Μιχάλης Μοδινός: «Εκουατόρια»
Πριν συγκροτήσουμε το παρόν κείμενο σε κριτικό σώμα, είναι αναγκαίες τρεις επισημάνσεις, που έχουν να κάνουν και με την επαφή του γράφοντος απέναντι στα πεζά του Μοδινού, αλλά και με την εν γένει αφομοίωσή τους. Πράγματι, είναι γεγονός πως δεν έχουμε βαθιά αναγνωστική διερεύνηση του συγκεκριμένου δημιουργού, πλην κάποιων οικολογικών δικών του προσπαθειών, ίσως και κάποιων εξωλογοτεχνικών πληροφοριών. Άρα, εκ των πραγμάτων, θα παραμείνουμε προσηλωμένοι στην Εκουατόρια, έργο το οποίο ειλικρινά μας υπερβαίνει, και με τον συγκεκριμένο χωροχρόνο στον οπoίο αναπτύσσεται, αλλά και στην εκπληκτική του διάρθρωση, η οποία μας καθηλώνει. Απ’ την άλλη –σκέφτομαι– οι κριτικοί (πολύ δε περισσότερο οι αναγνώστες) δεν είναι πανεπιστήμονες, δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουν τα πάντα, δεν είναι δυνατόν να αξιολογούν θέματα συγγραφέων οι οποίοι έχουν κάνει πριν ολοκληρώσουν το έργο τους τεράστια έρευνα, ταξίδια, βιβλιογραφίες και πάει λέγοντας. Δεν είναι δυνατόν δηλαδή (οι κριτικοί) να μπορούν να κριτικάρουν όλους τους μικρόκοσμους που ολοκληρώνουν οι πεζογράφοι, προσπαθώντας πάντα να πρωτοτυπούν και να δείχνουν και να είναι πρωτοπόροι. Άρα, και παρά το γεγονός ότι η Εκουατόρια είναι ένα βιβλίο απαιτητικό και δύσκολο, που θέλει προσοχή και προσήλωση, που απαντά σε κάθε ερώτηση και απορία που προκύπτει, που υπαινίσσεται αλλά και υποθέτει, τέλος, που χωρίς την παραμικρή αμφιβολία λειτουργεί ως μυθιστορία παρά ως μυθιστόρημα (αφού και η έκταση αλλά και το ιστορικό υπόβαθρο το συνηγορούν), η ουσία είναι πως η δική μας διαμεσολαβητική απόπειρα θα είναι άκρως περιορισμένη, ημιτελής και πάραυτα αναφορική.
Άπειρα ιστορικά πρόσωπα, λίμνες, ποτάμια, φυλές, πανίδα, χλωρίδα, βουνά, έρημοι, επινοημένοι ήρωες, εξερευνητές, αποικιοκράτες, ιεραπόστολοι, πολιτικοί και κατακτητές αλλά και διωκόμενοι και κυνηγημένοι παρελαύνουν από τις σελίδες του μυθιστορήματος με εκπληκτικό τρόπο, και ο συγγραφέας εξιστορεί με μαεστρία το υλικό, που χρειάστηκε δεκατέσσερα χρόνια για να το συλλέξει.
Βρισκόμαστε λοιπόν στα τελευταία τριάντα χρόνια του δέκατου ένατου αιώνα, στην περιοχή Εκουατόρια, νοτίως του Χαρτούμ, πρωτεύουσας του Σουδάν (πρόχειρα μου έρχονται στο μυαλό κάποια βιβλία που έχουν θέατρο των δρώμενων τη Μαύρη Ήπειρο: ο Εξώστης του Νίκου Καχτίτση, Ξένες λέξεις του Βασίλη Αλεξάκη και ο Μεγάλος Αμπάι του ίδιου του Μοδινού). Η δομή του έργου είναι αφηγηματική. Κάποιος Έλληνας, που έλκει την καταγωγή του από τις ελληνικές παροικίες της Αιγύπτου, περιγράφει σε τρία ισότιμα μέρη την ιστορία αυτής της αφρικανικής περιοχής, άλλοτε ως παρατηρητής και άλλοτε ως αυτόπτης μάρτυρας στην περιπέτειά της. Άπειρα ιστορικά πρόσωπα, λίμνες, ποτάμια, φυλές, πανίδα, χλωρίδα, βουνά, έρημοι, επινοημένοι ήρωες, εξερευνητές, αποικιοκράτες, ιεραπόστολοι, πολιτικοί και κατακτητές αλλά και διωκόμενοι και κυνηγημένοι παρελαύνουν από τις σελίδες του μυθιστορήματος με εκπληκτικό τρόπο, και ο συγγραφέας εξιστορεί με μαεστρία το υλικό, που χρειάστηκε δεκατέσσερα χρόνια για να το συλλέξει. Η περιοχή της Εκουατόρια συμβιώνει, με ιθαγενείς, Ευρωπαίους και Αιγυπτιώτες, με πολύ γαλήνια από άποψη συμπλοκών κατάσταση, είναι δηλαδή ένας επίγειος παράδεισος από τον οποίο πηγάζει και ο τεράστιος Νείλος, ποταμός που εκβάλει στη Μεσόγειο, όπως επίσης και τεράστιες λίμνες, που γίνονται μυθικοί βιότοποι με όλων των ειδών τα πουλιά και τα ζώα. Ανάμεσα σε αψιμαχίες πολιτικές αλλά και πιο βαριές ανθρώπινες γενοκτονίες, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ευρωπαίοι αποφασίζουν να εγκαταλείψουν την Εκουατόρια, έτσι αυτή «πέφτει» ή, πιο σωστά, «αδειάζει». Άρα, το όλο ταξίδι των εξερευνητών, που ξεκίνησε με αφορμή τις πηγές του Νείλου και κατέληξε σε απώλεια της παρούσης περιοχής, είναι για τους ίδιους η μεγαλύτερη ήττα, παρά το γεγονός ότι έγινε χωρίς ανθρώπινες απώλειες, χωρίς αιματοχυσίες, χωρίς αρρώστιες και θανάτους, αλλά με απλή υποχώρηση, με κοινή αποφυγή της εμπλοκής (ακόμη και οι ισλαμιστές ήταν έτοιμοι να εισβάλουν), τέλος με βαθιά πίστη πως η Εκουατόρια χαράχθηκε μέσα τους και δεν θα φύγει ποτέ. Η ελληνική βιβλιογραφία σε θέματα Αφρικής μπορεί να είναι περιορισμένη, η ευρωπαϊκή όμως είναι πλουσιότατη, έτσι ο Μοδινός μπορεί απλούστατα να χρησιμοποιεί έργα και ιστορίες, προκαλώντας δέος και δίνοντας στο μυθιστόρημα την αξία που του πρέπει, με τη συμβολή από κάποιες γκραβούρες της περιόδου που βρίσκονται στην κατοχή του. Είναι λοιπόν τόσο εξωστρεφές το θαύμα της Εκουατόρια, που κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από την ενέργεια που εκπέμπει, κανείς δεν θα μπορέσει να καταπιεί το άδοξο τέλος.
Θα κλείσουμε με κάτι γενικότερο που αφορά το είδος της πεζής έκφρασης που λέγεται μυθιστορία (γιατί, επιμένω, το Εκουατόρια δεν είναι μυθιστόρημα αλλά μυθιστορία). Η μυθιστορία λοιπόν έχει μεγάλη έκταση αφενός και αφετέρου ιστορικό υπόβαθρο, αφορά πολέμους, νεκρούς, τραυματίες, εκτοπισμούς απ’ τη γενέθλια γη, ανθρώπους που χάνουν τη φυλή και τη θρησκεία τους, ανθρώπους που εξανδραποδίζονται, που πουλιούνται σκλάβοι, καινούργια σύνορα που δημιουργούνται, νέες περιοχές που χαρτογραφούνται, τέλος, μια εξίσου ενδιαφέρουσα πεζογραφική σάγκα που κάνει την εμφάνισή της. Ο Μοδινός χρησιμοποιεί όλα τα παραπάνω σε βαθμό, θα έλεγα, κάποιας υπερβολής, καθώς όλα όσα παραθέτει ασφαλώς και δεν μπορούν να καταγραφούν στο μυαλό των αναγνωστών, είναι αδύνατο ο μέσος αναγνώστης να θυμηθεί το όνομα μιας φυλής που αριθμεί ελάχιστα μέλη, το όνομα μιας περιοχής ή το όνομα μιας μικρής λίμνης. Παρ’ όλα αυτά, θέλοντας να προσδώσει στο έργο του μεγαλύτερο ενδιαφέρον, το εμπλουτίζει με κύρια ονόματα (ο Μπέηκερ, ο Γκόρντον, ο Στάνλεϋ και ο Εμίν Πασάς είναι τα πιο βασικά απ’ αυτά), έτσι ώστε να δώσει ένα βιβλίο που θα διαγράψει ανηφορική πορεία και θα μείνει στη μνήμη μας.
Εκουατόρια
Μιχάλης Μοδινός
Καστανιώτης
400 σελ.
ISBN 978-960-03-6092-9
Τιμή: €18,00
