Ο Σωτήρης Δημητρίου, ένας από τους σημαντικότερους πεζογράφους μας, δομεί μέχρι σήμερα το λογοτεχνικό του σύμπαν πάνω σε τρεις καθοριστικούς και απρόβλεπτους άξονες: κατ’ αρχάς στα βιώματα, που ως παιδί, έφηβος και νέος προσεταιρίστηκε απ' την οικογένειά του και τους συγχωριανούς του, στο χωριό του την Πόβλα Θεσπρωτίας. Στη συνέχεια πάνω σε εικόνες της πόλης στην οποία βρίσκεται για επαγγελματικούς λόγους και, τέλος, σε φιλοσοφικές και φαντασιακές παραμέτρους (τις οποίες η κριτική πένα δέχεται ως γροθιά στο στομάχι, σε αντίθεση με τις άλλες τις οποίες απολαμβάνει με περίσσιο ενδιαφέρον).

Τα λέμε όλα αυτά για όσους δεν γνωρίζουν τη δουλειά του Δημητρίου και λιγότερο για εκείνους που έχουν εντρυφήσει στο έργο του, και έχουν βγάλει τα συμπεράσματά τους. Ο πρώτος άξονας συνίσταται πρωτίστως στο ξύπνημα της συγγραφικής διαδρομής και, πού και πού, σε ολόκληρο το οικοδόμημα (όπως εδώ στο Θάμπωσε ο νους, στο οποίο υπάρχουν τρία τέτοιας υφής διηγήματα. Τον περισσότερο χώρο καταλαμβάνουν τα χρώματα, τα επεισόδια και ό,τι το βλέμμα του δημιουργού συλλέγει διαβαίνοντας την πόλη, βάζοντας τον εαυτό του στο μέσον και ρεαλιστικών αλλά και επινοημένων καταστάσεων. Τέλος, εκείνα τα υπερρεαλιστικά, που κομίζουν νέα ήθη στην πεζογραφία της χώρας μας, βρίσκονται σε δύο ή τρία βιβλία και ασφαλώς δίνουν άλλη χροιά, που ο Δημητρίου ίσως δεν αγαπάει υπερβολικά, πάντως και δεν απορρίπτει. Άρα, έχοντας κατά νου το τι θα διαβάσουμε (το Θάμπωσε ο νους είναι ένα αστικό κατά βάση βιβλίο) προσαρμόζει άμεσα τις αναγνωστικές μας κεραίες και απολαμβάνουμε μια γραφή αληθινά καλεσμένη από τον λογοτέχνη μόνο για πάρτη του, διειλημμένη μόνο από τον ίδιο, για να παραδοθεί ως δράση σε όσους τον ακολουθούν, τέλος, διαθλώντας στόχους εκφραστικά εντελώς προσωπικούς και αντιθετικούς.

Και δω φθάνουμε στο καίριο σημείο για να λεχθεί η μέγιστη αλήθεια: τα κομμάτια και τα κείμενα του Δημητρίου δεν αποτελούν διηγήματα με την έννοια που γνωρίζουμε (και ας μην ταραχθεί κάποιος, θετικά θα καταλήξουμε για τη δουλειά του), το αντίθετο, είναι γεννήματα που μόνο ο ίδιος και κανείς μα κανείς άλλος συγγραφέας δεν μπορεί να παραγάγει. Το μοναδικό αυτό φαινόμενο που λέγεται Δημητρίου γράφει κάτι ανάμεσα σε ποίηση, σε πρόζα και σε εφημεριδιακού τύπου αναφορά, μπερδεύει αυτά τα είδη του λόγου δημιουργικά, είναι μινιμαλιστής, είναι περιεκτικός, είναι συνοπτικός, εν κατακλείδι μπορεί να συμπυκνώσει ένα τεράστιο θέμα σε τέσσερις σελίδες χωρίς να αναλυθεί τίποτα, μόνο μια αράδα, μια πρόταση λένε όσα ολόκληρες παράγραφοι. Αυτή η εκδοχή που συζητάμε αποδεικνύει πως υπήρξε μέγιστο ταλέντο, γνήσιο, αυτόματο, καθολικό, που όμως δεν έμεινε εκεί αλλά προχώρησε τόσο, ώστε όλοι να αναγνωρίζουν την τεράστια αξία του (ακόμη και για τα θέματά του τα σκωπτικά που τροφοδοτούν το έργο του, τα οποία όντας αρκετά δίνουν άλλο χρωματισμό στο σύνολό του), μια αξία όντως αδιαμφισβήτητη και για την επιλογή των ιστοριών αλλά –κυρίως– για την εκφορά τους. Άρα, χωρίς να έχουμε στα χέρια μας διηγήματα με την κλασική έννοια του όρου, γινόμαστε συμμέτοχοι μιας λογοτεχνίας, η οποία έχει κατακτήσει τις εσωτερικές αλλά και τις εξωτερικές συνιστώσες μιας βίωσης όντως οριακής, μιας ζωής που θέλει λίγα από τα πολλά και πάρα πολλά από τα λίγα.

Παρότι η κριτική άποψη προχώρησε αρκετά, δεν είναι καθόλου αργά να πούμε ένα άλλο χαρακτηριστικό τέχνασμα της πεζογραφίας του Δημητρίου, που είναι η επεξεργασία των θεμάτων: πράγματι μια τεράστια γκάμα από ιστορίες, εντελώς άσχετες ανάμεσά τους, χωρίς τον παραμικρό σχεδιασμό μιας ταύτισης μεταξύ τους, κάνει την εμφάνισή της, δίνοντας ακόμη μεγαλύτερο εύρος στο μυθοποιητικό κομμάτι, πάντα βέβαια με την ατελείωτη επίβλεψη του συγγραφέα, πάντα με την ατομική του μορφοποίηση και συμπαιγνία. Ιστορίες οι οποίες έλκονται από τη γενικότερη συμπεριφορά των συμπολιτών μας, οι οποίοι γυμνοί μπρος στα μάτια του συγγραφέα περιφέρουν το σαρκίο τους ως τροφή στα καλλιτεχνικά του όνειρα, ως θύματα μιας αδηφάγου πολιορκίας και ανίχνευσης ψυχολογικών άκρων. Αυτή η τεράστια συλλογή από λογοτεχνικά ενδύματα δρομολογεί μια εμμονή, η οποία παρούσα στα δρώμενα μιας σημαντικής παράδοσης, κυριολεκτικώς αποσαφηνίζει στίγματα καθημερινά αλλά και πολύπλοκα, είναι χιουμοριστικά αλλά και θλιβερά, τόνοι μουσικής αλλά και κινηματογραφικά πλάνα. Χωρίς να λείπει βέβαια και απ’ αυτό το βιβλίο η ερωτική παρέκκλιση, η οποία μάλιστα δίνεται με τρόπο γλαφυρό και εικονοπλαστικό, ώστε να λειτουργεί όπως οι άλλες, στα προηγούμενα έργα.

Είναι αλήθεια πως μας αρέσουν τα πονήματα του Δημητρίου πάρα πολύ, για αυτό άλλωστε τα διαβάσαμε όλα. Ιδίως εκείνη η γενική σε -εως ή το τελικό -ν κυριολεκτικώς ομορφαίνουν την πρόσληψή μας, εμπλουτίζουν τη γλώσσα μας, σε μια εποχή γενικώς αφαίρεσης, σε μια εποχή που ο Παπαδιαμάντης μεταφράζεται στα νέα Ελληνικά, σε μια εποχή που ο Βιζυηνός θεωρείται ξένος. Έτσι κάθε νέα του πρόταση έχει και το βάθος αλλά και το ύψος μιας προσπάθειας κοπιαστικής και όχι πρόχειρης ή γρήγορης. Για να έχουμε πάντα στον νου μας πως ο αναγνωρισμένος συγγραφέας είναι ειδικός στον τομέα του, είναι μοναδικός στο είδος του και πάνω απ’ όλα απλόχερος στα μηνύματα που στέλνει σε όλο τον κόσμο.

Θάμπωσε ο νους
Σωτήρης Δημητρίου
Πατάκης
128 σελ
ISBN 978-960-16-7297-7
Τιμή: €10,50

Ο Χρίστος Παπαγεωργίου είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας.

Άλλα κείμενα:

• Λευτέρης Γιαννακουδάκης: «Τα φαντάσματα του Δεκέμβρη»
• Αχιλλέας ΙΙΙ: «Τέλος πάντων»
• Γιάννης Στρούμπας: «Περίμετρος»
• Ηλίας Λ. Παπαμόσχος: «Ανάληψη»
• Τάκης Καμπύλης: «Το κόμμα του καλού θεού»

Twitter