Ιωάννα Καρατζαφέρη: «Λευκά στην κορυφή»
Μέσα από δεκαοκτώ διηγήματα και μια μικρή ενότητα με επικεφαλίδα τη λέξη «Τέλος», που ενέχει θέση επιλόγου, η Ιωάννα Καρατζαφέρη, στο βιβλίο της με τον τίτλο Λευκά στην κορυφή, μας απλώνει έναν κόσμο που ζει, τελειώνει ή τελείωσε.
Ούσα πολίτης δύο ημισφαιρίων, μέσα σε αυτά αφηγείται τις εξελίξεις/αλλαγές σε άτομα και κοινωνίες. Το πρώτο διήγημά της αφορά το διαδικαστικό της τελετής για τη μητρική απώλεια, τον αποχαιρετισμό αλλά και τη δυσδιάκριτη δική της προετοιμασία για την αναπόφευκτη παρόμοια στιγμή. Αμέσως μετά, εμφανίζονται οι άλλοτε πολυπληθείς ελληνικές οικογένειες, οι οποίες διατηρούσαν την «κληρονομιά» των ονομάτων. Μιας Ελλάδας, τότε, που λίγο μετά την Κατοχή έχτιζε με όνειρα τις ελλείψεις του σήμερα για να γίνουν η αφθονία του αύριο. Πολλάκις ανεπιτυχώς. Και συνεχίζοντας αφηγείται, στην Αμερική, εκεί γύρω στη δεκαετία του ’60, όταν, κράτος, παρακράτος, Κου Κλουξ Κλαν και θανατοποινίτες, με τον εγκλεισμό να μετρά τις αντοχές τους, ενώ αλλού, δύο φιμωμένοι βρίσκονταν πνιγμένοι στο ποτάμι….
Η πλειονότητα αυτών αλλά και άλλων διηγημάτων έχει εικόνες και ιστορίες που συνδέονται με τον θάνατο, ο οποίος άλλοτε έχει τη θέση εκδίκησης, άλλοτε συμβαίνει από εθνικιστικά αίτια, άλλοτε αποδίδεται ως ποινή δικαιοσύνης και αλλού, πάλι, θυμίζει μαφιόζικη εισβολή ξεκαθαρίσματος λογαριασμών, ενώ κάπου αλλού ο θάνατος εμφανίζεται σαν ατύχημα, χωρίς να παραλείπεται και ο θάνατος που επέρχεται από φυσική φθορά.
Θάνατος, κομμάτι της ζωής – αν και ηχεί οξύμωρο, η συγγραφέας τον διαχειρίζεται με ρεαλισμό, αφήνοντάς τον να παραμένει ακαριαίος και αμετάκλητος. Και ενώ τον ενδύει με τον ρεαλισμό του αναπόφευκτου, υπάρχει ένας υπόγειος πόνος, τον οποίον αλλοιώνει μασκαρεύοντάς τον με μια δόση κυνισμού.
Μέσα στις αφηγήσεις, η ζωή της συγγραφέως απλώνεται ανάμεσα σε Ελλάδα και Αμερική, παραμένοντας στην Ελλάδα ακόμη και όταν είναι στην Αμερική. Δίπλα της ένα ψηφιδωτό ανθρώπων, με την οικογένεια και τους φίλους σε πρωταγωνιστική θέση. Η οικογένεια εμφανίζεται ενωμένη σαν σφιχτοκεντημένη, πολυπρόσωπη εικόνα φτιαγμένη από ανθρώπινα νήματα. Όμως, όσο ο χρόνος περνούσε, τόσο η κοινωνία άλλαζε, το κέντημα αραίωνε, ξέφτιζε και σκορπούσε. Μόνη και κοινή αφετηρία όλων οι παιδικές αναμνήσεις και αγάπες. Αλήθεια, πότε αρχίζει να αγαπά κανείς; Και μαθαίνει ποτέ;
Στις αφηγήσεις της, παρατηρητική ιστορικά και όχι ανακριτικά, ντύνει με ένα βλέμμα ζεστασιάς τις διαπιστώσεις της πάνω στην εξέλιξη ανθρώπων, τελετών και συνηθειών, που καταλήγουν πολλάκις στην αποξένωση του ατόμου, το οποίο, αν και αποκτά συμπεριφορές με σύγχρονα χαρακτηριστικά, οι αντιδράσεις του καταλήγουν να παραμένουν πρωτόγονες, ασεβείς και βάρβαρες. Επίσης, ντύνει σαν σκηνοθέτης με θεατρικότητα τις περιγραφές της εστιάζοντας στον ρεαλισμό που τους δίνει ζωή, ενώ ο θάνατος τις διαπερνά, τις περονιάζει φτάνοντας στο μεδούλι των ιστοριών. Έτσι, αποτυπώνει και το σημαντικότερο που δίνει η ζωή στο πέρασμά της. Τη σοφία. Αυτή την ιδιότητα που διαφοροποιεί τις θέσεις του ατόμου για επιθέσεις και υποχωρήσεις, διεκδικήσεις και παραιτήσεις, και που εμφανίζεται όταν τα «λευκά στην κορυφή» ορίζουν πλέον τα βήματά του.
Τι μπορεί να φοβηθεί κανείς όταν τα λευκά βρίσκονται στην κορυφή; Ή τι μπορεί να τον φοβίζει ακόμη; Μήπως όλα; Ακόμη κι αυτά που πέρασαν και δεν διορθώνονται πια;
Η γραφή της Ιωάννας Καρατζαφέρη, συμπαγής και πλήρης –στέκει και στα πιο μικρά, ομορφαίνοντας το κείμενο–, παραπέμπει στη λογοτεχνία μιας άλλης εποχής/«σχολής», της κλασικής. Ταυτόχρονα, η γραφή της αναδεικνύει το σφρίγος, τη δομή, την ευελιξία και την προέκταση της σκέψης της. Η αποτύπωσή της, με πλούτο συναισθημάτων, δεν διολισθαίνει σε μελό, αν και κοινός παρανομαστής των περισσοτέρων διηγημάτων της είναι ο θάνατος, ο οποίος προβάλλει σαν ένα κομμάτι της ζωής. Θάνατος, κομμάτι της ζωής – αν και ηχεί οξύμωρο, η συγγραφέας τον διαχειρίζεται με ρεαλισμό, αφήνοντάς τον να παραμένει ακαριαίος και αμετάκλητος. Και ενώ τον ενδύει με τον ρεαλισμό του αναπόφευκτου, υπάρχει ένας υπόγειος πόνος, τον οποίον αλλοιώνει μασκαρεύοντάς τον με μια δόση κυνισμού.
Η Ιωάννα Καρατζαφέρη παρουσιάζει εδώ ένα σύνολο από αυθεντικές ιστορίες, οι οποίες μέσα από συνεχείς εκπλήξεις διατηρούν την ανατροπή για το τέλος. Οι μεγάλες προτάσεις, σαν ενότητες, δίνουν πνοή στο κείμενο, σαν να είναι μια βαθιά αναπνοή της συγγραφέως, κοσμημένες από φαντασία, παρομοιώσεις και συνειρμούς, ενώ οι αντίθετες λέξεις ολοκληρώνουν και εναντιώνουν τις έννοιες δίνοντάς τους σφρίγος. Ταυτόχρονα, πλήθος από καλαίσθητες εικόνες προεκτείνονται από τη συγγραφέα είτε στην ψυχή των ηρώων είτε στο χάος του ορίζοντα. Ωστόσο, ρολόγια και δείκτες τούς πάντες μετρούν. Βήματα και χρόνος γίνονται αλληλένδετες έννοιες, που με ρυθμό προσδιορίζουν αυτό που πέρασε ορίζοντας ταυτόχρονα και αυτό που απομένει. Βήματα ακούγονται ακόμη και στον ύπνο της. Έρχεται;
Ο χρόνος καραδοκεί, όντας πάντα παρών!
Λευκά στην κορυφή
Ιωάννα Καρατζαφέρη
Βιβλιοπωλείον της Εστίας
200 σελ.
ISBN 978-960-05-1646-3
Τιμή € 12,00
