Δεν συμβαίνει συχνά να συναντά κανείς στις σελίδες βιβλίου ηρωίδες (με την κυριολεκτική σημασία του όρου) με το ηθικό ανάστημα και το ψυχικό σθένος της Φανής, της γυναίκας που πρωταγωνιστεί στην Απαγορευμένη πατρίδα της Ελένης Λόππα.

Η γυναίκα αυτή, η Φανή, ανακάλεσε στη μνήμη μου τη συγκλονιστική μορφή της Μάνας στο μυθιστόρημα της Ευγενίας Φακίνου Το έβδομο ρούχο (Εκδόσεις Καστανιώτη). Μεταφέρω ένα μικρό απόσπασμα από εκείνο το βιβλίο, καθώς προδιαγράφει πλήρως τη μοίρα της ηρωίδας της Ελένης Λόππα: «Οι γυναίκες πάλι έχουν τα μεγάλα πάθη. Αυτές είναι που γράφουν την ιστορία. Που σηκώνουν στους ώμους τους τις σημαδιακές στιγμές».

Αυτή ακριβώς είναι η μοίρα της Φανής: να σηκώσει στους ώμους της το βάρος των μεγάλων γεγονότων και να αναδείξει ως κινητήριο μοχλό της ιστορίας σε στιγμές καθοριστικές την ατομική βούληση, η οποία αντιμάχεται σθεναρά το αδυσώπητο ιστορικό γίγνεσθαι, που σαρώνει στο πέρασμά του τις ζωές των ανθρώπων και τις κονιορτοποιεί.

Λίγα λόγια για την υπόθεση: Είναι τα χρόνια του εμφύλιου σπαραγμού. Η Φανή, μια απλή γυναίκα του χωριού, χήρα με δύο παιδιά, κάπου στη Μακεδονία ερωτεύεται τον κομμουνιστή αντάρτη Μάνο, παρ’ όλες τις σοβαρές υπόνοιες ότι μπορεί να είναι αυτός που σκότωσε τον εθνικόφρονα άντρα της. Αποκτά μαζί του μία κόρη. Με την ήττα και την υποχώρηση του Δημοκρατικού Στρατού, εγκαταλείπει τα τρία παιδιά της στην Ελλάδα και ακολουθεί με χιλιάδες κινδύνους και κακουχίες το κύμα των αυτοεξόριστων που καταφεύγουν στο Ανατολικό μπλοκ. Αναζητά αγωνιωδώς τον εραστή της και τον εντοπίζει στην πόλη Κρνοβ της Τσεχοσλοβακίας. Εκεί θα ζήσουν τα υπόλοιπα χρόνια τους, θα δουλέψουν, θα δημιουργήσουν μια καινούρια ζωή και θα γεννήσουν πέντε παιδιά ακόμα, από τα οποία θα χάσουν το ένα. Η λαχτάρα για επιστροφή στην πατρίδα, ο ακατασίγαστος πόθος του νόστου είναι ο απαγορευμένος καρπός των πιο τολμηρών ονείρων τους. Θα καταφέρουν να τον γευτούν, άραγε;

Η γυναικεία μορφή προβάλλει στο βιβλίο της Ελένης Λόππα δικαιωμένη, απαρέγκλιτα πιστή μόνον στις επιταγές της καρδιάς της, μακριά από κομματικούς δογματισμούς και ιδεοληψίες. Είναι ένας ελεύθερος σκεπτόμενος άνθρωπος, ακέραιη, κυρία και δημιουργός της μοίρας της, αυτεξούσια.  

Η κάθαρση στο δράμα –που έχει αρκετά στοιχεία αρχαιοελληνικής τραγωδίας– μοιάζει να έρχεται από την αγάπη και τη συγχώρεση των οικείων προσώπων, την ίδια στιγμή που οι επίσημοι φορείς, τα κράτη και η γραφειοκρατία επιδεικνύουν ακαμψία και αναλγησία μπροστά στην οδύνη των ανθρώπων.

Η γυναικεία μορφή προβάλλει στο βιβλίο της Ελένης Λόππα δικαιωμένη, απαρέγκλιτα πιστή μόνον στις επιταγές της καρδιάς της, μακριά από κομματικούς δογματισμούς και ιδεοληψίες. Είναι ένας ελεύθερος σκεπτόμενος άνθρωπος, ακέραιη, κυρία και δημιουργός της μοίρας της, αυτεξούσια. Αμφισβητεί, ψάχνει, κρίνει, επικρίνει, διεκδικεί, δημιουργεί. Παίρνει τραγικά δύσκολες αποφάσεις και υφίσταται τη μοίρα της με καρτερικότητα, τιμωρείται για τις επιλογές της και το αποδέχεται με στωικότητα. Δεν είναι ένα μονοδιάστατο ον, όπως αποδεικνύεται εντέλει ο πολυπόθητος άπιστος εραστής, ο οποίος παραμένει με εμμονή και θρησκευτική ευλάβεια προσηλωμένος στις κομματικές επιταγές και οδηγίες.

Ανεξαρτήτως αν συμφωνούμε με τις επιλογές της Φανής ή όχι, αν έχουμε ηθικούς ενδοιασμούς ως προς την πορεία που χαράζει, δεν μπορούμε παρά να υποκλιθούμε στο ψυχικό της σθένος και στη δύναμη της καρδιάς της. Ένα απόσπασμα του Μπρεχτ που παραθέτει η συγγραφέας σκιαγραφεί ανάγλυφα τις «ιδεολογικές» τοποθετήσεις της ηρωίδας:

Θέλω μ’ αυτόν να πάω που αγαπώ
Δεν θέλω να λογαριάζω τι κοστίζει
Δεν θέλω να σκέφτομαι αν είναι καλό
Δεν θέλω να ξέρω αν μ’ αγαπάει
Θέλω να πάω μ’ αυτόν που αγαπώ.

Με έρωτα και με ποίηση τρέφεται η ηρωίδα του βιβλίου της Ελένης Λόππα, αφού αφθονούν τα ποιητικά παραθέματα από τον Γ. Σεφέρη, τον Μπρεχτ, τον Πωλ Ελυάρ, τον Αλέξη Τραϊανό, τον Νίκο Εγγονόπουλο, τον Άρη Αλεξάνδρου και άλλους. Η ποίηση, μετά τον έρωτα, είναι η δεύτερη κινητήριος δύναμη που υφαίνει τους ιστούς της ιστορίας. Η ποίηση, που κινείται υπόγεια και χρωματίζει με ανεξίτηλες αποχρώσεις τη μοίρα των ηρώων και τη ροή των γεγονότων.

Από το βιβλίο αντλούμε, εκτός από την ατόφια αναγνωστική απόλαυση, σημαντικές πληροφορίες για την οργάνωση της ζωής των Ελλήνων προσφύγων στις Ανατολικές χώρες, για την ουγγρική επανάσταση του 1956, για την άνοιξη της Πράγας του 1968 και για την εργατική εξέγερση στην Πολωνία το 1980.

Η γλώσσα του κειμένου ακολουθεί τους ρυθμούς της καρδιάς των ηρώων: ασθμαίνουσα σε καίρια σημεία, καλοδουλεμένη, συγκινησιακά φορτισμένη, άμεση, απαραχάρακτη από περιττά στολίδια και πολλά καλολογικά στοιχεία. Οι αφηγηματικές φωνές εναλλάσσονται, σε κάποια σημεία αφηγείται η Ελένη, ανιψιά της γυναίκας που περιμάζεψε τη Φανή, άλλοτε ακούμε τον παντογνώστη αφηγητή και άλλοτε αναλαμβάνει σε πρώτο πρόσωπο η Φανή, μέσα από τον ημερολογιακό της λόγο, να εξιστορήσει τα γεγονότα.

Η Απαγορευμένη πατρίδα είναι, πιστεύω, ένα μυθιστόρημα που αξίζει να αγαπηθεί για πολλούς λόγους και για έναν ακόμα: διότι μας δίνει τα ιστορικά γεγονότα –που ίσως βέβαια τα έχουμε ξανακούσει– μέσα από μια καινούρια οπτική γωνία, αυτήν της ανθρωπιάς και της ευαισθησίας.

Απαγορευμένη πατρίδα
Ελένη Λόππα
Ν. & Σ. Μπατσιούλας
188 σελ.
Τιμή € 13,30

Twitter