Γιάννης Αστερής: «Νουθεσία ημιόνου»
Θα φανεί αφελές για ένα κριτικό σημείωμα, που εννοείται μπορεί να εξιχνιάσει οποιαδήποτε θεματολογία, αλλά κατατίθεται: Τελειώνοντας την ανάγνωση της νουβέλας Νουθεσία ημιόνου του Γιάννη Αστερή, ο δέκτης μένει με δυο εκδοχές όσον αφορά τον στραγγαλισμό της γυναίκας του Αυγέρη. Ή ο ίδιος ο Αυγέρης τη δολοφόνησε, καθώς πάσχων από σοβαρό ψυχολογικό πρόβλημα υπέστη κενό μνήμης, υποστηρίζοντας πως το βράδυ εκείνο βρισκόταν προσκεκλημένος στην οικία του ζεύγους Μάρκου, όπου παρευρίσκοντο επίσης άλλα εννέα άτομα ή, όπως ο ίδιος υποστήριξε στην απολογία του στο δικαστήριο, και οι εννέα, μιλημένοι από τη γυναίκα του, ψεύδονται ασύστολα, προκειμένου να χρεωθεί ο φόνος στον σύζυγο, δηλαδή στον Αυγέρη. Ειλικρινά, ο συγγραφέας δεν κάνει το παραμικρό προκειμένου να προτείνει τη μια ή την άλλη εκδοχή, αφήνοντας τον αναγνώστη ν' αποφασίσει τι του είναι πιο λογικό, τι του φαίνεται πιο προσιτό. Επίσης, και πάλι θα φανεί αφελές, αλλά δεν δίνεται η παραμικρή ερμηνεία για το τι επιθυμούσαν, τόσο με τις δυο επιστολές, όσο και με τις δυο επισκέψεις, ο γέροντας Διονύσιος και ο δόκιμος Ιωάννης στο κελί του κατηγορουμένου. Σε κάποια στιγμή, μάλιστα, ο ίδιος ο Αυγέρης διερωτάται φωναχτά τον λόγο όσων εκστομίζονται, χωρίς να πάρει σοβαρή δικαιολογία, για την απέραντη και ατέρμονη, θεατρικού τύπου, παράσταση που κάνουν οι δυο ερημίτες. Εδώ, απλώς, μπορούμε να υποθέσουμε πως ο γέροντας Διονύσιος, που μαθαίνει τα τεκταινόμενα από τα ραδιόφωνα και τις τηλεοράσεις, βλέπει στον Αυγέρη τον γέροντα Τιμόθεο, που τόσο τον κακολόγησε εσφαλμένα και τώρα θέλει να επανορθώσει και να μετανοήσει για τις κουβέντες και τις προσβολές του, χωρίς όμως επιτυχία, αφού ο Αυγέρης όχι μόνο δεν ζητά συγγνώμη από κανέναν, λέγοντας πως ο φόνος έγινε από άλλον, αλλά επιπλέον τους κρύβει και την επιθυμία του να αυτοκτονήσει – βαρύτερη αμαρτία, που οι μοναχοί δεν θα συγχωρούσαν πότε. Έντονο προβληματισμό επίσης προκαλούν η στάση της αδερφής του Αυγέρη, ο δικηγόρος, το ζεύγος Μάρκου, ο άλλος αρχιτέκτονας και ο ποιητής, τα πρόσωπα που, λίγο-πολύ, συμμετέχουν στα δρώμενα.
Άρα, θα διερωτηθεί κανείς, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα προβληματικό βιβλίο; Θα έλεγα με επίταση πως όχι. Έχουμε στα χέρια μας ένα λογοτεχνικό έργο σχεδόν αριστουργηματικό. Το οποίο απορρυθμίζει, χωρίς να χάνει την αρμονία του, οτιδήποτε πιθανό, οτιδήποτε δεδομένο, οτιδήποτε αποδεκτό. Με μια εντελώς φανταστική δόμηση, η οποία στηρίζεται σε κάποιες βάσεις ρεαλιστικές –όπως ο φόνος, η φυλακή, ο δικηγόρος, το δικαστήριο–, ο εκπληκτικός Γιάννης Αστερής κεντά, όπως ο Τιμόθεος τον Άννα και τον Καϊάφα που βλέπει ο Διονύσιος και αλλάζει άρδην τη γνώμη του, ταλαιπωρούμενος στη συνέχεια για όσα είπε και έκανε, με λόγο αληθινά ψυχικού εκτοπίσματος μεγάλου, μια σύνθεση η οποία θα μας ακολουθεί καιρό πολύ.
Ο συγγραφέας, που η Νουθεσία ημιόνου είναι το δεύτερο βιβλίο του, άρα και εξ αυτού του γεγονότος και ότι γεννήθηκε μόλις το 1979, διαθέτει τεράστιο ταλέντο, ικανή αφηγηματολογική κατάρτιση και γενναιόδωρη πεζογραφική περπατησιά, παραπέμποντας σε μεγάλες μορφές των γραμμάτων μας αλλά και σε εντελώς προσωπική δημιουργία, η οποία δραματοποιεί χωρίς περιστροφές γεγονότα δραστικά και έτοιμα προς αφομοίωση. Επίσης, καθώς η γλώσσα είναι απλή και κατανοητή, καθώς η ατμόσφαιρα είναι βαριά και αδυσώπητη, καθώς το ύφος παραλλάζει ανάλογα με το επεισόδιο, καθώς η θεματολογία προσδοκά να εξερευνηθεί, καθώς το όλο σκηνικό είναι σαφέστατα τραγικό, καθώς το φινάλε είναι αναμενόμενο, το αποτέλεσμα καιροφυλακτεί να μας υπενθυμίσει την τεράστια αξία ενός πεζογραφήματος που στοχεύει ψηλά και τα καταφέρνει, που μιλά με την ψυχή και όχι ως εκτελεσμένο επαγγελματικά, που χαρίζει συναισθήματα, που τροφοδοτεί ακραίες εκδοχές, τέλος, που δρομολογεί συνθήκες τέτοιες, ώστε η επαφή μαζί του να αναδεικνύεται επαρκής, προσοδοφόρα και ψυχαγωγική.
Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω –συνδέοντας το φινάλε με την αρχή– πως η αυτοκτονία του Αυγέρη με κανέναν τρόπο δεν συνάδει με την ύπαρξη ψυχολογικών προβλημάτων, άρα πως ο ίδιος έπραξε τον φόνο, που μετά το τελικό σβήσιμο από το μυαλό του δεν αποδέχτηκε, κατασκευάζοντας μέσα του ένα σωρό άλλοθι. Γιατί αυτό το γεγονός –δηλαδή ισόβια– και μόνο θα μπορούσε να στείλει στην αυτοχειρία ακόμη και κάποιον υγιή, ο οποίος δεν θα άντεχε να περάσει την υπόλοιπη ζωή του μέσα στη φυλακή. Άρα ο τραγικός ήρωας Αυγέρης, της νουβέλας Νουθεσία ημιόνου, περνά στην Ιστορία ως ο πιο σκοτεινός, ο πιο αδιευκρίνιστος, ο πιο μελαγχολικός των τελευταίων χρόνων, τουλάχιστον.
Νουθεσία ημιόνου
Γιάννης Αστερής
Ίνδικτος
152 σελ.
Τιμή € 14,00
