Ευρυδίκη Τρισόν-Μιλσανή: «Ο νόμος του Σολομώντα»
Η Τέχνη μπορεί να διδάξει, να ερμηνεύσει, να διαφωτίσει, να υποβάλει ποικίλες σκέψεις και ερμηνείες μιας κίνησης. Η Τέχνη είναι εκεί, φόντο που πάνω του παίζεται το δράμα της Ευρυδίκης Τρισόν-Μιλσανή, Ο νόμος του Σολομώντα, και πρωταγωνιστεί, αν και αφήνει τα καθημερινά πρόσωπα να φαίνονται πρωταγωνιστικά. Και όλοι θυμόμαστε τον περίφημο λατινικό νόμο, dura lex sed lex, πράγμα που σημαίνει πως διευθετεί τα δύσκολα με δύσκολο τρόπο. Αφορμή για τον τίτλο αποτελεί ο πίνακας του ζωγράφου Μιγκέλ Μπαρσελό, στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Παρίσι, ο οποίος, βέβαια, έχει σημείο εκκίνησης το γνωστό επεισόδιο με τον Βασιλιά Σολομώντα από την Παλαιά Διαθήκη και τις δύο μητέρες που διεκδικούσαν ένα παιδί. Ο πίνακας δείχνει έναν άντρα κομμένο στα δυο. Η συγγραφέας, που έχει αφήσει πίσω της την ουσία του συγκεκριμένου νόμου, επανέρχεται στο θέμα όταν βλέπει τον πίνακα. Με την ευκαιρία μάς δίνει και το στίγμα του ζωγράφου, διέπεται από «την αγνότητα της φυσικής ζωής», λέει και αναφέρεται στον νόμο του Σολομώντα με «ποιητικό και αυθαίρετο τρόπο». Η απόφαση του Σολομώντα να κόψει στα δυο το βρέφος, για να ικανοποιήσει και τις δύο μητέρες, ενείχε πονηριά, προκειμένου να αποκαλύψει ποια ήταν η πραγματική μητέρα.
Η συγγραφέας λέει ότι διακατέχεται από το σύνδρομο του αυτόπτη μάρτυρα. Δεν πιστεύει τίποτα, αν δεν το δει με τα μάτια της και δεν το έχει ψηλαφίσει με τα χέρια της. Η εμμονή της είναι σπάνια, αλλά τέτοια εμμονή είχε επιδείξει και ο Πικασό, όταν, για να ερμηνεύσει, «μέχρι ιλίγγου», αυτό που έβλεπε στον πίνακα Las meninas του Βελάσκεθ, τον αντέγραψε εκατόν πενήντα φορές. Και τούτο δείχνει ως πού μπορούν να φτάσουν τα όρια της ερμηνείας.
Όσο εξελίσσεται η ιστορία, το βιβλίο αποκτά άλλο χαρακτήρα. Δεν είναι πλέον μυθιστόρημα, ιστορία έρωτα και προδοσίας, αλλά μελέτη ψυχών, με σημασία στη λεπτομέρεια του «δαίμονα», ανατροπέα, απρόβλεπτου παράγοντα.
Τελικά ο πίνακας γίνεται η αφορμή για ανάκληση βιωμάτων, ακουσμάτων και πληροφοριών που η συγγραφέας έχει από το παρελθόν. Δεν ισχύει εδώ η «εμμονή» της να δει με τα μάτια της και να πιάσει με τα χέρια της· «είχα χάσει τη θέση μου στο πρώτο θεωρείο», όπως λέει, ωστόσο αρχίζει να κοιτάζει «πότε απ’ την κλειδαρότρυπα, πότε με το τηλεσκόπιο», γιατί αλλιώς βλέπει κανείς έναν ιμπρεσιονιστικό πίνακα από κοντά κι αλλιώς από μακριά. Αφήνοντας στην άκρη αυτά που είδε και άκουσε, βλέπει άλλα που δεν είχε δει και ξεχνάει άλλα που είχε ακούσει.
Και το θέμα από την τέχνη και μέσω της τέχνης, με εκπροσώπους του πνεύματος και εικαστικούς καλλιτέχνες, κυρίως, μεταφέρεται στην ωραία καλοκαιρινή ταράτσα της, όπου θα πιάσει το νήμα από την αρχή. Ο σύζυγος της Κατερίνας-συλλέκτριας θα γνωρίσει τη Σοφία-ζωγράφο και «ο δαίμονας του μεσημεριού», όπως λέγεται στη Γαλλία και όπως προσφυώς έχει μεταπλάσει σε «κλήρο» ο Πολ Κλοντέλ, θα πάρει τη μορφή του έρωτα για μια γυναίκα, σε ώρα ωριμότητας, για τον άντρα –το μεσημέρι– που αρπάζει την ευκαιρία να ξαναζήσει το πάθος, με πάθος. Ο δαίμονας δεν αγγίζει τους αδιάφορους συζύγους αλλά τους αφοσιωμένους, γιατί όπως λέει και ο Λακάν «οι γυναίκες είναι ανύπαρκτες, βολεύονται» στην οικογένεια (είναι «αφάνταστος ο μισογυνισμός της ψυχανάλυσης», λέει η Τρισόν), ενώ οι άντρες δεν βολεύονται.
Κι έτσι, η τέχνη και η πραγματικότητα δείχνουν τη στενή επικοινωνία τους και η μία τροφοδοτεί την άλλη σε μια απέραντη αλυσίδα αλληλεξαρτήσεων και αλληλεπιδράσεων. Η ιστορία αποδεικνύει αυτό που, συχνότατα, επαναλαμβάνεται στη ζωή. Είναι κοινή, καθόλου σπάνια και το ερωτικό τρίγωνο «φυσιολογικότατο». Η συζυγική απιστία είναι ο κανόνας, ενώ η «πίστη» δοκιμάζεται διαρκώς και, όσο και αν θεωρείται δεδομένη, δεν είναι. Και τότε ξεσπά το δράμα. Οι ερωτευμένοι «δράστες» μετά τον πρώτο Παράδεισο θα βιώσουν και την Κόλαση, και οι συνέπειες θα αποδειχτούν συνταρακτικές και για τους τρεις. Όμως ο Έρωτας είναι ακατανίκητος, δεν είναι χειρουργήσιμος, λέει ο Προυστ. Μια συζήτηση που κάναμε στον «Ροστάν» υπήρξε διαφωτιστική, θυμάται η Τρισόν, η οποία, μάρτυς των γεγονότων, αρχίζει μια σειρά εικασιών, πώς και γιατί προέκυψε το μη αναμενόμενο. Σαν ψυχαναλυτής και κοινωνικός παρατηρητής εξετάζει μία μία τις περιπτώσεις ξεχωριστά και προσπαθεί να δει το δίκιο της κάθε πλευράς. Οι ήρωες είναι ωραίοι, καλλιεργημένοι αστοί, καλλιτέχνες, άνετοι, ερωτικοί, οικονομικά θαλεροί. Τα έχουν όλα. Αλλά και από τα όλα, πάντα κάτι λείπει. Σ’ ένα παζλ συνθεμένο από επιτυχίες λείπει ένα κομματάκι, ο μικρούλης θεός του έρωτα, ο ανίκητος στη μάχη. Και όταν αυτός εμφανιστεί, τότε «ο έχων μέμηνεν». Και μέμηνεν ο Πάνος και μέμηνεν και η ερωμένη του η Σοφία και η μέχρι πρότινος ερωτευμένη σύζυγος Κατερίνα εκμέμηνεν και δεν μπορεί με τίποτα να το καταπιεί. Και; Ανοίγει ο ασκός του Αιόλου. Ο Μπαλτάσαρ Γκρασιάν λέει: Μη διακόπτετε, μη σπάτε τη ροή των πραγμάτων και στον Πελλέα και Μελισσάνθη, η Τρισόν ακούει τον Αρκάν που τραγουδάει: «Θεέ μου, λυπήσου τις καρδιές των ανθρώπων».
Το ταξίδι θα γίνει με καλλιτεχνικούς όρους, σε επιφανείς τόπους, με αναφορές σε πασίγνωστους μεγάλους και μικρότερους ζωγράφους, τι είπαν και τι έκαναν, γνωστούς πίνακες, μουσεία. Όσο εξελίσσεται η ιστορία, το βιβλίο αποκτά άλλο χαρακτήρα. Δεν είναι πλέον μυθιστόρημα, ιστορία έρωτα και προδοσίας, αλλά μελέτη ψυχών, με σημασία στη λεπτομέρεια του «δαίμονα», ανατροπέα, απρόβλεπτου παράγοντα. Ίσως και άλλοθι για να ειπωθούν θέσεις, απόψεις και γνώμες γύρω από το θέμα, και χρειαζόταν μια ομάδα ηθοποιών για να παίξει το δράμα που υποδηλώνεται στον πίνακα, τον οποίον ο επισκέπτης προσπερνάει χωρίς να έχει πάρει είδηση τι μάχη γίνεται στην ψυχή του καλλιτέχνη. Μπορεί να είναι μια αλληγορία της ζωγραφικής. Τελικά, ο πίνακας του Μπαρσελό χρειάστηκε ένα βιβλίο, για να βρει την ερμηνεία του.
Μπορεί ένα έργο τέχνης να γίνει αφορμή για ένα άλλο έργο τέχνης; Η απάντηση είναι «ναι»· μας το είπε ήδη η Ευρυδίκη Τρισόν από την αρχή με τις παραλλαγές του Πικασό πάνω στον πίνακα του Βελάσκεθ, αλλά και η ίδια με το δικό της καλλιτεχνικό, εικαστικό, κοινωνικό, ερωτικό, ψυχαναλατικό, μυθιστόρημα. Η μελέτη του βιβλίου μάς δείχνει πως η Τέχνη φέρνει στην επιφάνεια το ουσιώδες. Ο καλλιτέχνης, είτε το επιδιώκει είτε όχι, δοκιμάζεται απ’ το βλέμμα του θεατή, καθώς εκείνη με τη σειρά της τον θέτει σε δοκιμασία.
Α! όταν πέθανε ο Σικελιανός, η Άννα έγραψε στην Εύα: «Ο Άγγελός μας πέθανε». Κι εκείνη ήρθε να τον δει πεθαμένο και να πεθάνει πλάι του. «Το τραγικό περιέχει ένα περίεργο, σκοτεινό σεξαπίλ», λέει η Τρισόν.
Ο νόμος του Σολομώντα
Ευρυδίκη Τρισόν-Μιλσανή
Γαβριηλίδης
208 σελ.
Τιμή € 12,72
