Αλέξης Σταμάτης: «Χαμαιλέοντες»
Για να αντιμετωπίσει κανείς την πεζογραφία του Αλέξη Σταμάτη, πρέπει να διαθέτει τα εξής εφόδια: α) αναγνωστική υπομονή, με την οποία θα διαχειριστεί τις απαιτήσεις της μεγάλης φόρμας του παρόντος μυθιστορήματος, β) καλή γνώση της Ιστορίας, έτσι ώστε τα μυθοποιητικά γεγονότα που σφραγίζουν και εφαρμόζουν πάνω στις ιδιαίτερες ιστορικές περιόδους να βρίσκουν ανταπόκριση, και γ) επαφή με όλη την προηγούμενη δημιουργία ενός συγγραφέα, ο οποίος γράφει με προφανή ευχέρεια, σχεδόν κάθε ένα ή δυο χρόνια, ούτως ώστε, ακόμη και αν υπάρχει θεματολογική άβυσσος, το σίγουρο είναι πως η εκφορά έχει πράγματι κοινωνιολογική συνάφεια. Άρα, καθώς εδώ στους Χαμαιλέοντες έχουμε μια ιστορία που καταλαμβάνει πάνω από έναν αιώνα επεισόδια, καθώς αφηγείται τη ζωή πέντε γενεών, η ουσία είναι πως ο Σταμάτης, τόσο στην είσοδο όσο και στις τελευταίες εκατό σελίδες, γίνεται αυτός που ξέρουμε, γίνεται ο επαρκέστατος πεζογράφος που αξίζει τον κόπο να τον παρακολουθείς. Η Χούντα δίνεται με εντελώς μονομερή τρόπο, η Μεταπολίτευση στην οποία προήχθησαν τόσο ο πολιτισμός όσο και ο πολιτικός πολιτισμός παρουσιάζεται όπως θα έπρεπε, η εποχή ΠΑΣΟΚ εντελώς χαλαρά, με χωρισμούς, γάμους, παιδιά, εξωσυζυγικές σχέσεις, το μνημόνιο εμφατικά. Όταν όμως ο δισεγγονός, που βρίσκεται στην Αμερική, και ο γιος του, που επιστρέφει στην Ελλάδα αναζητώντας τις ρίζες του, παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους, όλα φωτίζονται, ξεφεύγουν από το θανατικό σκηνικό που ο δημιουργός απλόχερα μοιράζει –κάτι εντελώς κινηματογραφικό, άλλωστε όλοι ξέρουμε τη σχέση του με τη συγκεκριμένη τέχνη–, όλα τα πράγματα παίρνουν χαρακτήρα και ρεαλιστικού και φανταστικού πεδίου – μια που τα κτίρια πλέον, στο απώτερο μέλλον, είναι περιστρεφόμενα για να έχουν πάντοτε ήλιο. Και, έστω κι αντίστροφα, αξίζει να επισημάνουμε την αρχή, όπου περιγράφεται η εμφύλια μετά τον πόλεμο εμπλοκή σχεδόν τέλεια και όλοι έχουμε την εντύπωση πως έτσι θα κινηθεί το μυθιστόρημα θεματικά, πέφτοντας εντελώς έξω.
Ένα άλλο περίεργο στοιχείο που ο Σταμάτης χρησιμοποιεί, έχει να κάνει με το ατοπικό και το αχρονικό των γεγονότων που λαμβάνουν χώρα. Βέβαια, από τα συμφραζόμενα αντιλαμβανόμαστε και τους τόπους και τον χρόνο, θα έλεγα σχεδόν εύκολα. Πάντως ο ίδιος δεν επιθυμεί να ονομάσει πόλεις, χωριά, βουνά, ιστορικές περιόδους, συνοικίες και εποχές. Αυτό, παράλληλα με το άλλο του εύρημα, για τον καρπό ενός βιασμού, που έχει τη λύση του σε ένα γράμμα, που διατρέχει ολόκληρο το βιβλίο και σε μια δολοφονία, που θα προκύψει παρά τον θάνατο του θύτη, είναι δυο σημεία που ο συγγραφέας επεξεργάζεται αναλυτικά και διεξοδικά μέχρι το τέλος. Ενώ ένα τρίτο εκπληκτικό σασπένς προσφέρει η βοήθεια του συγγενικού προσώπου στον δισεγγονό, προκειμένου να βρεθούν ίχνη ζωής, αναμνηστικά και ό,τι άλλο θυμίζει έναν άνθρωπο που άφησε γυναίκα και παιδί στην Ελλάδα και μετανάστευσε στην Αμερική, όπου πέθανε σχετικά νέος, έχοντας όμως προλάβει να δημιουργήσει οικογένεια και περιουσία. Έτσι, δηλαδή, χαλιναγωγείται η έμπνευση ενός προικισμένου και ταλαντούχου συγγραφέα, ενός δημιουργού που ξέρει να φτιάχνει ατμόσφαιρα, να γράφει σωστά ελληνικά, να προσαρμόζει το ύφος ανάλογα με το συμβάν, να αφηγείται εντυπωσιακά και να μη φείδεται λεπτομερειών, προκειμένου να προσδώσει μεγαλύτερη αγωνία στη συνέχεια. Να μην υποχωρεί μπρος στις διαφορετικές απόψεις αναγνωστών και κριτικών, τέλος να μην ισοπεδώνει, χάριν συντομίας, αλλά να εξελίσσεται, με στόχο την πληρέστερη μυθιστορηματική έξαψη των στιγμιότυπων.
Ο Αλέξης Σταμάτης και το μυθιστόρημά του Χαμαιλέοντες ασφαλώς και προσθέτουν ένα λιθαράκι στον τοίχο της σύγχρονης ελληνικής πεζογραφίας, αφηγούμενοι έναν μύθο που, λίγο-πολύ, ακουμπά όλους τους συμπατριώτες μας. Γιατί οι πάντες έχουμε έναν ξενιτεμένο, έναν πολεμιστή του Εμφυλίου, έναν επιστήμονα, έναν άλλο ξενιτεμένο, επιστήμονα αυτή τη φορά και τον γιο του, παιδί του μέλλοντος. Και με δεδομένο τον αυστηρά προσαρμοσμένο στην κοινωνιολογία λόγο, τα πάντα παίρνουν όψη οικεία, δραματική, στιγματισμένη, με δυο λόγια βιωματική.
Χαμαιλέοντες
Αλέξης Σταμάτης
Καστανιώτης
413 σελ.
Τιμή € 19,17
