Νίνα Ράπη: «Κατάσταση φούγκας»
Στη συλλογή διηγημάτων της με τίτλο Κατάσταση φούγκας, η Νίνα Ράπη απλώνει δώδεκα ιστορίες με έναν ξεχωριστό τρόπο γραφής.
Κυριαρχεί –δίνει και τον τίτλο του στο βιβλίο– το διήγημα «Κατάσταση φούγκας», μεταφρασμένο από τα αγγλικά, όπου ήταν η πρώτη γραφή και δημοσίευσή του. Είναι ένα κείμενο υψηλών συγγραφικών δυνατοτήτων –προσωπικά με παρέπεμψε στον Σκαρίμπα–, όπου η αφήγηση αφορά δύο διαφορετικούς ήρωες. Ο ένας, ο Σκάτμαν, ή αλλιώς Αντρέας Γκρασλ, αρθρογράφος τολμηρός, κυνικός, κατακριτικός, απαξιωτικός, καυστικός και είρων απέναντι σε όλους. Και ο άλλος – δεν θυμόταν ούτε το όνομά του. Ένας άνθρωπος που βγήκε από τη θάλασσα, γεμάτος μυστικά και περιρρέοντες μύθους. Παίζει, στο πιάνο του νοσοκομείου όπου τον μετέφεραν, τα πάντα. Είναι ιδιοφυΐα. Είναι ο άνθρωπος-πιάνο. Με έναν φόβο μέσα του κυρίαρχο. Και πώς να τον ελέγξει! Βρίσκεται σε σύγχυση, και η κοινωνία επίσης, που αδιάκριτα εισβάλλει στη ζωή του. Πρέπει να τον ταξινομήσει, να του βάλει μια ετικέτα και αυτός δεν είχε ούτε στα ρούχα του μία. Τον κατασπαράσσει, τον καταπίνει και, τέλος, τον αφομοιώνει. Θέλει να τον κάνει όμοιό της. Κι αν δεν το καταφέρει να του κολλήσει μια ετικέτα, τότε θα τον πετάξει σαν μη αναγνωρίσιμο. Θα τον αγνοήσει. Δύο άτομα διαφορετικά, με διαφορετικά ή συμπληρωματικά χαρακτηριστικά, σε απόλυτη σύγχυση με τον εαυτό τους και τους γύρω τους. Και η κοινωνία σε αναμονή. Πού να τους κατατάξει; Δύο πρόσωπα, συγκεκριμένα και ασαφή, με τη συγγραφέα να δηλώνει τη διαφορετικότητά τους με ανόμοια γραμματοσειρά, ασφυκτιούν μέσα στους εαυτό τους αλλά και στον κλοιό των γύρω τους. Θέλουν οι μεν να τα βρουν με τον εαυτό τους, ενώ η κοινωνία διεκδικεί την ύπαρξή τους για τη συνοχή του συνόλου της. Πρέπει όλοι να είναι ίδιοι και να βρίσκονται εντός αυτής. Στο τέλος της αφήγησης, το μεγάλο ξάφνιασμα!
Σε κάποια διηγήματα διατηρείται η διαδοχική ροή της εξέλιξης –αρχή, μέση, τέλος– ενώ άλλα εστιάζουν στο ασαφές. Ωστόσο, παντού υπάρχει μια μοναδική αφηγηματική δυνατότητα και προσωπικό ύφος. Στην πλειονότητα των διηγημάτων ο έρως κυριαρχεί εντός και εκτός ορίων, ακυρώνοντας τις κοινωνικές συμβάσεις και τα στερεότυπα.
Σε άλλο διήγημα, το μυαλό του ανθρώπου προβάλλει σαν PC, το οποίο καταχωρεί ασταμάτητα πληροφορίες/εικόνες που μετατρέπονται σε μνήμες και, ανακαλούμενες, επαναφέρουν την ένταση των τότε συναισθημάτων. Κι ο αναγνώστης διερωτάται αν είναι μόνο ο εγκέφαλος PC ή μήπως ολόκληρος ο άνθρωπος, ρομπότ. Και το φίδι, άλλοτε αθώο πλασματάκι και άλλοτε ύπουλο, έτοιμο να ξεγελάσει/παίξει με το θύμα του και να το κατασπαράξει. Όπως μπορεί να κάνει κάθε μέλος της κοινωνίας και η κοινωνία στο σύνολό της. Αλλού, η ιστορία της Σβετλάνας, σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία που δημιουργεί ανθρώπους με μάσκες. Έμοιαζε με την Ούμα Θέρμαν, τη λέγανε Μόνικα, δεν ήτανε Ρωσίδα αλλά Πολωνέζα από τον Κολωνό. Πόση ανάγκη –αυτήν εκμεταλλεύονται οι επιτήδειοι– έχουν οι άνθρωποι τη στοργή και τον έρωτα; Τον οποίο πολλές φορές εξαγοράζουν με τίμημα τη ζωή τους. Ενώ από ένα παράθυρο ανοιχτό μπήκε μια μύγα. Τι κρύβεται πίσω από την πόρτα ή τι κρύβεται πίσω από τις λέξεις; Έρωτας, ελευθερία, υποταγή, καθήκον. Ο αυταρχικός πατέρας τώρα ζει κάτω από τις φροντίδες της κόρης του. Η ζωή του, χωρίς την ασφάλεια της υγείας, και η ζωή της άδεια, χωρίς έρωτα. Έχει υποταχθεί στο καθήκον. Τι είναι τελικά πιο επικίνδυνο – να ζεις με ασφάλεια ή να ζεις χωρίς έρωτα; Αλήθεια! Ποια αλήθεια; Είναι εύκολο πράγμα η αλήθεια. Και σε ποια συνομιλία είναι άραγε η αλήθεια, σε αυτήν με τον Θεό; Και με ποια ερμηνεία ακούς την αλήθεια και, όταν την ακούς, πώς την ερμηνεύεις εσύ;
Μέσα σε αυτά τα διηγήματα της Νίνας Ράπη, μια κοινωνία μεταξύ Αγγλίας και Ελλάδας αιμορραγεί, ασφυκτιώντας και κραυγάζοντας. Οι ιστορίες της σε ενεστώτα χρόνο αποτυπώνουν έντονα το παρόν, ενώ ταυτόχρονα απλώνονται με μουσικότητα από τα κομμάτια που αναφέρονται, αλλά και από τα όργανα που είναι και αυτά παρόντα. Μέσα σε αυτά, η κοινωνία άλλοτε ζει στα άκρα ή στα όρια μιας εξεζητημένης τόλμης και παρακμής, που λέγεται δικαίωμα επιλογής. Ωστόσο, ο έρωτας κυρίαρχος –χωρίς το στερεότυπο των αντιθέτων–, δυνάστης, κυκλοφορεί στις φλέβες αλλάζοντας ρυθμούς και γεννώντας πάθη. Εξαρτήσεις, απογοητεύσεις, σκέψεις, αγωνίες, απώλειες και ανατροπές που μόνο η ακαριαία αντίδραση μπορεί να φέρει. Διαφυγή των ηρώων, το θέατρο, οι θεατρικές αίθουσες, η ποίηση και η λιτότητα στο γεμάτο από σιωπές ύφος του Πίντερ. Ίσως, και η πίστη στον Θεό.
Τη γραφή της Ράπη χαρακτηρίζει η αμεσότητα, ο ρεαλισμός στις εκφράσεις, οι εσωτερικοί διάλογοι, οι δυνατοί μονόλογοι, τα αισθήματα, το σεξ, οι συνεχώς διαφεύγουσες λέξεις και το βάρος που ασκούν κάποιες επάνω στους ήρωες, αλλάζοντας τις στιγμές τους. Σε κάποια διηγήματα διατηρείται η διαδοχική ροή της εξέλιξης –αρχή, μέση, τέλος– ενώ άλλα εστιάζουν στο ασαφές. Ωστόσο, παντού υπάρχει μια μοναδική αφηγηματική δυνατότητα και προσωπικό ύφος. Στην πλειονότητα των διηγημάτων ο έρως κυριαρχεί εντός και εκτός ορίων, ακυρώνοντας τις κοινωνικές συμβάσεις και τα στερεότυπα. Ενώ άλλα αποτυπώνουν την πραγματικότητα μιας κοινωνίας που τα είχε όλα και τώρα έχει πληγεί από την οικονομική κρίση, η οποία σαν βίαιο κύμα παρέσυρε τα πάντα.
Παράλληλα, η γραφή της σε κάποια διηγήματα χαρακτηρίζεται από πληρότητα λόγω της λεπτομερούς αφήγησης, γραφή που κατακτά και εισάγει τον αναγνώστη από τις πρώτες σειρές στον κόσμο της, ενώ σε άλλα η αφήγηση αφήνει κενά, προκαλώντας τον αναγνώστη να μετατραπεί άλλοτε σε πρωταγωνιστή και άλλοτε σε συγγραφέα, βάζοντας και αυτός τη δική του πινελιά στην «ανεικονική ζωγραφική» των ευφυών κειμένων της. Είναι και αυτό μια τεχνική, να επιλέγει ο συγγραφέας πού θα ολοκληρώσει την αφήγησή του και πού θα αφήσει κενά. Ωστόσο, ο αναγνώστης δεν μπορεί να πει από τι γοητεύεται επακριβώς. Είναι άραγε τα κενά, όπου μπορεί και χωρά; Είναι το συγκεκριμένο ασαφές της αφήγησης; Είναι ο ρεαλισμός; Είναι η επιλογή και βαρύτητα των λέξεων; Είναι η πλοκή; Είναι η έλλειψη του περιττού; Είναι η πλουραλιστική εικόνα μιας κοινωνίας που δεν έχει τίποτα να κρύψει; Είναι η ανοχή της συγγραφέως στην εικόνα που καταγράφει χωρίς να κατακρίνει; Είναι η αγάπη για το θέατρο; Είναι η αγάπη για τον κινηματογράφο; Ή μήπως είναι όλα μαζί;
Μερικά από αυτά τα διηγήματα, η συγγραφέας τα έγραψε στα αγγλικά και τα δημοσίευσε σε ομόγλωσσα περιοδικά. Κάποια γράφτηκαν εξαρχής στα ελληνικά. Μερικά έχουν προδημοσιευτεί, άλλα όχι. Και μέσα σε όλα αυτά, μοιάζει η ίδια η Νίνα Ράπη να βρίσκεται σε κατάσταση φούγκας –κατάσταση συνθετικών ικανοτήτων– αποκαλύπτοντας το υψηλό επίπεδο και εύρος των συγγραφικών της δυνατοτήτων, καταγοητεύοντας τον αναγνώστη. Κι αυτό επιτυγχάνεται εξαρχής με προτάσεις κοφτές, μικρές και γεμάτες σφρίγος, που διαφοροποιούν την ταχύτητα του κειμένου. Σε άλλα, με συμπαγή γραφή, ενίοτε ανατρεπτική, με εύστοχες λέξεις και σκηνοθετική ματιά δίνει εικόνες που τις χαρακτηρίζει ο ρεαλισμός, ο πόνος και η παρατηρητικότητα όπου, χωρίς καμία ωραιοποίηση, απεικονίζει το ψηφιδωτό της σημερινής κοινωνίας, στην οποία έχουν δικαίωμα να υπάρχουν όλοι με το δικό τους πρόσωπο ή με μάσκα. Είναι θέμα προσωπικής επιλογής.
Η Κατάσταση φούγκας είναι ένα βιβλίο εξαιρετικά ενδιαφέρον, που μας φέρνει αντιμέτωπους με μια σύγχρονη, εμπνευσμένη γραφή γεμάτη ρεαλισμό, σεβασμό, αγάπη και πίστη στον άνθρωπο. «Αυτό που μετράει δεν είναι τι μας συμβαίνει, αλλά το πώς αντιδρούμε σε αυτό», λέει κάπου η συγγραφέας.
Κατάσταση φούγκας
Νίνα Ράπη
Κέδρος
144 σελ.
Τιμή € 11,00
