Η –γνωστή σε όλους– αλήθεια είναι ότι η ζωή στη χώρα μας είναι δύσκολη. Ολοένα και πιο δύσκολη. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, η καθημερινότητά μας μοιάζει με κινούμενη άμμο που ρουφά κάθε προσδοκία, κάθε επιθυμία μας, τη στιγμή που γεννιέται. Αυτός είναι –προφανώς– και ο λόγος που, πολύ συχνά, προσπερνάμε τις σανίδες σωτηρίας, που δεν σχετίζονται με την άμεση επιβίωσή μας. Εμφανίζονται, άλλωστε, απροειδοποίητα, στις πιο «άχρηστες» πτυχές της ζωής μας. Δεν μας προσφέρουν τροφή, περίθαλψη ή φυσική ασφάλεια. Έτσι τουλάχιστον θέλω να σκέφτομαι, όταν κάνω υποθέσεις σχετικά με τα κίνητρα της κριτικής, για ένα πλήθος αξιόλογες δημιουργίες που παραμένουν αόρατες και βυθίζονται αύτανδρες στη σούπα της καθημερινότητάς μας.

Συγχωρέστε μου αυτό τον πρόλογο, αλλά δεν μπορώ να βρω καμιά άλλη ικανοποιητική δικαιολογία που το βιβλίο της Μάτας Καστρησίου δεν έτυχε της προσοχής που του αναλογούσε. Για λόγους δεοντολογίας, αλλά και γιατί φοβόμουν μήπως προκαλέσω το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιθυμητό –αφού το βιβλίο της το παρακολούθησα καθ' όλη τη διάρκεια της συγγραφής του– δεν θέλησα να γράψω γι' αυτό, πριν προηγηθούν κάποιοι ακόμη. Από τη στιγμή, όμως, που εντάχθηκε στη βραχεία λίστα των κρατικών βραβείων, θεωρώ πως όχι μόνο δικαιούμαι αλλά και υποχρεούμαι να καταθέσω τη δική μου ανάγνωση –έτοιμη, άλλωστε, από την πρώτη στιγμή της έκδοσής του.

Ας προχωρήσουμε, όμως, στο προκείμενο.

Δύσκολα θα μπορούσε να κατατάξει κανείς τα κείμενα αυτού του τόμου σε κάποιο συγκεκριμένο είδος χωρίς να τα αδικήσει, μιας και είναι σύνθετα αφηγήματα με έντονο ποιητικό κέντρο και με πρωτότυπη, ιδιαίτερα υποβλητική και ενδιαφέρουσα εικονοποιΐα. Η εικονοποιΐα είναι βέβαια ένα γνωστό, εξαιρετικά χρήσιμο όσο και ουσιαστικό εργαλείο στα χέρια κάθε συγγραφέα. Στην περίπτωση της Μάτας Καστρησίου, ωστόσο, δεν πρόκειται απλώς για εργαλείο ούτε για μια από τις πτυχές που χαρακτηρίζουν τη γραφή της, αλλά αποτελεί την πεμπτουσία της γραφής της, έτσι που δεν διστάζω να τη χαρακτηρίσω «εικαστικό» συγγραφέα. Οι αφηγήσεις της είναι στον πυρήνα τους ποιητικά, εικαστικά στιγμιότυπα, τα οποία θαρρείς εκρήγνυνται μπροστά στα μάτια μας, υποχρεώνοντας το οπτικό μας νεύρο να στραφεί όχι προς τα έξω αλλά προς τα μέσα, για να καταλάβει τον μέγιστο χώρο που μπορεί, να εκταθεί, υπερβαίνοντας τις βιολογικές δεσμεύσεις, στο βάθος, στον χρόνο, στην ευαισθησία.

Οι αφηγήσεις της είναι στον πυρήνα τους ποιητικά, εικαστικά στιγμιότυπα, τα οποία θαρρείς εκρήγνυνται μπροστά στα μάτια μας, υποχρεώνοντας το οπτικό μας νεύρο να στραφεί όχι προς τα έξω αλλά προς τα μέσα, για να καταλάβει τον μέγιστο χώρο που μπορεί, να εκταθεί, υπερβαίνοντας τις βιολογικές δεσμεύσεις, στο βάθος, στον χρόνο, στην ευαισθησία.

Όπως ο ζωγράφος έχει στην παλέτα του τα χρώματα, ο συγγραφέας κι ο ποιητής έχουν τις λέξεις. Και η Μάτα Καστρησίου δεν τις φοβάται. Ούτε καν τις «απαγορευμένες». Ιδίως, μάλιστα, αυτές, τις επικίνδυνες, που την αφήνουν έκθετη, κυριολεκτικά, στο άνυδρο τοπίο της καθημερινότητας. Δεν διστάζει να τις χρησιμοποιήσει, μάλιστα, για να επιχειρήσει μια καταβύθιση στα μύχια του ανθρώπινου μυαλού και της ψυχής, ακόμα και στα πιο σκοτεινά, αλλά και για να αναδείξει, μεταξύ άλλων, τη βιαιότητα που μας περιβάλλει. Κάθε της λέξη αποτελεί μια μοναδική, προσεκτικά διαλεγμένη ψηφίδα σ' ένα μωσαϊκό αιρετικό, προκλητικό όσο και ελκυστικό. Πρόθεσή της, ωστόσο, δεν είναι να προκαλέσει, αλλά να παρασύρει τον αναγνώστη σ' ένα ταξίδι που έχει «σκηνοθετήσει» για χάρη του, σ' έναν τόπο –ή, μάλλον, μια δυστοπία– που έχει οικειοποιηθεί, θαρρείς, μέσω των κυττάρων της, πριν στ' αλήθεια τη γνωρίσει. Και τον τοποθετεί τον αναγνώστη δίπλα της, σαν ισότιμο συν-ταξιδιώτη, καθώς το φιλοτεχνεί με απίστευτη επιμέλεια, φροντιστικά όσο και αφοριστικά. Με τον ίδιο τρόπο μοιράζεται μαζί του, όταν αναδύεται στην επιφάνεια –γιατί πάντα αναδύεται στην επιφάνεια– τα ευρήματά της.

Οι ήρωες της Μάτας Καστρησίου στην παρούσα συλλογή είναι στη συντριπτική πλειονότητά τους, είτε κυριολεκτικά είτε στην αρχετυπική μορφή τους, παιδιά. Ακόμα και οι ενήλικοι άντρες και οι ενήλικες γυναίκες δεν αποτελούν παρά την προβολή των ανήλικων αγοριών και κοριτσιών που υπήρξαν, στο μέλλον. Ανερμάτιστοι φύλακες του νοήματος, ακούσιοι εφαψίες της όποιας ηθικής, αμφισβητίες εκ φύσεως αλλά και υπερευαίσθητοι συλλέκτες της προσωπικής, οικογενειακής και συλλογικής μνήμης, τα παιδιά, από καταβολής κόσμου, είναι εξουσιοδοτημένα να κινήσουν τον κόσμο προς τα εμπρός. Όσο είναι ακόμα παιδιά, αισθάνονται συχνά καταδικασμένα να παρακολουθούν τη ζωή τους σαν ακούσιοι πρωταγωνιστές σ' ένα έργο που έχει σκηνοθετήσει κάποιος άλλος ή κάποιοι άλλοι και, πάντως, σίγουρα όχι εκείνα τα ίδια. Εγκλωβισμένα, προς το παρόν, στην ξένη εκδοχή της ζωής τους, καταστρώνουν σχέδια, σκαρώνουν σενάρια του μέλλοντός τους. Κι αυτό είναι το πιο αγαπημένο τους καταφύγιο. Οι ήρωες, λοιπόν, στις ιστορίες της Μάτας Καστρησίου, ακόμα και όταν δεν είναι παιδιά, μοιάζει να είναι οι ενήλικες εκδοχές των παιδικών αυτών σεναρίων που, παραδόξως –ή όχι και τόσο– είναι συχνά ζοφερά. Όχι όμως και απέλπιδα.

Το περιβάλλον των ιστοριών της, αρκούντως σκοτεινό και δυσοίωνο, έχει και δεν έχει σχέση με τους χαρακτήρες που κινούνται μέσα σ' αυτό. Οι φερόμενες ως ρεαλιστικές συνιστώσες στα αφηγήματά της δεν είναι τίποτε περισσότερο απ' αυτό. Ένα δεδομένο πλαίσιο, δηλαδή, μέσα στο οποίο καλείται να δράσει το εκάστοτε υποκείμενο. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στο πώς θα αντι-δράσει. Στην πλειονότητα των ιστοριών της παρούσας συλλογής, συνήθως χαμένο σ' έναν δικό του χωροχρόνο, αρνείται πεισματικά να παραχωρηθεί στη συγκατάβαση.

Πέραν τούτου, οι ήρωές της –παιδιά, γυναίκες και άντρες– φέρουν, θαρρείς, το βάρος μιας αναπόδραστης προφητείας, την οποία και εκπληρώνουν, εντέλει, χωρίς καθόλου να λυτρωθούν. Αντίθετα, στο τέλος του χρόνου τους, στο τέλος της διακύβευσής τους, μένουν λειψοί, ανάπηροι στο σώμα, στον νου ή στην ψυχή, να αφουγκράζονται την εκκωφαντική σιωπή του εγχειρήματός τους.

Καμιά φορά φαντάζει σα να υπερβάλλουν. Ποιος, όμως, μπορεί να τους κατηγορήσει γι' αυτό; Η υπερχείλιση, ως συνέπεια της ορμητικότητας της ζωής, του έρωτα, της αμφισβήτησης, είναι θεμιτή όταν είναι σύμφυτη με το προϊόν των ανακαλύψεών μας. Και, στον αντίποδα, ποιος είναι αυτός που δεν λιποψυχεί απέναντι στην απόγνωση της ματαίωσης, του θανάτου;

Δεν ξέρω αν κοιμάται ήσυχα τα βράδια η Μάτα Καστρησίου. Υποψιάζομαι πως όχι. Δεκάδες εικόνες, φαντάζομαι, θα την κατατρύχουν, θα γίνονται ιστορίες που την κρατούν άγρυπνη. Καμιά φορά, μάλιστα, ενδεχομένως συχνά, πιο ενδιαφέρουσες από τις «πραγματικές», όπως συνηθίζουμε να λέμε τις καθημερινές, ρεαλιστικές ιστορίες μας. Δεν τις προσκαλεί, δεν τις περιμένει, τις περισσότερες φορές δεν είναι ίσως καν έτοιμη να τις υποδεχτεί. Προσωπικά, δεν το θεωρώ δυστύχημα αυτό. Γιατί είναι καταδικασμένη σε μια ευτυχή καταδίκη. Να κατοικεί το ποιητικό τοπίο, αυτό που δεν αφήνει τίποτα να περάσει απαρατήρητο. Αυτό που διαθέτει τόσες σανίδες σωτηρίας, όσες και τα τραύματα που προκαλεί η οξύνοια του πνεύματος, του συναισθήματος και της αισθητικής.

Απορριμματοφόρα των έξι
Μάτα Καστρησίου
Ηριδανός
112 σελ.
Τιμή € 12,00

Twitter