεζογράφους μας (δεν είναι τυχαία τα βιβλία που γράφονται, για παράδειγμα, για πάσχοντες από άνοια ή Αλτσχάιμερ ηλικιωμένων, τα παιδιά των οποίων τα αφηγούνται). Το ίδιο κάνει και ο Καλούτσας με εκπληκτικό όμως τρόπο, τέτοιο που ενώ βρισκόμαστε και χρονικά και από άποψη απόστασης εντελώς αλλού, στην ουσία νομίζουμε πως είμαστε παρόντες στο πάθος και του αρρώστου και του συγγενή του. Ενώ ο συγκεκριμένος συγγραφέας, κάνοντας επίσης εμφανή την αγάπη του για τη φύση, για τον κήπο του, για τα φυτά του, τα οποία περιποιείται προσεκτικά, δίνει μαθήματα, κυρίως στους νέους ανθρώπους, οι οποίοι απομονωμένοι από το φυσικό περιβάλλον ζουν και βιώνουν τουλάχιστον αυταπάτες.

Ο καταπληκτικός πεζογράφος Τάσος Καλούτσας είναι μόνο και κατεξοχήν διηγηματογράφος. Όλα του τα βιβλία κλείνουν και περιέχουν διηγήματα. Τι σημαίνει αυτό; Ότι ο λόγος του ο λογοτεχνικός, η γραφή και η γλωσσική εκφορά έχουν λειανθεί τόσο, που σχεδόν αναφέρουν μόνο τα αναγκαία και τίποτα το περιττό. Η απλότητα είναι κύριο γνώρισμα έκφρασης.

Άφησα για το φινάλε (όπως και συγγραφέας, άλλωστε) το ομότιτλο διήγημα-νουβέλα, το οποίο ασχολείται διεξοδικά με το θέμα της ψυχικής νόσου. Θα πω δυο λόγια χωρίς να αποκαλύψω την μαγεία του. Ένας συγγραφέας κατατρύχεται από το βάρος μιας παραίσθησης ότι παρακολουθείται από άτομα τα οποία και θέλουν να του κάνουν κακό. Στην πραγματικότητα αυτό δεν συμβαίνει, και ο μεγαλύτερος συγγραφέας, στον οποίο απευθύνεται, παρ’ όλη την πειθώ που τα λόγια του εκπέμπουν, του εξηγεί ότι κάτι τέτοιο είναι αφύσικο. Μετά από μια θυελλώδη συνομιλία όπου ο ένας προσπαθεί να πείσει τον άλλον για την αλήθεια του, χωρίζουν φιλικά. Ο νέος συγγραφέας εκδίδει το επόμενο βιβλίο του, δέχεται καλές κριτικές, η μοίρα όμως θα του παίξει ένα δύσκολο παιχνίδι. Ο Καλούτσας, και με την ενοχή που δίνει στο κομμάτι αλλά και με την εν γένει επεξεργασία του, θεωρεί πως τη μεγαλύτερη βία κάτω από το κράτος του τρόμου δέχεται ο πάσχων ψυχικά. Έτσι, και χωρίς να το ξεπετά σε λίγες σελίδες, αφιερώνει χώρο και χρόνο, αφιερώνει την ίδια του την ιδιοσυγκρασία, καταθέτει την προσωπικότητά του και τον υποκειμενισμό του, ούτως ώστε το συγκεκριμένο διήγημα να πάρει έναν δρόμο που να οδηγεί κατευθείαν στο μέρος όπου –υποτίθεται– βρίσκεται η ψυχή κάθε ανθρώπου και εν προκειμένου όσων νοσούν.

tasos kaloutsas Προτείνω το βιβλίο του Τάσου Καλούτσα προς μελέτη μόνο σε όσους, ενώ βιώνουν τα θέματά τους στην καθημερινότητά τους, μπορούν και να τα αξιολογήσουν όταν εμφανίζονται λογοτεχνικά. Σε άλλη περίπτωση δεν αρκεί η προσπάθεια. Διότι άλλο το στυφό της τηλεόρασης, άλλο το άγευστο της εφημερίδας και άλλο το προτιμητέο με ιδέες και εικόνες, πεζολογικό κείμενο. Άλλωστε, με αυτόν τον τρόπο ίσως σταθούμε ξανά όρθιοι στα πόδια μας, ίσως ανατρέξουμε στις δυνάμεις του λόγου προκειμένου να βοηθηθούμε και ίσως αντλήσουμε ισχύ προς μια πιο ελεύθερη και δημοκρατική περπατησιά.