Βασίλης Βασιλικός: «Το ελικόπτερο»
Ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός, μάστορας της πένας, απογειώνει τον αναγνώστη από την πρώτη φράση. Το μυθιστόρημά του Το ελικόπτερο, το οποίο είναι μεταφορά στο χαρτί μιας πραγματικότητας, έχει πολλά ατού. Θίγει κάτι που βασανίζει κάθε Έλληνα, φρενάρει κάθε πρόοδο, αναστέλλει κάθε φιλοδοξία και γελοιοποιεί κάθε ιδέα. Πρόκειται για τη γραφειοκρατία. Μας ενημερώνει επ' αυτού: «Αυτή την ιστορία θα διαβάσεις, αγαπητέ αναγνώστη. Είναι για γέλια και για κλάματα. Εκατό τοις εκατό αληθινή. Μόνο τα ονόματα άλλαξα». Αυτή την ιστορία, λοιπόν, μας δίνει με τρόπο χιουμοριστικό και απομυθοποιητικό, φωτίζοντας τα σκοτεινά, ανίκητα και δαιδαλώδη γρανάζια ενός συστήματος που γκρεμίζει την εικόνα του σωστού και επιτυχημένου, ευτελίζει τον φιλότιμο και εργασιομανή, καταρρακώνει τη ματαιοπονία εκείνου που φιλοδοξεί να αναδειχτεί άξιος εφ' ω ετάχθη, απελπίζει και αποθαρρύνει πάσα υγιή σκέψη και εν τέλει θρονιάζεται βασιλικά πάνω στα εμπόδια. Η γραφειοκρατία. Μαζί με αυτήν παράλληλα λειτουργεί ιεροκρυφίως και η υποψία ότι όλοι «τα πιάνουν», ώστε κανείς να μην μπορεί να εμπιστευτεί κανέναν και για όλους όλοι να είναι ύποπτοι. Και αυτός που δεν «τα πιάνει», άντε να γίνει πιστευτός, κι επειδή το σίγουρο είναι ότι δεν θα γίνει, τότε θα φτάσει στον άλλο κόσμο άψαλτος, όπως συνέβη με τον προκάτοχό του Ματθαίο Πασχάλη, ήρωα και λεβέντη, ντόμπρο και ειλικρινή, που υπηρέτησε την πατρίδα ως πιλότος στις μάχες της Κρήτης, στο Ελ Αλαμέιν, στον Γράμμο και στο Βίτσι και πήρε και «παράσημα ανδρείας» πριν γίνει Γενικός Διευθυντής στον Οργανισμό.
Τι ήθελε δηλαδή ο άνθρωπος; Να αγοράσει για την τηλεόραση ένα ελικόπτερο, για να φτάνουν οι ειδήσεις γρήγορα.
Στη θέση του καταφτάνει τώρα ο Περικλής, θερμός υποστηρικτής της αγοράς ελικοπτέρου. Η κυρία Βούλα, η γραμματέας του, που τον έβλεπε να σκοτώνεται στη δουλειά, τον συμβουλεύει να μην παραδουλεύει με την ιδέα του ελικοπτέρου, διότι ο προηγούμενος, που είχε συνδεθεί με την αγορά ενός δορυφόρου και πίστευε ότι, «μα το Φίλιππο», μέσω των ειδήσεων η ελληνική γλώσσα θα έφτανε σε όλη την περιοχή του Μείζονος Ελληνισμού, και τι δεν άκουσε από τους επικριτές του. Τον κατηγόρησαν για «μεγαλεξαντρισμό» και αντί για «Αναπληρωτή» τον αποκαλούσαν «ο κύριος Δορυφόρος», τη γραμματέα του «Δορυφορική γραμματέα» και άλλα συναφή απομυθοποιητικά παρωνύμια.
Ο Γιάννης είναι δημοσιογράφος που έρχεται να δουλέψει στον σταθμό. Ξέρει ότι για να έχει αμεσότητα η είδηση, πρέπει να έχει ένα ελικόπτερο για να προλαβαίνει. Παρακάμπτοντας τον άμεσο προϊστάμενό του, που μάλλον χρονοτριβεί, ανεβοκατεβαίνει τους ορόφους και την ιεραρχία – από το ισόγειο στον τέταρτο (ο Γενικός), στον τρίτο (ο Αναπληρωτής), στους υπόλοιπους οι άλλοι αρμόδιοι, δηλαδή από τον Άννα στον Καϊάφα, κι όπως ανέβαινε έτσι κατέβαινε όροφο όροφο. Όμως, όταν έφτασε στον Περικλή, βρήκε ευήκοον ους, κατανόηση δηλαδή, εφόσον ο Περικλής πρώτος είχε σκεφτεί πως η ταράτσα του κτιρίου θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ελικοδρόμιο. Ο Γιάννης του εξηγεί ότι η είδηση εξαρτάται από το μέσο και το βεληνεκές του. «Το μήνυμα είναι το μέσο», το είπε κι ο Μακλιούαν, «είναι του νου η γνώση» και χρειάζεται το κατάλληλο εργαλείο για να γίνει πράξη• και με αυτή την ατάκα προσπαθεί να τον πείσει. Όμως από τους αρμόδιους άλλοι δηλώνουν αναρμοδιότητα, άλλοι προβάλλουν άλλες προτεραιότητες, άλλοι άλλα. Όσο για τον κ. Πρόεδρο, που είναι και καθηγητής πανεπιστημίου, λέει πως πρώτα πρέπει οι δημοσιογράφοι να μάθουν καλά ελληνικά και όχι να λένε της «Νικαράγουας». Βεβαίως, ο Γενικός τον ενημερώνει πως στην Ελλάδα υπάρχει το προηγούμενο της «Ντιριντάουας», πράγμα το οποίο αγνοεί ο κ. Πρόεδρος. (Η Ντιριντάουα είναι πόλη της Αιθιοπίας, αλλά ο Γενικός μάλλον εννοούσε την Καίτη Ντιριντάουα, ηθοποιό του μουσικού θεάτρου, κάποτε σύζυγο του Κώστα Χατζηχρήστου, γνωστή για την αντιστασιακή της δράση, τη φυλάκισή της από τους Γερμανούς και την εξορία της στη Μακρόνησο και αλλού. Και για να συνεχίσουμε την παρενθετική ενημέρωση, ο κ. Καθηγητής και Πρόεδρος του Οργανισμού, όχι μόνο αγνοεί και τις δύο εκδοχές της Ντιριντάουας, αλλά και το ότι η Ντιριντάουα, όπως και η Νικαράγουα, είναι ξένες λέξεις που εντάσσονται όμως στο ελληνικό κλητικό σύστημα και σωστά παίρνουν το σίγμα τους, «ς», στη γενική.) Ευέλικτος, ωστόσο, για να μην τον ερεθίσει, διατυπώνει σεμνά την ιδέα ότι «οι ειδήσεις δεν πρέπει να ζητούν τον αρχάγγελο Μιχαήλ, όταν δεν ξέρουν να μοιράσουν σωστά το αντίδωρο στο εκκλησίασμα», όπου ελικόπτερο=Μιχαήλ και ειδήσεις=αντίδωρο, πράγμα που σημαίνει πως το εκκλησίασμα=λαός από το καρβέλι της πληροφορίας παίρνει ψίχουλα. Άσε που το πράγμα επείγει και «το δολάριο, σαν ελικόπτερο που συνεχώς ανεβαίνει, είχε περάσει τα στρώματα της γήινης ατμόσφαιρας και βρισκόταν κάπου μεταξύ ιονόσφαιρας και αιθέρα» και άντε να το πιάσεις.
Ο συγγραφέας έχει έναν εύστοχο επικοινωνιακό τρόπο, πετάει εύκολα από τον πομπό στον δέκτη, εκθέτει τα γεγονότα σαν να ήταν μπροστά σε κάθε συνεδρίαση, μπροστά σε κάθε έκφραση δύσπιστου που «στράβωνε σαν καυσόξυλο», πίσω από κάθε φιλοδοξία, πίσω από κάθε γραφείο του περί ου ο λόγος «μαθουσαλικού» Οργανισμού. Ξεδιπλώνει το σύστημα, πολιτικό και κοινωνικό, σε όλο του το φάσμα αποκαλύπτοντας τη δύναμη αυτού του γίγαντα, που, όπως αποδείχτηκε, είχε όλους τους τρόπους να εμποδίζει κάθε φιλότιμη προσπάθεια για πρόοδο και εξυγίανση. Σαν τον «Μινώταυρο», μάλιστα, θέλει να καταπιεί όλους εκείνους, οι οποίοι θα επιχειρήσουν να τον αποδυναμώσουν, αποδεικνύοντας πλάνη και ψευδαίσθηση πάσα ελπίδα «αλλαγής» Κι εδώ βρίσκεται η λέξη κλειδί, η «αλλαγή», η οποία μαζί με το «εδώ και τώρα» και «ο αγώνας τώρα δικαιώνεται», υφίσταται πανωλεθρία.
Ο Βασιλικός εντάσσει εύστοχα και ομαλά στην αφήγησή του τα συνθήματα και την ορολογία της εποχής, που από τη μια θυμίζουν το ενθουσιαστικό παραλήρημα ενός λαού που ήλπισε πράγματι στην αλλαγή και από την άλλη, σήμερα, γκρεμισμένα όλα δείχνουν «τι κούφια λόγια ήσανε» αυτές οι αλλαγές, όπως θα έλεγε και ο Καβάφης. Κι ο κάθε Έλληνας από τη δική του πλευρά (όπως και ο φύλακας του κτιρίου) ήλπιζε σε τακτοποίηση, αποκατάσταση, ανάκαμψη, δικαίωση. Κι εδώ ταιριάζει πάλι μία ευθυγραμμιστική με την πραγματικότητα συμβουλή του προαναφερθέντος ποιητή: «μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχτείς».
Ο Βασιλικός, λοιπόν, έχει στο κέντρο της ιστορίας του το ελικόπτερο, αλλά είτε το θέλει είτε όχι, ο αναγνώστης απλώνεται, όπως απλώνονται τα φτερά του ελικοπτέρου ή του αρχαγγέλου Μιχαήλ, σε όλο τον δημόσιο τομέα, όπου με τις απαραίτητες για την περίσταση εξακτινώσεις, υποδηλώσεις, νύξεις, πλάγιες, αλλά και ευθείες, ριπές στο σύστημα, όλα ισχύουν παντού: χαριστικές προσλήψεις, άνθρωποι που παίρνουν μισθό μόνο για να υπογράφουν, άλλοι που δεν έχουν αντικείμενο, άλλοι που δεν έχουν γραφείο, άλλοι που εθελοτυφλούν, άλλοι που απολύονται επειδή «ενοχλούν», άλλοι που υποδαυλίζουν ανύπαρκτες έχθρες, άλλοι που «καρφώνουν», άλλοι που διαστρεβλώνουν. Άλλοι...
Χωρίς κραυγές και χωρίς εξάρσεις, απλώς με διαπιστώσεις, καταγραφές και αλήθειες, με χιούμορ, ευφάνταστη μεταφορά και, τέλος, με γλώσσα που ισορροπεί ανάμεσα στο κωμικό και το τραγικό, ο Βασιλικός αναπαράγει μια πραγματικότητα κουβάρι σαν «το μπέρδεμα της κλωστής στο τεράστιο παραγάδι», όπου δικαίως σέρνεται ένα αναπάντητο «γιατί;» για τον πολίτη, και μας βεβαιώνει ότι «αυτός ο κόσμος δεν θ' αλλάξει ποτέ» (Γκάτσος – Χατζιδάκις). Una salus victis nullam sperare salutem (Βεργίλιος) ήτοι «Μια ελπίδα υπάρχει για τους νικημένους. Να μην ελπίζουν σε καμιά ελπίδα». Τα περάσματα και οι αναφορές του συγγραφέα σε άλλους λογοτέχνες, οι περιγραφές των ηρώων τους και οι συσχετισμοί με τους δικούς του, οι στίχοι του Βάρναλη και του Αλέξανδρου Μπάρα, συνιστούν ευχάριστα ιντερμέδια.
Ο Ματθαίος Πασχάλης μου θύμισε τον ήρωα του Πιραντέλο που έζησε και σπατάλησε άσκοπα τη ζωή του και ούτε ξέρουμε πού είναι ο τάφος του. Επίσης, μου θύμισε τον δικό μας Γιώργο Σεφέρη που λέει ότι καθόλου δεν είχε στον νου του τον Πιραντέλο, όταν επέλεγε τον Μαθιό Πασχάλη για προσωπείο του. Τέλος, όπως ο Γιώργος Ιωάννου διεκτραγωδούσε και διακωμωδούσε στο έργο του Πολλαπλά κατάγματα, «Το σφραγιδάκι» (Εστία, 1981), το τέρας της γραφειοκρατίας στο ΚΑΤ, όπου νοσηλεύτηκε ως θύμα τροχαίου, έτσι, στο επίκαιρο αυτό βιβλίο του Βασιλικού, βλέπουμε το τέρας ν' απλώνει τα πόδια του παντού, αθάνατο και ανθεκτικό σε όλες τις απόπειρες εξοντώσεώς του.
Το ελικόπτερο
Βασίλης Βασιλικός
Σύγχρονοι Ορίζοντες
216 σελ.
Τιμή € 8,89
