Ο Don Gonzalez Ruiz de Toledo, καγκελάριος της Καστίλλης και κύριος (κόμης) της πόλης του Οργκάθ, που σύμφωνα με τον Pedro de Alcocer (Historia de Toledo, 1554), καταγόταν από τη βυζαντινή οικογένεια των Παλαιολόγων, πέθανε το 1323 και ανελήφθη στους ουρανούς, όταν, σύμφωνα με τον θρύλο, ενταφίασαν, ιδίοις χερσί, τον νεκρό του ο πρωτομάρτυρας Στέφανος και ο Άγιος Αυγουστίνος, έχοντας οι ίδιοι κατέλθει επί της γης.

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος δημιούργησε το μεγαλειώδες έργο Η ταφή του κόμητος Οργκάθ, κατόπιν παραγγελίας του Andrés Núñez, εφημερίου της εκκλησίας Σάντο Τομέ, για το παρεκκλήσιο της Παρθένου στο Τολέδο, μεταξύ των ετών 1586-1588.

Στο επίγειο, το κάτω τμήμα της σύνθεσης, ο ζωγράφος παρουσίασε ρεαλιστικά μια νεκρώσιμη ακολουθία, που τελείται από τους κληρικούς υπό το φως των έξι καθιερωμένων λαμπάδων, σύμφωνα με το τυπικό της Καθολικής Εκκλησίας. Στην τελετή παρίστανται ευγενείς πολίτες του Τολέδο, ντυμένοι με τη σύγχρονη μαύρη φορεσιά, φωτισμένη μονάχα από τη λευκή βελάδα και το λευκό περικάρπιο. Πρόκειται για πορτρέτα μελετημένα εκ του φυσικού, και αυτό χαρίζει στο έργο μια μοναδική ενάργεια, μέσα από την αυστηρότητα των μορφών. Μεταξύ αυτών μία μορφή εικονίζει τον ίδιο τον ζωγράφο.

Στο κέντρο του έργου βρίσκεται η κορύφωση της διαφοροποίησης από τεχνοτροπικής απόψεως μεταξύ της γήινης και της ουράνιας σφαίρας: εκστατική και αποκαλυπτική η ουράνια σφαίρα από τη μια, το γήινο επίπεδο οριοθετημένο σε ζωφόρο με τους αγίους από την άλλη.

Κείμενο σαγηνευτικό. Λόγος αλλεπάλληλων εκλάμψεων μέσα από τις τυπογραφικές αράδες. Εδώ έχουμε πλήρη ταύτιση με το έργο τέχνης. Απόλυτη ώσμωση του φιλότεχνου με το δημιούργημα. Και όλο αυτό σαν ανόθευτο, λες, παιδικό βλέμμα.

Στο άνω τμήμα του έργου απεικονίζεται με το κλασικό βυζαντινό τρίγωνο και τα ιερά πρόσωπα του Χριστού, του Ιωάννη και της Παναγίας, η Δέηση, στον ουρανό όπου μεταφέρεται από τον άγγελο η ψυχή του Οργκάθ με μορφή βρέφους, κατά το βυζαντινό και πάλι πρότυπο.

Ο Γκρέκο δημιουργεί το δικό του χαρακτηριστικό μορφολογικό λεξιλόγιο, συγκεράζοντας τη βυζαντινή τέχνη, ως προς την απεικόνιση της ψυχής σαν βρέφος και τον ιταλικό μανιερισμό από τους νεκρούς του Michelangelo ως τον χλωμό Χριστό της Ενσάρκωσης του Tintoretto.

Η Κλεοπάτρα Λυμπέρη δημιούργησε ένα αφηγηματικό έργο ευφυέστατο, δομώντας το πάνω στο εμβληματικό αυτό έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, λες και βρήκε την παλέτα και τον χρωστήρα του ζωγράφου και τα μεταμόρφωσε σε μελάνι και πένα στο άξιο χέρι της.

Η συγγραφέας, μετερχόμενη την τεχνική του εσωτερικού μονόλογου, διηγείται τρεις ιστορίες σε διαφορετικούς χρόνους. Η δομή του κειμένου ακολουθεί τη δομή του ζωγραφικού έργου: σ’ ένα κάτω επίπεδο οι αναδιηγήσεις των όσων είπε ο πατέρας στον ανώνυμο ακροατή του, ο οποίος μας τις κοινολογεί, και σ’ ένα άνω επίπεδο οι ημερολογιακές σημειώσεις του μεσαιωνικού αφηγητή, συγχρόνου του Γκρέκο, ο οποίος έχει προσκληθεί από τον ζωγράφο να ποζάρει στο έργο. Οι ημερολογιακές αποτυπώσεις εκτείνονται στον ημερολογιακό χρόνο από τις 13.3.1586 έως τις 12.3.1588, την περίοδο δηλαδή δημιουργίας του έργου από τον Γκρέκο. Η επιλογή του ημερολογιακού αφηγητή από τη συγγραφέα γίνεται, προφανώς, προκειμένου μέσα από τις καταγραφές του να επιχειρηθούν ερμηνείες του ζωγραφικού πίνακα. Ο πατέρας, θα έλεγα, ως ενσάρκωση του Οργκάθ, ή και οι δύο αφηγητές ως ένας άνθρωπος: ο Οργκάθ.

Μέσα στις ημερολογιακές καταγραφές παρατίθεται και ένα ποίημα του κόμητος Οργκάθ με ημερομηνία 4.1.1323, έτους κοίμησης του Οργκάθ.  Είναι «Το ποίημα του αποχαιρετισμού» και αφιερώνεται στη Μαριάνα.

Τρεις είναι οι Μαριάνες του αφηγήματος. Εκείνη του Οργκάθ, εκείνη του μεσαιωνικού αφηγητή κι εκείνη του πατέρα που διαβάζουμε την αναδιήγηση των όσων είπε στον σύγχρονο, ανώνυμο αφηγητή. Μαριάνα είναι και το όνομα του ξενοδοχείου όπου θα συναντούσε ο αφηγητής πατέρας τη Μαριάνα του ανεκπλήρωτου έρωτά του. Έτσι κι αλλιώς, όλες οι Μαριάνες του κειμένου αντιπροσωπεύουν τον ανεκπλήρωτο έρωτα των ηρώων. Τέλος, όπως μας πληροφορεί η ίδια η συγγραφέας στο «Σημείωμα» του βιβλίου της, η επιλογή του ονόματος αυτού είναι και ένας φόρος τιμής στη φιλία της με τον ποιητή Ηλία Λάγιο και μια τρυφερή χειρονομία στο έργο του Το βιβλίο της Μαριάννας.

Το έργο της Λυμπέρη ανυψώνεται πάνω από τα υλικά της γραφής του. Είναι έργο κατορθωμένο. Κείμενο σαγηνευτικό. Λόγος αλλεπάλληλων εκλάμψεων μέσα από τις τυπογραφικές αράδες. Εδώ έχουμε πλήρη ταύτιση με το έργο τέχνης. Απόλυτη ώσμωση του φιλότεχνου με το δημιούργημα. Και όλο αυτό σαν ανόθευτο, λες, παιδικό βλέμμα. Ποίηση εξακολουθητική υψηλής θερμότητας. Τρυφερή παραμυθία. Ψυχογραφική πραγματεία. Οντολογική φιλοσοφική αναζήτηση. Δοκίμιο ζωγραφικής τέχνης. Όλα εν ταυτώ. Ένα έργο αναφοράς.

Η ταφή του κόμητος Οργκάθ. Ο πίνακας, έργο της ζωγραφικής ωριμότητας του Θεοτοκόπουλου, και το αφήγημα, έργο της συγγραφικής ωριμότητας της Κλεοπάτρας Λυμπέρη. Το αφήγημα λες και φωτίζεται λαμπρυνόμενο από το άχτιστο φως της δημιουργίας.

Ολοκληρώνοντας την ανάγνωση, βγαίνει κανείς εξευγενισμένος.

Η ταφή του κόμητος Οργκάθ
Κλεοπάτρα Λυμπέρη
Γαβριηλίδης
115 σελ.
ISBN 978-960-576-360-2
Τιμή € 9,59

Twitter