Γιάννης Σκαραγκάς: «Λαχτάρα που περίσσεψε από χτες»
«Η ζωή δεν μπορεί παρά να συνεχίσει να σκηνοθετεί τον εαυτό της σαν να ονειρεύεται τη σκιά της» – Γιάννης Σκαραγκάς
Στην Αλεξάνδρεια του 1881, σε μια πόλη γεμάτη σκόνη και ανάμεικτες μυρωδιές από μπαχαρικά, γιασεμί και αίμα, η Μαριάνθη, μια αρχόντισσα με ίσια πλάτη και θλιμμένη όψη, μ’ έναν φάκελο στα χέρια, ανακοινώνει στη νεαρή της κόρη Δανάη τον θάνατο του θείου Νικόλα, ενός μακρινού συγγενή τους. Η Δανάη δεν τον είχε γνωρίσει ποτέ, μόνο αυτή τη θλίψη στα μάτια της μάνας της ήξερε.
Ο Ίωνας και η Μαριάνθη, μεγαλοαστοί, είχαν πέντε παιδιά: την Κερασιά, τον Αντώνη, τη Δανάη, τον Σταύρο και την μπέμπα, την Ευθαλία. Μαζί τους ζούσε και η γιαγιά η Ειρήνη, που αγαπούσε ιδιαίτερα η Δανάη.
Εδώ οι γυναίκες παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο, σε όλη την πλοκή του έργου. Δυναμικές, ευάλωτες, κυνικές, ερωτευμένες, άπιστες, επαγγελματίες, ηγετικές, έχουν τη δύναμη να δημιουργούν τις εξελίξεις. Κι όταν οι γυναίκες μιλούν μεταξύ τους, τότε ο κόσμος αλλάζει.
Σε αυτή τη μεγαλοαστική κοινωνία της Αλεξάνδρειας του 1881, στην οποία έπαιζαν σημαντικό ρόλο η επίπλωση και η λεπτομέρεια του ντεκόρ που αποδείκνυαν και την κοινωνική τους τάξη, ο πατέρας της Δανάης διοργανώνει στο σπίτι τους έναν επίσημο χορό με τη σκέψη να γνωρίσει η κόρη του τον μέλλοντα σύζυγό της. Η Δανάη, ένα ατίθασο πλάσμα που όποιον κατακτούσε τον άφηνε γρήγορα στα απόνερα της ζωής της και έβαζε πλώρη για άλλες κατακτήσεις, ερωτεύεται τον Παύλο, έναν ψυχίατρο που ζει στην Αθήνα και φίλο του αδελφού της Αντώνη. Φεύγει για να ζήσει μαζί του. Μαζί της παίρνει και τον μικρό της αδελφό, τον Σταύρο, αυτό το τόσο διαφορετικό παιδί. Οι γονείς της μένουν πίσω στην Αλεξάνδρεια με την μπέμπα. Μαζί τους και όλοι αυτοί που υπήρξαν στα πρώτα στάδια της ζωής της, ενώ τα αδέλφια της Κερασιά και Αντώνης ζουν ήδη στο Παρίσι.
Η Δανάη στην Αθήνα νιώθει πως είναι έτοιμη να κατακτήσει τον κόσμο. Θα τα καταφέρει;
Αυτό είναι το σκηνικό το οποίο στήνει ο Γιάννης Σκαραγκάς στο βιβλίο του Λαχτάρα που περίσσεψε από χτες για να μας διηγηθεί την ιστορία. Εδώ οι γυναίκες παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο, σε όλη την πλοκή του έργου. Δυναμικές, ευάλωτες, κυνικές, ερωτευμένες, άπιστες, επαγγελματίες, ηγετικές, έχουν τη δύναμη να δημιουργούν τις εξελίξεις. Κι όταν οι γυναίκες μιλούν μεταξύ τους, τότε ο κόσμος αλλάζει.
Η σημαντικότερη αυτών των δυνατών συζητήσεων είναι της Δανάης με τη μητέρα της αμέσως μετά τον θάνατο του Ίωνα. Η Δανάη βρίσκει τη Μαριάνθη στην πιο ευάλωτη στιγμή της και της αποσπά το μυστικό της, ανατρέποντας, ωστόσο, τον δικό της κόσμο και τη θέση της μέσα σε αυτόν. Ενώ με την Παρέν, μέσα από επαγγελματικές συζητήσεις και καβγάδες, η Δανάη ελευθερώνει μια άλλη πλευρά του χαρακτήρα της: μαθαίνει να μην παραιτείται. Να επιμένει συνεχώς. Αποκτά τη δύναμη, τη σκληρότητα και τον κυνισμό που θα την οδηγήσουν να γίνει κορυφαία εκδότρια γυναικείου εντύπου, σε μια ταραγμένη πολιτικά εποχή. Η Πιπίνα, η ερωμένη/σύντροφος του αδελφού της Σταύρου, από ένα μπορντέλο που επισκεπτόταν συχνά, θα της δείξει πως γυναίκες σαν αυτήν δεν υστερούν καθόλου σε συναισθήματα αγάπης, τρυφερότητας και αφοσίωσης από οποιαδήποτε άλλη ερωτευμένη γυναίκα, ενώ η Ευδοκία θα τη γεμίσει μ’ όλα τα συναισθήματα που νιώθει κάθε γυναίκα όταν μπαίνει στη θέση της αντιζήλου. Όλες μαζί αλλά και καθεμία ξεχωριστά, οι γυναίκες στις σελίδες του βιβλίου είναι ρεαλιστικές, αυτόνομες, ολοκληρωμένες προσωπικότητες, οι οποίες στη σχέση τους με τη Δανάη προσθέτουν μια ψηφίδα από τη δική τους προσωπικότητα – δίνοντάς μας, τελικά, μια νέα Δανάη, συντεθειμένη από όλες αυτές τις ψηφίδες μαζί.
Οι άνδρες, σε δευτεραγωνιστικούς, «διεκπεραιωτικούς» καταλυτικούς ή συμπληρωματικούς ρόλους, μοιάζουν να έπονται των γυναικών. Στέκουν στη ζωή τους σαν το αντίπαλο δέος, το οποίο εμπνέει στις γυναίκες συναισθήματα και ποιότητες που τις διαφοροποιούν, παραμένοντας, ωστόσο, οι ίδιοι στάσιμοι ή αυτοκαταστροφικοί.
Τα έργο εξελίσσεται σε τρία επίπεδα. Το ιστορικό, το οποίο αποτυπώνεται μέσα από τα γεγονότα που ζει η κοινωνία, μια πτωχευμένη Ελλάδα με δανειστές και ταυτόχρονα με γερμανικές, ρωσικές και σλαβικές επιρροές στο εσωτερικό της. Συγχρόνως έντονο είναι το γλωσσικό πρόβλημα, ένας πόλεμος λέξεων που διεξάγεται με το πρόσχημα της ευρύτερης κατανόησης κειμένων όπως του Ευαγγελίου αλλά που κρύβει μέσα του μια πολύ ευρύτερη απειλή. Ήρωες και Ελλάδα, ένας συνεχής πόλεμος ενάντια στο παλαιό και το καινούριο. Ένας συνεχής «εμφύλιος» εντός της Ελλάδας, για τα κομμάτια της, για τη γλώσσα, για τις εσωτερικές και εξωτερικές επιρροές, ο οποίος προεκτείνεται και στην ψυχοσύνθεση των μελών της κοινωνίας.
Τρυφερός, γλαφυρός, ρομαντικός, ποιητικός και ρεαλιστής, απλώνει και εξελίσσει με εξαιρετική μαεστρία την πλοκή. Πλήθος προσώπων κινούνται [...] γύρω από την πρωταγωνίστρια Δανάη, και ο ίδιος ο Σκαραγκάς, τηρώντας τις συγγραφικές ισορροπίες και παρά την έκταση του βιβλίου, δεν χάνει τον ισομερή καταμερισμό του βάρους και της διαχείρισης των γεγονότων.
Στο δεύτερο επίπεδο εκτυλίσσεται η κοινωνική ζωή των ηρώων, απορρέουσα από τα ιστορικά γεγονότα, ενώ το τρίτο μοιάζει να είναι το πιο ουσιαστικό. Υπόγειο και σκοτεινό, κρύβει τη μυστική ζωή όλων και είναι αυτό το οποίο καθορίζει τη βιτρίνα της ζωής τους. Κανένα από τα μυστικά των ηρώων δεν είναι γνωστό στον αναγνώστη μέχρι που ο συγγραφέας αποφασίζει, επιλέγοντας σοφά την κατάλληλη στιγμή, να τα φανερώσει. Με τον τρόπο αυτό δίνει μεγαλύτερο βάθος στους χαρακτήρες των ηρώων του και, αποκαλύπτοντας στον αναγνώστη τις μύχιες πλευρές τους, ερμηνεύει ταυτόχρονα την πραγματικότητά τους. Έτσι, διατηρεί την ισορροπία των γεγονότων: από τη μια προβάλλει τα ιστορικά γεγονότα που επηρεάζουν τη ζωή τους, ενώ από την άλλη χτίζει ένα παράλληλο σύμπαν υπόγειο και ύπουλο –το σκοτεινό κομμάτι του εαυτού τους–, κάνοντάς τους, στα μάτια του αναγνώστη, να προβάλλουν ενδιαφέροντες, ανθρώπινοι και γοητευτικοί. Με γλώσσα ρέουσα, οι ήρωες ξεδιπλώνουν τους χαρακτήρες τους με την έμπνευση του συγγραφέα να τους καθοδηγεί, να μην τους εγκαταλείπει, δίνοντας την αίσθηση ότι τους αγαπά όλους.
Και τα τρία επίπεδα γραφής βρίσκονται σε απόλυτη αρμονία και συμπληρωματική σχέση μεταξύ τους, αναδεικνύοντας το συγγραφικό ταλέντο του Γιάννη Σκαραγκά, ο οποίος καταφέρνει να διατηρεί το σφρίγος και τη συνοχή του κειμένου αδιάπτωτα. Η έμπνευση παραμένει ζώσα μέχρι την τελευταία αράδα, καταπλήσσοντας και συναρπάζοντας τον αναγνώστη με τις ευφάνταστες και συνεχόμενες αποκαλύψεις και ανατροπές.
Μέσα από τις αναλύσεις και συζητήσεις των ηρώων του, αποδεικνύεται γνώστης του ψυχισμού των δύο φύλων. Τρυφερός, γλαφυρός, ρομαντικός, ποιητικός και ρεαλιστής, απλώνει και εξελίσσει με εξαιρετική μαεστρία την πλοκή. Πλήθος προσώπων κινούνται, στο πλαίσιο διαφορετικών σχέσεων, γύρω από την πρωταγωνίστρια Δανάη, και ο ίδιος ο Σκαραγκάς, τηρώντας τις συγγραφικές ισορροπίες και παρά την έκταση του βιβλίου, δεν χάνει τον ισομερή καταμερισμό του βάρους και της διαχείρισης των γεγονότων. Τίποτα δεν εμφανίζεται τυχαία στις σελίδες – ακόμη και ο κουτσαβάκης που έδειρε τον Σταύρο και η μελανιά στον λαιμό της Δανάης έρχονται στο τέλος να πουν το δικό τους μυστικό και να δικαιολογήσουν αυτή τη στιγμιαία παρουσία τους στο στόρι, αποκαλύπτοντας τη συμπαγή δομή του βιβλίου.
Αν και είναι ένα βιβλίο το οποίο αναφέρεται στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, μοιάζει τόσο σύγχρονο και σημερινό, σαν να αναφέρεται στο τώρα. Ίσως αυτό να θέλει να δείξει ο συγγραφέας, την ομοιότητα του χθες με την επιβεβαίωση της επανάληψης των ίδιων λαθών – σαν να μη μάθαμε ποτέ κάτι αλλά και να μην προνοήσαμε για κάτι.
Το βιβλίο Λαχτάρα που περίσσεψε από χτες είναι ένα ενδιαφέρον και σωστά δομημένο βιβλίο, το οποίο λόγω της πληρότητας, της αρτιότητάς του, σύντομα θα το δούμε και σε άλλη του εκδοχή. Ίσως θεατρική, κινηματογραφική ή τηλεοπτική.
Λαχτάρα που περίσσεψε από χτες
Γιάννης Σκαραγκάς
Κριτική
512 σελ.
ISBN 978-960-586-229-9
Τιμή: €16,00
