Η νουβέλα του Μισέλ Φάις Lady Cortisol είναι μια μεταδιηγητική διερεύνηση.

Σε έναν χειμαρρώδη και άκρως θεατρικό μονόλογο μια γυναίκα φέρεται να απαντάει στις ερωτήσεις ενός άντρα. Η επικοινωνία τους δεν είναι ομαλή, δεν κυλάει απρόσκοπτα, δεν προϋποθέτει μια ατμόσφαιρα αρμονίας, απαραίτητη για την αλληλοκατανόηση. Η ανταλλαγή δεν στοχεύει σε μια σύγκλιση των δύο προσώπων, αυτού που ρωτά και εκείνης που απαντά. Ο άντρας και η γυναίκα επικοινωνούν για να συγκρουστούν. Η γυναίκα αποκρίνεται έχοντας την αγωνία να γεμίσει το κενό μιας ενδεχόμενης σιωπής. Η γυναίκα απαντά ψευδόμενη. Όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά: οι προσδιορισμοί πάλλονται, τα πάντα θα μπορούσαν να είναι το αντίθετό τους.

Η Lady Cortisol δεν είναι πρόσωπο, δεν ορίζεται από τα ίχνη μιας συγκεκριμένης βιογραφίας, όπως, για παράδειγμα, η Ραραού στο Η μητέρα του σκύλου του Μάτεσι ή η αφηγήτρια στο Μπλε βαθύ, σχεδόν μαύρο του Βαλτινού. Ούτε ο άντρας που ρωτά φέρει συγκεκριμένο βιογραφικό στίγμα. Πρόκειται κυρίως για ένα δίπολο ρόλων ή λειτουργιών, ερώτησης-απάντησης, που σωματοποιείται. Σε αντίθεση με την οξυτοκίνη, μια ορμόνη που επιδρά κατευναστικά στο σώμα, η κορτιζόλη είναι η ορμόνη του άγχους. Η ιστορία, ως προϊόν του λόγου, είναι αποκύημα άγχους. Αρθρώνεται υπό την πίεση μιας ανοιχτής ερώτησης που κρέμεται πάνω από το υποκείμενο ως δαμόκλειος σπάθη. Λέμε ιστορίες όχι για να αυτοπροσδιοριστούμε, αλλά, καταναγκαστικά, για να υπάρξουμε.

Η νεωτερικότητα ως υποχρέωση να ανταποκρίνεται κανείς επιτυχώς σε μια απαίτηση λειτουργικότητας στον καθημερινό βίο: να εργάζεται, να παράγει, να επικοινωνεί αποτελεσματικά με τους γύρω του, κι όλα αυτά με ψηλά το κεφάλι. Η Lady Cortisol ανθίσταται στην πρόφαση κανονικότητας που φέρει η απαίτηση αυτή. Είναι κατά βάθος μια μελαγχολική ηρωίδα μεταρομαντικής κοπής, που φέρει τη μελαγχολία ως στίγμα απόκλισης από τον κόσμο.

Όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα πλαίσιο παθολογίας της νεωτερικότητας. Η νεωτερικότητα υπαγορεύει την ανταλλαγή άντρα και γυναίκας γενικά ως συνθήκη χωρίς να ιστορικοποιείται στο πεδίο μιας χώρας με ειδικά χαρακτηριστικά. Εδώ απασχολεί περισσότερο ως αντίληψη χρόνου, ως ρυθμός ύπαρξης. Η νεωτερικότητα ως υποχρέωση να ανταποκρίνεται κανείς επιτυχώς σε μια απαίτηση λειτουργικότητας στον καθημερινό βίο: να εργάζεται, να παράγει, να επικοινωνεί αποτελεσματικά με τους γύρω του, κι όλα αυτά με ψηλά το κεφάλι. Η Lady Cortisol ανθίσταται στην πρόφαση κανονικότητας που φέρει η απαίτηση αυτή. Είναι κατά βάθος μια μελαγχολική ηρωίδα μεταρομαντικής κοπής, που φέρει τη μελαγχολία ως στίγμα απόκλισης από τον κόσμο.

Αν στη νεωτερικότητα του εικοστού αιώνα η λέξη αποτελεί τη βασική επικοινωνιακή μονάδα, η ψηφιακή εποχή του εικοστού πρώτου έχει μετατοπίσει το βάρος της επικοινωνίας από τη λέξη στην ιστορία: μικραφηγήσεις, flash fiction, ποσταρίσματα σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και εμμονή της εποχής να αναφέρεται σε «αφηγήσεις» και «αφηγήματα» εκεί που παλιότερα θα μιλούσαμε για επιχειρήματα, εκδοχές ή σχήματα.

Μέσα στον κυκεώνα αφηγήσεων, η ιστορία χάνει το ειδικό της βάρος, μετατρέπεται σε κλισέ. Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν στο δοκίμιο «Το έργο τέχνης στην εποχή της μηχανικής αναπαραγωγισιμότητας» αναλογιζόταν τι συμβαίνει στην αύρα της εικόνας όταν αναπαράγεται κατά χιλιάδες. Ο Φάις φαίνεται να κάνει κάτι αντίστοιχο με την ιστορία ως βασική επικοινωνιακή μονάδα. Πώς μπορεί η ιστορία να σταθεί μέσα στο λευκό χάος της ψηφιακής εποχής; Πώς μπορεί να διατηρήσει το ειδικό βάρος της όταν ο πολλαπλασιασμός την οδηγεί στην καταστροφή; Η Lady Cortisol λέει:

«Όχι, δεν κρατάω ημερολόγιο. Όχι, γιατί άλλωστε; Κρατάνε πλέον οι πάντες. [...] Πήξαμε σε ημερολόγια πένθους, ηδονής, πολέμου, εργασίας, διακοπών, ανίας, μοναξιάς, αυτοπροβολής, αυτοϊκανοποίησης ή αυτοβασανισμού. [...] Σημειωματάριο, μαγνητόφωνο, facebook, selfie. Twitter, instagram. Κι αν συμβεί ένα παγκόσμιο χακάρισμα, μια οικουμενική σκοτεινή φάρσα και χαθούν όλα, εξαϋλωθούν, τα πάντα; Σημειώσεις και υποσημειώσεις, αναρτήσεις, σχόλια και αντισχόλια, ποσταρισμένες φωτογραφίες και αυτοπορτρέτα, κρυπτικά inbox, βιτριολικά κελαηδίσματα;» (18-19)

Η νουβέλα καταλήγει με ένα ανοιχτό ερώτημα. Αν όλα συγκλίνουν στην καταστροφή της ιστορίας, στην εξαέρωση του αφηγηματικού ίχνους της, μπορούμε να απεγκλωβιστούμε από αυτόν που ρωτά; Είναι πιθανή η απαλοιφή της ιστορίας και, κυρίως, είναι λυτρωτική;

Ίσως περισσότερο από κάθε Έλληνα συγγραφέα της γενιάς του, ο Φάις είναι αυτός που έχει αναλογιστεί, στο σύνολο της πεζογραφικής του παραγωγής, την αφηγηματική διαδικασία: πώς γεννιούνται οι ιστορίες και πώς μπορούν να καταστραφούν. Η Lady Cortisol, με έναν τρόπο, συνεχίζει την προβληματική του προηγούμενου μυθιστορήματός του Από το πουθενά. Eνώ όμως στο Από το πουθενά κύριο μέλημα ήταν η τριβή του προσωπικού αφηγήματος με το οικουμενικό σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινότητα υποκειμένων, εδώ ο Φάις επικεντρώνεται περισσότερο στην ατομικευμένη ψυχολογία. Συζητά επίσης τη λειτουργία της ερώτησης στην αφηγηματική διαδικασία, κάτι που παλιότερα κατέδειξε μέσα από ανοικειωτικούς διαλόγους στο μονόπρακτο Παγκάκι του κανένα.

Στην ψηφιακή εποχή που διανύουμε, πέρα από το άτομο και την υποκειμενική του ψυχολογία, το θέμα της αφήγησης και της καταστροφής της αφορά τον τρόπο που η ιστορία σχετίζεται με το γεγονός. Στην μετά Τραμπ εποχή μιλάμε για εναλλακτικά γεγονότα (alternative facts) και την έννοια της μετα-αλήθειας (post-truth). Γράφουμε με φρενήρεις ρυθμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χωρίς να μας απασχολεί τόσο το πράγμα όσο η ιστορία. Όλα αυτά συνδέονται άμεσα με την προβληματική της LadyCortisol και τις παθολογικές διαδικασίες που καταδεικνύει. Θα ήταν ευκταίο η αφηγηματική οξύνοια του Φάις να στραφεί μελλοντικά και προς αυτές τις επιτακτικές θεματικές.

H Ε. Παπαργυρίου είναι διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Έχει διδάξει ελληνική λογοτεχνία στο King’s College London και στα Πανεπιστήμια Οξφόρδης, Ιωαννίνων, Ανοιχτό Κύπρου και Βιέννης.

Lady Cortizol
Μισέλ Φάις
Πατάκης
125 σελ.
ISBN 978-960-16-7112-3
Τιμή: €8,00

Twitter