Το μυθιστόρημα Η αλήθεια της νύχτας είναι μια λογοτεχνική σπουδή απομνημονευματικής αυτοβιογράφησης και, παράλληλα, ένα ποιητικό οδοιπορικό βασανιστικής ενδοσκόπησης με στόχο τη διατήρηση και την αναβάθμιση της ανθρωπιάς και τον απεγκλωβισμό –έστω και στην ηλικία της προχωρημένης ωριμότητας– από τα δυναστικά φαντάσματα του παρελθόντος, τόσο του ίδιου του συγγραφέα, όσο και όποιων από μας αισθανόμαστε και είμαστε κυριευμένοι από στοιχειωμένες, βαθιές εμπειρίες, που ο απολογισμός τους δεν έγινε για διάφορους λόγους στην ώρα τους, ώστε με την κάθαρση να επέλθει ο ξορκισμός τους κι έπειτα η λύτρωσή μας απ' την εξουσία τους. Είναι ουσιαστικά ένα βιβλίο που απευθύνεται στον ίδιο τον συγγραφέα, αλλά επικαλείται ως μάρτυρες τους υποψήφιους αναγνώστες του, για να δικαιώσουν την άκρως ευαίσθητη μα ορφανή και λαβωμένη ταυτότητά του μόλις γίνουν κοινωνοί των παθών του.

Μια αίσθηση αναπόφευκτης αλγολαγνείας φαίνεται να διακατέχει τον συγγραφέα καθώς ανακαλούνται και καταγράφονται στιγμές, πρόσωπα, γεγονότα, ανεκπλήρωτοι πόθοι, ανεπίδοτες επιστολές, πολύσημες σχέσεις των φοιτητικών και σημαδιακές των εφηβικών χρόνων, μια αίσθηση που προσιδιάζει στο κλίμα εκείνης της «άρρωστης νοσταλγίας» που τόσο καίρια αποδίδει η υψηλή ποιητική ευαισθησία του Νίκου Καββαδία στο «Mal du départ» και στη Βάρδια. Ο θάνατος έχει την τιμητική του εδώ, ως σημείο αιχμής των τραυματικών βιωμάτων, με κορυφώσεις τα προβεβλημένα παραδείγματα της τυραννικής για τον συγγραφέα απώλειας δύο γυναικείων προσωπικοτήτων, της μητέρας και της Φελισί.

Να τι επιζητά ο εκλεκτός μας συνθέτης και λογοτέχνης μ’ αυτό το αυτοβιογραφικό, σκοτεινό, ποιητικό μυθιστόρημά του: τον επαναπροσδιορισμό του ανθρώπου, έτσι ώστε να ατενίσει τον εαυτό του αλλά και τον κόσμο μας με καινούργιο βλέμμα, σπουδαγμένο από τις εσωτερικές εμπειρίες του και τα κοινωνικά του βιώματα, με την επιθυμία να κάνει προοδευτικά βήματα –γιατί αποκλείονται τα αλματώδη– για την κατάκτηση μιας πρότασης για νέα αισθητική, μιας ανάγκης για άλλη ανάγνωση του πολιτισμού, μιας προτροπής για απελευθέρωση του αισθησιασμού, μιας νίκης της υπαρξιακής ολοκλήρωσης.

Σαν άλλος Μαρσέλ Προυστ, ή μάλλον σαν εκλεκτικός επίγονος του μεγάλου μύστη στον κόσμο του θριάμβου των αναμνήσεων, ο Σταυριανός αναζητά το ξεκαθάρισμα των παλιών του λογαριασμών, τη διασαφήνιση πολλών αξεδιάλυτων σημείων του παρελθόντος του και, τρόπον τινά, τη συναισθηματική του ρεβάνς απέναντι σε μια συσσώρευση ψυχολογικών κόμπων που τσουβάλιασε ο χρόνος – και που συνήθως από ιερό τρόμο και βαθύ δέος απέναντι στον ίδιο τον εαυτό μας δεν τολμάμε να αγγίξουμε, από τον εύλογο τρόμο μας μήπως σκαλίζοντάς τα οι συνέπειες των αντιδράσεών μας είναι απρόβλεπτες και σπαρακτικά οδυνηρές.

Όμως δεν έχει καμιά σημασία η δικαιολογημένη αυτή επιφύλαξή μας. Κανείς δεν ξεφεύγει απ' αυτά που έχουν περάσει μέσα του και τον έχουν οριστικά σφραγίσει. Ο Μπόρχες λέει πως το παρελθόν είναι απαράγραφο, ό,τι έχει συμβεί δεν γίνεται με κανένα τερτίπι να ξεγελαστεί και ότι δεν έχει ανακαλυφτεί τρόπος να διαγραφεί. Ο Σταυριανός, σαν μαθητής του Προυστ, αναδεικνύει υποβλητικά το ενσταντανέ των αιφνιδιαστικών εκπλήξεων, καθώς η ιδιοτροπία μιας δυνατής στιγμής γαστριμαργικής λαγνείας, τα δευτερόλεπτα που οι γευστικοί κάλυκες βρίσκονται στο κρεσέντο της ηδονικής απόλαυσης μιας κουταλιάς τάρτας με βατόμουρα, η ανάμνηση, απρόσκλητη και αναιδής, κατεβαίνει απ' τον ουρανό σαν θεόσταλτος άγγελος ή ανεβαίνει απ' την Κόλαση σαν αυτόκλητος διάβολος, και σε μεταφέρει στον κόσμο των γλυκόπικρων εκδρομών, στη χώρα της αγαθής ηλικίας των αγκαθιών και των ρόδων, στον χωροχρόνο που, σαν τη μοίρα των μύθων, την Κλωθώ, γνέθει το νήμα των πεπρωμένων μας.

Κανείς δεν ξεμπερδεύει εύκολα με τους τυραννικούς εφιάλτες του, όχι εκείνους των τύψεων συνείδησης, αλλά με τους εφιάλτες που γεννούν οι εξωγενείς παράγοντες, οι άλλοι δηλαδή, οι όποιοι άλλοι, και προπαντός τα αρχικά πρότυπα, η οικογενειακή μήτρα, και ιδιαίτερα η βαρύνουσα προσωπικότητα της μάνας, εκείνη είναι που μαθαίνει πρώτα στο παιδί τον εαυτό του και που το συστήνει στον κόσμο. Δεν ξεμπερδεύει κανείς μας με τους βραχνάδες αυτού του είδους, ούτε με το κουβάρι των συνακόλουθων απωθημένων του, μόνο κάποιες βελτιωτικές κινήσεις μπορεί να κάνει, και αυτές αποδίδουν μόνον αν υπάρχει το φρόνημα και ο προσωπικός αγώνας, έτσι ώστε προϊόντος του χρόνου να οδηγηθείς στην υπέρβαση –πράγμα σπάνιο– μέσω μιας αλτρουιστικής, δηλαδή μη εγωκεντρικής στάσης. «Ανάμεσα στον εαυτό σου και στον κόσμο, να προτιμάς τον κόσμο» μας προτρέπει ο Κάφκα στους Αφορισμούς του.

Η πηχτή, αφόρητη ζέστη, η λάβρα των παιδικών χρόνων της Κρήτης έρχεται και ξανάρχεται με άλλες συγγενείς, παραπλήσιες μορφές, όπως μ' εκείνον τον ασφυκτικό νοτιά που περιγράφει πολύ παραστατικά την υφή του στην Αθήνα και τη Νανσί, όπου και δημιουργεί σκηνικό παράστασης καφκικού ψυχολογικού κλίματος. Ένα ακόμη πιο έντονο και επιβλητικό, σκοτεινό, καφκικό περιβάλλον δημιουργεί επίσης στο δεύτερο κεφάλαιο, που έχει τον τίτλο «Η τελετή της αναχώρησης», καθώς ο αφηγητής αιχμαλωτίζεται ο ίδιος στις δαγκάνες ενός εφιαλτικού ονείρου, στο τέλος του οποίου δεν κατορθώνει να σώσει τη «μητέρα» από πνιγμό. Ένα φαρμακωμένο οιδιπόδειο μοιάζει να αναδεικνύεται απ' την αίσθηση που μας αφήνει αυτό το κομμάτι.

Εντυπωσιακοί είναι οι σχοινοτενείς, συχνά βραχυκυκλούμενοι, άλλοτε αδιέξοδοι, πάντοτε όμως ενδιαφέροντες διάλογοι γύρω απ' τους δαιδαλώδεις δρόμους της κατάκτησης της αγάπης και προπαντός σχετικά με τον έρωτα, τις μορφές του έρωτα, τις στραβοτιμονιές και τα καπρίτσια του, τον τρόπο που προσλαμβάνεται η ερωτική επιθυμία και που ερμηνεύεται η ερωτική υποταγή από τους εραστές, τον ερωτικό εγωισμό και τις ολέθριες συνέπειές του, το παιχνίδι του ποντικού με τη γάτα που παίζουν συχνά αυτά τα μοιραία και εντέλει δυστυχή πλάσματα, εμείς οι άνθρωποι. Πλανάται ως φυσική συναγωγή η εντύπωση πως ο εγωισμός είναι ο χειρότερος μαθητής, δεν διδάσκεται ποτέ και ο άνθρωπος αυτοκαταδικάζεται βουλιάζοντας σε μια περιδίνηση εξαντλητικών και αδιέξοδων επαναλήψεων χωρίς αποτέλεσμα.

Ο Σταυριανός δημιουργεί με βάση εικόνες που έχουν φυλακιστεί μέσα του με πρωταγωνιστές ερωτικά πλάσματα των προσφιλών ημερών της νεανικής του ζωής στην Κρήτη, όπως η πεντάμορφη Κρητικοπούλα, η μαυροφόρα Κατερίνα, που εκτελεί προκλητικά και επιδέξια τον μαλεβιζιώτικο χορό προς κρυφή ικανοποίηση όλων των αντρών του περιβάλλοντος του πανηγυριού, ή ανασταίνει πρόσωπα της προσωπικής του μυθολογίας, που τους προσδίδει μεταφυσικές διαστάσεις, σαν την Τσάικα, μιαν ονειρική ερωμένη που τον μυεί στα μυστήρια της υπέρτατης αισθησιακής ηδονής.

Άκρως γλαφυρές είναι οι πλουσιότατες νατουραλιστικής ακρίβειας περιγραφές της εξοχής, των καιρικών φαινομένων, της αλλαγής του καιρού, των χρωματικών φωτισμών της ημερήσιας και της νυχτερινής ατμόσφαιρας.

Μέσα από τη συμπυκνωμένη, εύστοχη περιγραφή της σύγχρονης αποκρουστικής δόμησης της πρωτεύουσας, ο Σταυριανός μάς δίνει μια δικής του εκδοχής, οικολογικού προσανατολισμού, καταγγελτική πρόζα της σύγχρονης τερατικής όψης των μεγαλουπόλεων, ένα θέμα που τον προβληματίζει συχνά και τον οδηγεί στην αγανάκτηση και την εξέγερση, σαν τμήμα της γενικότερης απώλειας της αισθητικής του σύγχρονου ανθρώπου, της υποβάθμισης της διαγωγής του, της πτώσης των αξιών και των ανθρωπιστικών ιδεωδών, της ψυχικής ερήμωσης, αποτροπιαστικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη ζωή μας σήμερα στα μεγάλα αστικά κέντρα.

Ο Σταυριανός είναι ένας εξωτερικός και εσωτερικός εμιγκρές, κυνηγημένος από χίλια δυο αερικά, που δεν τον αφήνουν να ησυχάσει. Είναι ένας τυχερός μα κατά βάθος τραγικός ισόβιος μετανάστης, ένας εσαεί μετέωρος σχοινοβάτης, η ψυχή του είναι ξέχειλη από αισθήματα και επιθυμίες, χωρίς ικανοποίηση και εσωτερική πλήρωση από την προσφορά των άλλων – κοσμογυρισμένος και ταξιδευτής, μα ωστόσο ένας ανήσυχος κοσμοπολίτης που δεν έχτισε πουθενά τη φωλιά του, ένας άπατρις με πολλές πατρίδες.

Ωστόσο αυτές οι πολύβουες, άγριες, δυναστικές αλλά συγκλονιστικές μητροπόλεις, που άλλες τις έζησε, άλλες τις φαντασιώθηκε, και που σταθερά τον απασχολούν, είναι αυτές που αποτελούν πεδίο εμπνεύσεων και σταθερό σημείο αναφοράς του – εξ ου και οι Μητροπόλεις, το πρώτο κατά σειράν μυθιστόρημά του, μια από τις ωραιότερες δουλειές του, όπου συνδυάζονται αγαστά η μουσική πλαστικότητα με την ποιητική έμπνευση. Ο ίδιος γράφει: «Μητροπόλεις! Μου προσφέρατε τη μακρινή πατρίδα που γύρευα στις μοναχικές αναζητήσεις των δύσκολων χρόνων της εφηβείας, μου ξυπνήσατε όλες εκείνες τις φωνές που εγκαλούν το πεπρωμένο!»

Βάζει μάσκα μόνο σε κάποια πρόσωπα που κατάγονται απ' την Ελλάδα, τους συμπατριώτες του δηλαδή, όλα τα άλλα, πρόσωπα, γεγονότα, τόποι και χρόνοι, ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Αμφίσημοι οι ήρωές του, αλλά αποκαλυπτικοί. Με μυστηριώδεις, παράφορους έρωτες, σκοτεινές διαδρομές, ταραγμένες εφηβείες, περιπετειώδεις ζωές, κάποιες φορές διφορούμενες υποστάσεις. «Πού πραγματικά κρύβεται η αλήθεια; Σ' αυτά που λέγονται ή σ' αυτά που δε λέγονται;» αναρωτιέται ο ίδιος. Οι στοχαστικές ρήσεις είναι μια προσφιλής μέθοδος συναγωγής συμπερασμάτων γα τον συγγραφέα.

Κάποτε γίνεται άμεσα εξομολογητικός. Σαν τον Παπαδιαμάντη, που δηλώνει: «Την ομορφιά πολύ αγάπησα, εγώ καταγίνομαι με το ωραίον», έτσι κι ο Σταυριανός δηλώνει: «Όλη η ζωή μου είναι η ομορφιά». Να τι επιζητά ο εκλεκτός μας συνθέτης και λογοτέχνης μ' αυτό το αυτοβιογραφικό, σκοτεινό, ποιητικό μυθιστόρημά του: τον επαναπροσδιορισμό του ανθρώπου, έτσι ώστε να ατενίσει τον εαυτό του αλλά και τον κόσμο μας με καινούργιο βλέμμα, σπουδαγμένο από τις εσωτερικές εμπειρίες του και τα κοινωνικά του βιώματα, με την επιθυμία να κάνει προοδευτικά βήματα –γιατί αποκλείονται τα αλματώδη– για την κατάκτηση μιας πρότασης για νέα αισθητική, μιας ανάγκης για άλλη ανάγνωση του πολιτισμού, μιας προτροπής για απελευθέρωση του αισθησιασμού, μιας νίκης της υπαρξιακής ολοκλήρωσης.

Η αλήθεια της νύχτας
Γιώργος Σταυριανός
Εκδόσεις Αντ. Σταμούλη
256 σελ.
Τιμή € 15,98

Twitter