Η Καραμέλα της Ελένης Πριοβόλου είναι ένα βιβλίο-νουβέλα με πατίνα «εποχής», που ξεκινά το 1936. Το όνομα της ηρωίδας είναι Αφροξυλάνθη ή Φρόξη και, κατ’ αυτοαναγόρευσή της, «Θεά Φρόξη». Είναι κληρονόμος μιας βιομηχανίας καραμέλας, που τη μετατρέπει σε ναό γεύσης και μυστικών, με ευφυείς συνθέσεις προϊόντος και πολλά οικογενειακά μυστικά. Η Φρόξη, που οι άλλοι τη φωνάζουν Καραμέλα, είναι μια ιδιόμορφη νεαρή, που βρίσκεται σε δυσαρμονία με το καθόλου αθώο κομφορμιστικό περιβάλλον της, έναν απαστράπτοντα καθρέφτη με το σκοτεινό αντικαθρέφτισμα της υποκρισίας. Εντυπώσεις αντί αλήθειας, είδωλα αντί αξίας, μια «κοινωνία των απόπατων», όπως θα τη χαρακτηρίσει.

Μέσω του προϊόντος της, της καραμέλας, με εκλεκτά εκχυλίσματα στον πυρήνα της, επηρεάζει τον περίγυρό της κατά βούληση, αποκτά κοινωνική δύναμη και λύνει κάθε της πρόβλημα. Ενηλικιώνεται «ανέραστη κι αφίλητη», ακούγοντας φωνές μέσα στο κεφάλι της και, σιγά σιγά, μετατρέπεται σε ένα παράξενο ον, απάνθρωπο και κυριαρχικό, που βάλλει εναντίον του κοινωνικού περίγυρου και βάλλεται απ’ αυτόν, με όπλο της την αισθητική ενάντια στην κακοτεχνία.

Μέσω των επιλογών των πελατών της, π.χ. την προτίμηση καραμελών που ενισχύουν τη λίμπιντο, αποκτά ένα ακόμα μυστικό όργανο για να εξηγεί τον κόσμο. Το μυαλό της είναι ιδανικό για την αίρεση της διαρκούς αλχημείας που στοχεύει στην τελειότητα. Είναι επαναστατική, αυτάρκης κατά βάση, ενσαρκώνει ιδέες και πλανεύεται με την απόλυτη ομορφιά των προϊόντων της, φτάνοντας ως την καραμέλα «Ανατροπή», στο τέλος, που στοχεύει στο κοινωνικό σώμα.

Η νουβέλα δεν έχει κεφάλαια, έτσι ώστε η πλοκή να κυλά με αδιάσπαστη ροϊκότητα. Κινείται ανάμεσα σε μια ρεαλιστική λογοτεχνική πραγματικότητα και σε πέπλα παραμυθιού. Η αφήγηση δεν εμφανίζει χρονικές δρασκελιές μπρος πίσω, για να διατηρούνται το ενδιαφέρον και η συγκίνηση του αναγνώστη αδιάτμητα. Το αφηγηματικό νήμα λοξοδρομεί καθ’ οδόν μόνον για να συμπεριλάβει σύντομα κρίσιμα γεγονότα στην ιστορία του, σημαίνοντα πρόσωπα ή μικρές ιστοριούλες που ζωντανεύουν την εποχή. 

Εμφανής η λογοτεχνική δεξιότητα της συγγραφέως να δημιουργήσει έναν ασυνήθιστο χαρακτήρα, που μας προσεγγίζει και απορροφάει το ενδιαφέρον μας. Διακριτός λογοτεχνικός χαρακτήρας η Καραμέλα, απ’ αυτούς που μένουν με ταυτότητα στον χρόνο.

Η κοινωνία και οι τρέχουσες πολιτικές ενεργοποιούνται γύρω από τη Φρόξη κι αυτή παρατηρεί με τον διαστρεβλωμένο φακό της, επιλέγοντας το σημείο και τον τρόπο επέμβασής της. Απορρίπτει το χρήμα (που το θεωρεί αέρα) και την πολιτική και απολαμβάνει τη συλλογή επιχειρημάτων. Είναι ένας Θεός-Δημιουργός και φρονεί ότι έχει δικαίωμα να κρίνει και να τιμωρεί. Με έναν παράξενο τρόπο αποκτά νεαρούς φίλους, παιδιά λυκείου, με κοινό τους γνώρισμα την αγάπη για την τεχνολογία. Με την εξοικείωση των παιδιών με το εργαστήριό της αποκτά νέους συμπαραστάτες. Η καμινάδα της εταιρείας γίνεται σύμβολο της κοινωνικής κατηγόριας, επειδή η ηρωίδα έχει ταυτότητα.

H Φρόξη-Καραμέλα φαίνεται να γεννήθηκε από τη μακρά θητεία της συγγραφέως, Ελένης Πριοβόλου, και στην παιδική λογοτεχνία, εξοπλίστηκε όμως με παλιότερους μύθους της λογοτεχνίας και με το αρχέτυπο μιας μορφής που μοιάζει με ζωντανή κούκλα, η οποία ζει και αντιδρά σχεδόν αυτόματα. H Καραμέλα «πλάθεται» από τη συγγραφέα ως ακατέργαστη φιγούρα, έξω από τα καλούπια οποιασδήποτε ανατροφής, ικανή να δουλεύει σιωπηλά κι ακούραστα μες στους αόρατους λειμώνες της πρωτότυπης δημιουργίας. Τα παρατσούκλια που επινοεί για τις αντιπάλους της η Καραμέλα (η συγγραφέας εδώ) θα μπορούσε να είναι και δάνεια από λαϊκές φυλλάδες (όπως έκανε συχνά κι ο Ντοστογέφσκι).

Μια σύνθεση διαρκούς σάτιρας, μαύρου χιούμορ και λεπτής ειρωνείας διατρέχει τη γραφή της Ελένης Πριοβόλου, με κύρια τεχνική της τη συνεχή αποδόμηση της πραγματικότητας και του περιβάλλοντός της. Η Καραμέλα δρα ιδιότροπα σαν υποκείμενο και σαν αντικείμενο. Εμφανής η λογοτεχνική δεξιότητα της συγγραφέως να δημιουργήσει έναν ασυνήθιστο χαρακτήρα, που μας προσεγγίζει και απορροφάει το ενδιαφέρον μας. Διακριτός λογοτεχνικός χαρακτήρας η Καραμέλα, απ’ αυτούς που μένουν με ταυτότητα στον χρόνο.

Είναι ηθική ή ανήθικη η Καραμέλα; Όπως σ’ όλους τους λογοτεχνικούς ήρωες που υπερβαίνουν τα μεταιχμιακά όρια των συνήθων αντιδράσεων, έχει κι αυτή τη δική της ηθική να τιμωρεί εκεί που η ίδια ορίζει. Παρεμβαίνει στη μικροκοινωνία της σαν ρυθμιστικός παράγοντας δικαίου, βάσει της ηθικής της. Για όποιον κινείται έξω από τα όρια, το ηθικό ζήτημα τίθεται ως δίλημμα: ενεργεί είτε με όρους μοιρολατρικούς (και αιτιοκρατικούς) αποδεχόμενος το πεπρωμένο του είτε με όρους Ελευθερίας, δηλαδή με βάση τα κριτήριά του, τα οποία για την κοινωνία δεν είναι πάντα «σωστά». Η «λογοτεχνική ηθική» δικαιώνει, ωστόσο, εκείνον που με συνέπεια ακολουθεί την όποια απόφασή του.

Ο Νίκος Τακόλας είναι συγγραφέας.

Η Καραμέλα
Ελένη Πριοβόλου
Καστανιώτης
96 σελ.
ISBN 978-960-03-6256-5
Τιμή: €8,48

Twitter